Chiêu trò né thuế tinh vi của các doanh nghiệp vàng bạc

Liên tiếp vi phạm

Mới đây, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Thanh Hóa khởi tố, bắt tạm giam vợ chồng chủ tiệm vàng Kim Chung nổi tiếng Thanh Hóa cùng 1 nữ nhân viên là cháu ruột về tội “Trốn thuế”. Vụ án đang gây chú dư luận, bởi tiệm vàng Kim Chung là một thương hiệu vàng nổi tiếng tại tỉnh Thanh Hóa.

Nguyễn Thế Bảo, Giám đốc Công ty TNHH vàng bạc Mão Thiệt Bảo Thảo bị bắt về tội “trốn thuế”

Khám xét tại Công ty TNHH Thương mại vàng bạc Kim Chung, Công an đã phát hiện và thu giữ nhiều miếng kim loại màu vàng cùng các giấy tờ, tài liệu khác có liên quan đến việc kinh doanh của công ty và hành vi trốn thuế. Kết luận giám định của Viện Khoa học hình sự Bộ Công an xác định đây là vàng, đạt tỉ lệ trung bình 99,89%.

Quá trình điều tra xác định, từ năm 2020 đến nay, vợ chồng tiệm vàng Kim Chung đã chỉ đạo các nhân viên lập hàng chục tài khoản cá nhân để thực hiện giao dịch mua, bán vàng nhằm mục đích trốn thuế, bỏ ngoài sổ sách thu nhập của công ty, gây thiệt hại lớn cho nhà nước.

Thống kê doanh thu của công ty trong 5 năm (2020-2025) lên tới 5.000 tỉ đồng, nhưng mỗi tháng chỉ nộp thuế khoảng 10 triệu đồng.

Ông Nguyễn Hữu Bình (sinh năm 1954) - Giám đốc Công ty TNHH Thương mại vàng bạc Kim Chung và vợ là bà Lê Thị Thu Hương (sinh năm 1960), với vai trò làm chủ đã chỉ đạo lập hàng chục tài khoản cá nhân, để ngoài sổ sách, không khai báo với cơ quan thuế.

Chỉ tính riêng một tài khoản của nhân viên Trần Thị Hồng mở tại Ngân hàng BIDV, trong 2 tháng 11 và 12/2024 đã thực hiện các giao dịch lên tới 163 tỉ đồng, trốn thuế gần 500 triệu đồng.

Thực hiện hành vi trốn thuế có sự đồng phạm giúp sức của các thành viên khác là con cháu trong gia đình ông Nguyễn Hữu Bình. Trong đó có Nguyễn Thu Nga (sinh năm 1990, ngụ số nhà 411 Lê Hoàn; là con gái của bà Trần Thị Hồng và Nguyễn Thế Hòa - em trai ông Bình, là một trong 3 cổ đông của Công ty Kim Chung).

Đầu tháng 10/2025, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Hưng Yên cũng đã khởi tố, bắt giam Nguyễn Thế Bảo (sinh năm 1976, trú phường Thái Bình, tỉnh Hưng Yên), giám đốc Công ty TNHH vàng bạc Mão Thiệt Bảo Thảo về tội “trốn thuế”.

Quá trình điều tra xác định từ năm 2023 đến quý 1/2025, Nguyễn Thế Bảo đã chỉ đạo nhân viên lập nhiều tài khoản cá nhân để nhận tiền bán vàng của khách hàng. Sau đó chỉ kê khai, thực hiện nghĩa vụ thuế với số lượng nhỏ.

Bảo không kê khai thuế, không xuất hóa đơn, hàng hóa dịch vụ theo quy định pháp luật số tiền khoảng trên 1.200 tỉ đồng.

Không chỉ các doanh nghiệp vàng nhỏ lẻ, mà các công ty vàng lớn cũng liên tiếp vi phạm. Theo kết luận thanh tra được Ngân hàng Nhà nước (NHNN) công bố cuối tháng 5/2025, các đơn vị SJC, PNJ và một số thương hiệu lớn khác… đều có những vi phạm trong kinh doanh vàng. Cụ thể, Công ty SJC vi phạm về chấp hành chế độ báo cáo hoạt động kinh doanh mua, bán vàng miếng; có dấu hiệu đưa thông tin gây nhầm lẫn về sản phẩm, hàng hóa do doanh nghiệp (DN) cung cấp nhằm thu hút khách hàng của DN khác, liên quan đến hành vi cạnh tranh không lành mạnh.

Ngoài ra, Công ty SJC còn vi phạm quy định của pháp luật về thuế; chưa kể, Tổng Giám đốc Công ty SJC quyết định và chỉ đạo trực tiếp về giá mua, giá bán vàng không theo căn cứ xác định giá mua bán hay thông qua bộ phận tham mưu. Việc tự ý “làm giá” này của “ông lớn” đã khiến cho thị trường phải chạy đuổi theo, và được xem là nguyên nhân chính đẩy giá vàng trong nước cao hơn giá vàng thế giới lên đến hàng chục triệu đồng/lượng, là nguyên nhân khiến đầu cơ, buôn lậu, trốn thuế xuất hiện.

Theo kết luận thanh tra, các doanh nghiệp này đã có những vi phạm về chấp hành chế độ báo cáo hoạt động kinh doanh mua, bán vàng miếng; có dấu hiệu đưa thông tin gây nhầm lẫn về sản phẩm, hàng hóa do DN cung cấp nhằm thu hút khách hàng của DN khác, liên quan đến hành vi cạnh tranh không lành mạnh; có dấu hiệu vi phạm về nhãn hàng hóa theo quy định đối với sản phẩm vàng trang sức, mỹ nghệ, vi phạm quy định của pháp luật về thuế; một số giao dịch bán vàng với giá bán cao hơn giá niêm yết; hoạt động kinh doanh vàng khác khi chưa được cấp có thẩm quyền cho phép; kinh doanh vàng có thể nhằm mục đích không xuất hóa đơn, không kê khai nộp thuế đối với vàng bán, che giấu nguồn gốc đối với vàng nguyên liệu... gây bất ổn đến thị trường vàng thời gian vừa qua.

Với những sai phạm này, Thanh tra NHNN đã xử phạt Bảo Tín Minh Châu 2,64 tỷ đồng, xử phạt SJC 2,14 tỷ đồng; xử phạt PNJ 1,34 tỷ đồng; xử phạt DOJI 1,365 tỷ đồng... Ngoài việc khắc phục các hậu quả, Thanh tra NHNN cũng đã chuyển hồ sơ một số vụ việc sang cơ quan Công an do có dấu hiệu hình sự.

Và đỉnh điểm là Tổng Giám đốc SJC Lê Thúy Hằng và đồng bọn bị TAND TP Hồ Chí Minh xét xử, trong đó riêng bị cáo Hằng bị tuyên phạt 17 năm tù Tham ô tài sản và 8 năm Lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ; tổng hợp là 25 năm tù.

Từ những vụ án, những kết luận thanh tra, cho thấy toàn cảnh thị trường vàng đang “có vấn đề”, khi động đến đâu, sai phạm đến đó. Cần có một cuộc thanh tra toàn diện các thị trường vàng trong thời gian tới.

Lỗ hổng cần bịt kín

Theo Luật sư Nguyễn Văn Tuấn - Giám đốc Công ty Luật TNHH TGS (thuộc Đoàn Luật sư Thành phố Hà Nội): Việc nhiều doanh nghiệp kinh doanh vàng có thể trốn thuế với số tiền rất lớn và trong thời gian dài cho thấy các lỗ hổng pháp lý - quản lý mang tính hệ thống, không phải sai sót đơn lẻ. Có thể nhận diện rõ một số điểm sau:

Trước hết, lỗ hổng lớn nhất nằm ở công tác quản lý dữ liệu doanh thu và hóa đơn điện tử. Dù Luật Quản lý thuế 2019 và Nghị định 123/2020/NĐ-CP đã quy định chặt chẽ về hóa đơn điện tử, nhưng nhiều doanh nghiệp vàng vẫn có thể sử dụng phần mềm bán hàng nội bộ để ghi nhận hai hệ thống doanh thu khác nhau, hoặc thậm chí tạo ra “giao dịch ảo” nhằm hợp thức hóa đầu vào - đầu ra. Việc chưa có cơ chế đối soát tự động, theo thời gian thực giữa dữ liệu bán hàng của doanh nghiệp với cơ quan thuế khiến việc phát hiện sai phạm gặp nhiều khó khăn.

Bên cạnh đó, đặc thù của thị trường vàng là lượng giao dịch tiền mặt rất lớn, giá trị cao nhưng khó truy vết. Đây chính là môi trường lý tưởng để doanh nghiệp giấu doanh thu. Hiện pháp luật chưa bắt buộc các giao dịch vàng miếng, vàng trang sức có giá trị lớn phải thanh toán qua ngân hàng; điều này khiến cơ quan thuế không thể kiểm soát dòng tiền và đối chiếu với số liệu doanh nghiệp báo cáo. Lỗ hổng này vô hình trung tạo điều kiện để một số chủ cơ sở thao túng số liệu trong thời gian dài.

Một lỗ hổng quan trọng khác nằm ở công tác thanh tra - kiểm tra thuế, vốn được thực hiện chủ yếu theo kế hoạch định kỳ hoặc khi có dấu hiệu bất thường. Tuy nhiên, đối với doanh nghiệp vàng - lĩnh vực có doanh thu khổng lồ và biến động phức tạp - việc chỉ kiểm tra theo kế hoạch là chưa đủ. Thiếu các cuộc kiểm tra chuyên đề, kiểm tra đột xuất hoặc phân tích rủi ro bằng dữ liệu lớn khiến hành vi gian lận dễ dàng qua mặt trong nhiều năm.

Ngoài ra, sự phối hợp giữa cơ quan thuế - cơ quan Công an - ngân hàng chưa thật sự nhịp nhàng. Dữ liệu dòng tiền, mua bán vàng, lượng hàng tồn kho và hóa đơn điện tử lẽ ra phải được chia sẻ nhanh chóng để đối chiếu. Nhưng thực tế, nhiều vụ chỉ được phát hiện khi cơ quan điều tra vào cuộc hoặc khi xảy ra các dấu hiệu bất thường nghiêm trọng. Điều này cho thấy cần có một cơ chế phối hợp liên ngành thường xuyên hơn, bài bản hơn, với quy trình chia sẻ dữ liệu tự động.

Cuối cùng, phải thừa nhận rằng hệ thống pháp lý về kinh doanh vàng (Nghị định 24/2012/NĐ-CP) đã lạc hậu so với thực tế vận hành thị trường hiện nay. Quy định quản lý chủ yếu tập trung vào vàng miếng và thương hiệu quốc gia SJC, trong khi hoạt động mua bán vàng trang sức, vàng nguyên liệu lại rất sôi động nhưng rủi ro cao. Chưa có cơ chế kiểm soát dòng nguyên liệu, sản xuất - tiêu thụ - tồn kho, khiến doanh nghiệp dễ lợi dụng để “xoay vòng” hóa đơn hoặc che giấu doanh thu thật.

Tổng thể, lỗ hổng không chỉ nằm ở một điều luật hay một cơ quan, mà là sự kết hợp của hạn chế trong pháp luật, kỹ thuật quản lý và cơ chế phối hợp. Khi cả ba yếu tố này đều chưa hoàn thiện, hành vi trốn thuế tất yếu sẽ tồn tại và kéo dài. Đây cũng là lý do thời gian gần đây, khi cơ quan tố tụng vào cuộc mạnh mẽ, những sai phạm được phanh phui với quy mô lớn và tính chất đặc biệt nghiêm trọng.

Để khắc phục triệt để tình trạng gian lận thuế trong kinh doanh vàng - vốn đã diễn ra nhiều năm và gây thất thu ngân sách lớn - cần triển khai một hệ thống giải pháp đồng bộ, có chiều sâu và mang tính cải cách. Luật sư cho rằng cần tập trung vào một số phương hướng sau:

Trước hết, Nhà nước cần sớm sửa đổi, thay thế Nghị định 24/2012/NĐ-CP về quản lý thị trường vàng, vốn đã bộc lộ nhiều bất cập so với thực tế giao dịch hiện nay. Khung pháp lý mới phải mở rộng phạm vi quản lý không chỉ với vàng miếng mà cả vàng nguyên liệu, vàng trang sức - những mảng hoạt động đang bị lợi dụng mạnh nhất để xoay vòng hóa đơn hoặc che giấu doanh thu. Đồng thời, phải quy định rõ ràng về truy xuất nguồn gốc, định mức tiêu hao nguyên liệu, theo dõi tồn kho và sản lượng thực tế, tránh việc doanh nghiệp dùng “giao dịch khống” để hợp thức hóa sổ sách.

Thứ hai, cần bắt buộc thanh toán qua ngân hàng đối với giao dịch vàng có giá trị lớn. Khi dòng tiền được minh bạch và để lại dấu vết, cơ quan thuế sẽ dễ dàng đối chiếu doanh thu kê khai với dòng tiền thực tế. Đây là giải pháp từng được nhiều quốc gia áp dụng trong các lĩnh vực rủi ro cao để chống trốn thuế và rửa tiền, đồng thời phù hợp định hướng của Luật Phòng, chống rửa tiền. Nếu không hạn chế giao dịch tiền mặt, mọi biện pháp quản lý khác đều khó đạt hiệu quả.

Thứ ba, cơ quan thuế cần ứng dụng công nghệ số và dữ liệu lớn (Big Data) trong quản lý doanh thu của doanh nghiệp vàng. Dữ liệu hóa đơn điện tử, dữ liệu bán hàng, lượng nhập - xuất - tồn kho phải được chuyển tự động theo thời gian thực về hệ thống của cơ quan thuế. Khi có cơ chế đối chiếu xuyên suốt như vậy, doanh nghiệp sẽ không thể vận hành hai hệ thống sổ sách hoặc dùng phần mềm nội bộ để thao túng số liệu như thời gian qua.

Lực lượng Công an khám xét nơi ở của vợ chồng Nguyễn Hữu Bình, Lê Thị Thu Hương

Bên cạnh đó, cần nâng cao chất lượng công tác thanh tra - kiểm tra, chuyển từ kiểm tra định kỳ sang kiểm tra dựa trên phân tích rủi ro. Những doanh nghiệp có tỷ lệ xuất hóa đơn thấp bất thường, doanh thu biến động không tương ứng với thị trường, hoặc tồn kho chênh lệch so với nguyên liệu đầu vào phải được đưa vào diện giám sát đặc biệt. Đây là cách giúp phát hiện sớm sai phạm trước khi hình thành hành vi trốn thuế với quy mô lớn.

Một giải pháp quan trọng nữa là tăng cường cơ chế phối hợp liên ngành giữa cơ quan thuế, Công an kinh tế, ngân hàng, hải quan và quản lý thị trường. Khi các cơ quan chia sẻ dữ liệu nhanh chóng và minh bạch, doanh nghiệp sẽ không còn khoảng trống để che giấu dòng tiền, nguồn gốc vàng hay hóa đơn đầu vào - đầu ra. Sự phối hợp này cần được thể chế hóa bằng quy chế liên ngành, thay vì chỉ phối hợp khi có vụ việc phát sinh.

Cuối cùng, cần chú trọng tăng ý thức tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp. Cơ quan quản lý không chỉ siết chặt kiểm soát mà còn phải đẩy mạnh hướng dẫn, hỗ trợ doanh nghiệp trong việc xây dựng hệ thống kế toán - thuế minh bạch, áp dụng công nghệ quản trị mới. Khi doanh nghiệp nhận thức được rằng trốn thuế không chỉ là hành vi vi phạm mà còn gây rủi ro hình sự theo Điều 200 Bộ luật Hình sự, họ sẽ có động lực tuân thủ tốt hơn.

Luật sư cho rằng nếu các giải pháp này được triển khai nhất quán, tình trạng trốn thuế trong kinh doanh vàng sẽ từng bước được đẩy lùi, tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh và bảo đảm nguồn thu ngân sách nhà nước một cách bền vững.

Ngọc Mai