'Chìa khóa' phát triển bền vững: Doanh nghiệp phải có hệ thống tái chế bao bì

Thu gom, tái chế sản phẩm bao bì theo quy định. (Ảnh: Đức Phương/TTXVN)

Để cải thiện môi trường, biến chất thải thành nguyên liệu tái chế, thúc đầy kinh tế tuần hoàn, phát triển xanh, đại diện lãnh đạo Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) nhấn mạnh mục tiêu của EPR (chính sách Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, nhập khẩu) là yêu cầu doanh nghiệp phải xây dựng hệ thống thu gom, thu hồi, tái chế sản phẩm bao bì.

Lý do bởi nếu chỉ chấp thuận cho doanh nghiệp đóng tiền và cho phép hạch toán vào chi phí, sẽ dẫn đến nguy cơ dồn trách nhiệm sang người tiêu dùng.

Tối ưu hóa vòng đời sản phẩm

Đại diện Cục Môi trường cho hay, EPR là công cụ chính sách quan trọng để sản xuất có trách nhiệm, trong việc thu hồi, tái chế và xử lý sản phẩm, bao bì sau sử dụng, góp phần tiết kiệm tài nguyên và thúc đẩy kinh tế tuần hoàn.

Việt Nam đã tiếp cận chính sách EPR từ rất sớm, ngay từ Nghị quyết số 41/NQ-TW của Bộ Chính trị về bảo vệ môi trường trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; và đã từng bước thể chế hóa qua nhiều văn bản pháp luật như Luật Bảo vệ môi trường các năm 2005, 2014.

Đặc biệt, Luật Bảo vệ môi trường 2020 quy định rõ trách nhiệm tái chế, xử lý chất thải theo tỷ lệ bắt buộc và cơ chế đóng góp tài chính cho các sản phẩm khó tái chế. Từ ngày 1/1/2024, EPR chính thức có hiệu lực, trong đó yêu cầu các doanh nghiệp sản xuất và nhập khẩu chịu trách nhiệm thu hồi, tái chế hoặc xử lý chất thải từ sản phẩm, bao bì do mình đưa ra thị trường.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy sau hơn một năm triển khai, chính sách EPR đang đối mặt với không ít khó khăn, thách thức như sự thiếu đồng bộ trong hệ thống pháp luật và khó khăn trong tiếp cận thông tin của doanh nghiệp.

Trước thực tế trên, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xây dựng Dự thảo Nghị định hướng dẫn thực hiện EPR, với mục tiêu hệ thống hóa quy định, đảm bảo tính minh bạch, khả thi, và đang lấy ý kiến rộng rãi từ các bên liên quan.

Theo đại diện Cục Môi trường, doanh nghiệp giữ vai trò trung tâm trong thực thi EPR và phát triển kinh tế tuần hoàn, tối ưu hóa vòng đời sản phẩm. Đây là xu thế tất yếu thay cho mô hình khai thác tuyến tính. EPR không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn là cơ hội để doanh nghiệp chuyển đổi bền vững, nâng cao thương hiệu và cạnh tranh toàn cầu.

Khi thực hiện EPR nghiêm túc và sáng tạo, doanh nghiệp có thể bắt đầu từ việc cải tiến thiết kế sản phẩm để dễ tái chế, lựa chọn vật liệu thân thiện với môi trường, tối ưu hóa vòng đời sản phẩm.

Không những vậy, chính sách EPR còn giúp doanh nghiệp xây dựng hình ảnh thương hiệu có trách nhiệm, nâng cao niềm tin của người tiêu dùng, tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường, nhất là trong bối cảnh các đối tác và chuỗi cung ứng toàn cầu ngày càng siết chặt tiêu chuẩn về môi trường.

Biến rác thải thành nguyên liệu phục vụ sản xuất. (Ảnh: Đỗ Huyền/TTXVN)

Vì vậy, việc triển khai EPR là cơ hội để doanh nghiệp đầu tư vào hạ tầng thu gom, phân loại, tái chế, qua đó có thể kiểm soát tốt hơn chu trình sản xuất khép kín, gia tăng hiệu quả kinh tế; tạo thêm giá trị từ bao bì, sản phẩm.

Doanh nghiệp đã sẵn sàng thực hiện EPR?

Từ góc nhìn doanh nghiệp, bà Lê Thị Hồng Nhi, đại diện Hiệp hội Doanh nghiệp Anh quốc tại Việt Nam (BritCham), cũng đánh giá cao ý nghĩa và sự cần thiết của chính sách EPR trong bối cảnh phát triển mới.

Tuy nhiên, để tăng tính chủ động và linh hoạt cho doanh nghiệp, theo bà Nhi, chính sách EPR nên sửa đổi và cho phép doanh nghiệp kết hợp đồng thời hai phương thức thực hiện trách nhiệm EPR. Đó là tự tổ chức tái chế và đóng góp tài chính vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam để thực hiện nghĩa vụ thu gom, xử lý chất thải.

Đồng thời cho phép trường hợp doanh nghiệp chưa hoàn thành đủ trách nhiệm tái chế có thể đóng góp vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam đối với phần khối lượng chưa hoàn thành thay vì bị xử phạt. Đây cũng là cách giảm áp lực xử phạt và tạo động lực để doanh nghiệp ưu tiên tái chế trực tiếp.

Bên cạnh đó, mức đóng góp tài chính cần được điều chỉnh tương ứng với mức độ thân thiện môi trường của sản phẩm, bao bì để tạo động lực khuyến khích doanh nghiệp phát triển bao bì thân thiện môi trường.

Theo bà Nhi, chi phí thực thi EPR nên được tính vào chi phí hợp lý, hợp lệ của doanh nghiệp khi quyết toán thuế. Bởi theo Dự thảo Nghị định về Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp, Bộ Tài chính đã đề xuất cho phép trừ khoản đóng góp vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam khi xác định thu nhập chịu thuế.

Với đề xuất trên, các khoản chi phí tổ chức tái chế sản phẩm, bao bì của các nhà sản xuất, nhập khẩu cũng cần được áp dụng chính sách khấu trừ tương tự. Ngoài ra, tính phương án bổ sung cơ chế sử dụng nguồn đóng góp tài chính EPR để đầu tư, nâng cấp cơ sở hạ tầng thu gom, tái chế.

Ngoài ra, bà Nhi đề xuất làm rõ và tăng cường vai trò của chính quyền địa phương trong thực thi EPR. Việc tăng cường vai trò địa phương được kỳ vọng sẽ tạo sự liên kết giữa trách nhiệm doanh nghiệp và hệ thống quản lý chất thải hiện có, hỗ trợ doanh nghiệp trong thu gom và tiếp cận người dân.

Sẽ đề xuất các cơ chế ưu đãi cụ thể

Trước thực tế trên, ông Nguyễn Hưng Thịnh - Phó Cục trưởng Cục Môi trường, cho biết Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã đề xuất xây dựng một Nghị định riêng quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường 2020 về trách nhiệm tái chế sản phẩm, bao bì và trách nhiệm xử lý chất thải của nhà sản xuất, nhập khẩu; và đã được Chính phủ giao chủ trì soạn thảo.

Nghị định trên sẽ đáp ứng các yêu cầu đổi mới trong bối cảnh thực hiện tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, thực hiện các định hướng về phân cấp, cải cách thủ tục hành chính và cải thiện môi trường đầu tư - kinh doanh,

Ông Thịnh cũng nhấn mạnh quan điểm của Bộ Nông nghiệp và Môi trường là không khuyến khích doanh nghiệp chỉ nộp tiền thay cho việc thực hiện trách nhiệm thu gom, thu hồi và tái chế bao bì. Mục tiêu của EPR là yêu cầu doanh nghiệp tự xây dựng hệ thống thu gom, thu hồi, tái chế sản phẩm bao bì.

“Nếu chỉ cho doanh nghiệp đóng tiền và cho phép hạch toán vào chi phí sẽ dẫn đến nguy cơ dồn trách nhiệm về phía người tiêu dùng,” ông Thịnh nói.

Vì thế, trong định hướng sửa đổi Luật Bảo vệ môi trường năm 2026, cơ quan quản lý sẽ xác định rõ chi phí đóng góp của doanh nghiệp, nghĩa là làm rõ hình thức và tính chất của chi phí này. Các quy định sẽ được xây dựng đồng bộ giữa Luật Bảo vệ môi trường và Luật Thuế bảo vệ môi trường để xác định rõ trách nhiệm thuế, phí liên quan. Trên cơ sở đó, nếu đây là những khoản hợp lệ sẽ được hạch toán cho doanh nghiệp.

Ngoài ra, các chính sách ưu đãi, hỗ trợ cụ thể cho bao bì thân thiện môi trường cũng sẽ được thể hiện trong các văn bản về thuế, phí do Bộ Tài chính tham mưu. Hiện Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang phối hợp với Bộ Tài chính xây dựng một đề án tổng thể để đề xuất các cơ chế ưu đãi cụ thể.

Ông Thịnh cũng cho biết Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ có quy định về điều chỉnh tỷ lệ tái chế trong hạn mức nhất định nhằm tạo cơ sở cho doanh nghiệp chủ động xây dựng kế hoạch và lộ trình thực hiện trách nhiệm EPR./.

(Vietnam+)