Chi phí nào ẩn sau mỗi đơn hàng của nhà bán hàng TikTok Shop?

Gánh nặng ngày càng nặng trên mỗi đơn hàng

Sự bùng nổ của thương mại điện tử đã tạo ra con đường nhanh hơn để sản phẩm đến tay người tiêu dùng. Tuy nhiên, đằng sau mỗi đơn hàng được chốt nhanh chóng chỉ bằng vài cú click là một cấu trúc chi phí phức tạp mà không phải người bán nào cũng đủ sức gánh vác, đặc biệt khi các sàn điều chỉnh tăng phí. TikTok Shop, nền tảng tăng trưởng nóng trong thời gian qua, đang tạo ra làn sóng phản ứng khi liên tục tăng các loại phí áp cho nhà bán hàng, khiến nhiều người rơi vào thế bị động và lợi nhuận bị “ăn mòn”.

Từ ngày 27/10, TikTok Shop triển khai phí xử lý đơn hàng 3.000 đồng/đơn, bất kể giá trị đơn hay số lượng mã hàng. Cộng dồn cùng các khoản phí đã tồn tại như phí giao dịch, phí hoa hồng của nền tảng, phí voucher, chi phí hoàn hàng và quảng cáo… người bán lập tức bị đẩy vào thế khó. Với người kinh doanh nhỏ lẻ, nơi đa số đơn hàng chỉ ở mức vài chục nghìn đồng, khoản phí cố định 3.000 đồng khiến lợi nhuận gần như “bốc hơi”.

TikTok Shop điều chỉnh phí hoa hồng nền tảng và thu phí xử lý đơn hàng từ 27/10. Ảnh minh họa

Chị Nguyễn Phương Thảo, 1 nhà bán hàng trên TikTok Shop cho biết, hiện nay, người bán hiện nay phải chịu nhiều loại phí với tổng số có thể lên đến 30% mỗi đơn nếu là hộ kinh doanh nhỏ.

“Tôi đang phải chịu tổng 21,5% phí trên 1 đơn hàng, trong đó: 5% phí giao dịch, 12% hoa hồng cho TikTok, 3% voucher Xtra, 1,5% thuế cho Nhà nước. Hiện tại mình đang cài hoa hồng 8 - 10%. Ngoài ra còn đơn bom bị tối đa 40.000 đồng ship. Đơn trả hàng khi khách chọn lỗi do shop sẽ bị 2 chiều ship. Ngoài ra lâu còn bị shiper tráo hàng, khách tráo hàng trả lại”, chị Nguyễn Phương Thảo nêu rõ.

Ở chiều vận hành, số lượng mã sản phẩm nhiều lại càng khiến chi phí đội lên. Tình trạng này không đơn lẻ. Theo số liệu thị trường ghi nhận trong 6 tháng đầu năm, hơn 80.000 shop đã rời TikTok Shop, phản ánh áp lực cạnh tranh ngày càng khốc liệt đối với nhóm hộ kinh doanh nhỏ.

Chuyên gia kinh tế - PGS.TS Nguyễn Thường Lạng nhìn nhận đây là diễn biến có tính quy luật trong mô hình cạnh tranh nền tảng: “Giai đoạn đầu bao giờ nền tảng cũng dùng giá thấp để thu hút người bán và xây dựng thị trường. Khi thị trường quen và đã phụ thuộc, họ điều chỉnh để đạt mức lợi nhuận trung bình. Điều này tạo áp lực mạnh lên những người bán chưa đủ năng lực thích nghi”.

Chi phí vận hành thương mại điện tử không chỉ nằm ở con số công khai. Bom hàng, đổi trả hàng, phí marketing/người xem, hao hụt kho bãi là những “chi phí ẩn” ngày càng khoét sâu vào biên lợi nhuận vốn rất mỏng. Đối với người bán nhỏ, một thay đổi nhỏ trong biểu phí cũng đủ để chuyển từ có lời sang hòa vốn hay lỗ.

Áp lực chi phí tăng nhanh buộc người bán phải đưa ra lựa chọn, hoặc tăng giá, hoặc tối ưu hóa vận hành. Mỗi hướng đi đều chứa rủi ro, tăng giá dễ mất khách, còn tối ưu chi phí đòi hỏi kinh nghiệm và đầu tư mà không phải ai cũng có.

Chị Thảo cho biết: “Về việc điều chỉnh để bù lại chi phí tăng, đến nay thì các doanh nghiệp đều tìm cách tối ưu. Ví dụ tối ưu chi phí đóng hàng, tối ưu chi phí nhập hàng để giảm cost xuống. Mỗi doanh nghiệp có cách riêng, như tối ưu đóng gói hay tối ưu quảng cáo để giảm chi phí vận hành cố định”.

Như vậy, người bán đang phải chuyển hướng từ “chỉ bán hàng” sang “quản lý chi phí nền tảng”, một khía cạnh vốn trước đây ít được chú ý. Chi phí ẩn hiện nay không chỉ là hàng hóa và vận chuyển mà còn là phí nền tảng, phí tài trợ (voucher), phí rủi ro (bom hàng, trả hàng). Khi cộng lại, từng đơn hàng vốn trước có thể mang lại biên lợi nhuận ổn định, giờ có thể trở thành gánh nặng, đặc biệt với người bán nhỏ lẻ không có lợi thế về số lượng lớn hoặc thương hiệu mạnh.

Sàng lọc thị trường và bài toán sinh tồn của người bán nhỏ

Việc TikTok Shop triển khai các loại phí mới cho thấy thị trường thương mại điện tử đang chuyển từ “tăng trưởng bằng mọi giá” sang “tối ưu lợi nhuận”. Đó là yêu cầu hợp lý từ phía nền tảng, nhưng hệ quả lại tác động rõ nhất đến nhóm yếu thế nhất.

Người bán nhỏ thường thiếu chiến lược dài hạn, phụ thuộc gần như hoàn toàn vào một nền tảng, năng lực thương hiệu và quản trị vận hành hạn chế. Khi chi phí tăng và sự cạnh tranh khốc liệt hơn, họ là nhóm bị loại đầu tiên.

PGS.TS Nguyễn Thường Lạng đánh giá, những cửa hàng bán tự phát, thiếu tính chuyên nghiệp gần như chắc chắn không chịu đựng được. Ngược lại, các doanh nghiệp bài bản về sản phẩm và thương hiệu thì ít bị ảnh hưởng hơn và sẽ tiếp tục trụ vững.

PGS.TS Nguyễn Thường Lạng. Ảnh: N.T.L

Từ góc độ thị trường, khi nhiều người bán nhỏ rời đi, cơ cấu ngành sẽ thay đổi theo hướng tập trung hơn vào những người bán lớn, tạo nên chênh lệch rõ rệt về sức cạnh tranh. Điều này khiến khả năng tiếp cận thương mại điện tử của hộ kinh doanh nhỏ bị thu hẹp, ảnh hưởng tới mục tiêu phát triển kinh tế số và thúc đẩy kinh doanh siêu nhỏ.

Về phía người tiêu dùng, sự thiếu vắng người bán nhỏ có thể khiến lựa chọn sản phẩm bị thu hẹp và giá khó còn giữ được tính cạnh tranh như trước. Nói cách khác, chi phí tăng của nền tảng không chỉ đổ lên vai người bán, mà cuối cùng sẽ lan tới cả người mua.

Trong tình hình ấy, nhiều chủ shop đang chủ động chuyển đổi mô hình. Chị Nguyễn Phương Thảo cho biết: “Chúng tôi phải tái cấu trúc sản phẩm, chọn hàng có biên lợi nhuận cao hơn, tập trung vào nhóm khách hàng trung thành và tối ưu đóng gói, quảng cáo. Không thể còn kiểu bán giá rẻ để lấy số như trước nữa”.

Xu hướng đa kênh cũng được nhiều chuyên gia khuyến nghị. Không thể phụ thuộc duy nhất vào một nền tảng, người bán cần mở rộng sang website riêng, các mạng xã hội khác hoặc kênh bán truyền thống để giảm rủi ro biến động phí.

Tuy nhiên, nỗ lực cá nhân cần đi cùng hoàn thiện chính sách. Hiện thị trường thương mại điện tử Việt Nam vẫn còn thiếu các biện pháp hỗ trợ người bán nhỏ nâng cao năng lực quản trị, minh bạch hệ thống phí và giảm rủi ro vận hành như bom hàng, hoàn trả hàng không đúng quy định.

Từ một nền tảng tạo nhiều cơ hội khởi nghiệp nhanh, thương mại điện tử đang bước vào giai đoạn sàng lọc mạnh mẽ. Chi phí ẩn gia tăng chính là “bài kiểm tra” năng lực quản trị của mỗi người bán. Ai tối ưu tốt chi phí và xây dựng được thương hiệu thì trụ vững và phát triển. Ai phụ thuộc thụ động vào nền tảng sẽ rất dễ bị đào thải.

Lê Trang