Chính sách thuế phải đảm bảo công bằng, khuyến khích lao động

Thuế TNCN không chỉ là công cụ điều tiết thu nhập, mà còn là nguồn thu quan trọng của ngân sách nhà nước

Bộc lộ cùng lúc nhiều hạn chế

Phát biểu khai mạc hội thảo, Phó Tổng Biên tập Báo Lao động Nguyễn Đức Thành cho biết, TNCN không chỉ là công cụ điều tiết thu nhập, góp phần phân phối lại của cải, mà còn là nguồn thu quan trọng của ngân sách nhà nước để đầu tư phát triển, bảo đảm an sinh xã hội, quốc phòng…

PGS.TS Phan Hữu Nghị - Phó Viện trưởng Viện Ngân hàng - Tài chính, Đại học Kinh tế Quốc dân cho biết, thuế TNCN là một trong 9 loại thuế của Việt Nam hiện nay. Năm 2024, sắc thuế này đóng góp hơn 198 nghìn tỷ đồng (chiếm khoảng 10%) vào tổng thu ngân sách nhà nước. Tỷ trọng thu thuế trên tổng thu ngày một tăng đã góp phần điều tiết thu nhập, tạo công bằng.

Tuy nhiên, trong quá trình áp dụng, cùng với sự thay đổi của nền kinh tế - xã hội, thuế TNCN bộc bộ những hạn chế cần chỉnh sửa, bổ sung, hướng đến mục tiêu đảm bảo công bằng xã hội, tăng nguồn thu ngân sách và thích ứng với sự thay đổi của nền kinh tế với chiến lược tăng trưởng hai con số từ năm 2026.

Theo quy định hiện hành, nếu khoản thu nhập từ một nguồn nhất định không vượt quá 2 triệu đồng/lần, đơn vị chi trả không cần phải khấu trừ thuế 10%. Nhưng hiện nay, có nhiều đơn vị chi trả kê khai đầy đủ, có đơn vị không kê khai khoản thu nhập này trong hồ sơ quyết toán thuế của đơn vị, từ đó đẩy cá nhân phải tự kê khai, dù nguồn thu nhập đó chỉ 500 nghìn đến dưới 2 triệu đồng. Nếu cá nhân không tự khai quyết toán thuế sẽ bị phạt chỉ vì khoản thu nhập nhỏ lẻ này.

Mặc dù sau nhiều lần nâng cấp, hệ thống Etax đã đáp ứng cơ bản, nhưng chưa thực sự đảm bảo công bằng và giải quyết được bất cập. Thực tế này đang và đã xảy ra đối với rất nhiều cá nhân, dù họ không muốn trốn thuế nhưng vẫn bị xếp vào nhóm không tuân thủ thuế và bị phạt.

Quy định trong văn bản là vậy, nhưng thực tế kê khai lại khác, tạo áp lực hành chính thuế không cần thiết đối với người lao động có nhiều nguồn thu nhập.

Không chỉ vậy, PGS.TS Lê Xuân Trường – Trưởng khoa Thuế và Hải quan, Học viện Tài chính cho biết, quy định về giảm trừ gia cảnh chưa thực sự linh hoạt, chưa phản ánh đúng thực tế đời sống. Mức giảm trừ gia cảnh hiện nay khá cao so với GDP bình quân đầu người, nhưng khi so sánh với các nước trong khu vực, Việt Nam vẫn chịu mức điều tiết thuế cao hơn. Dẫn chứng là từ năm 2020 - 2024, tổng thu thuế TNCN tăng 72%, trong khi thu nhập bình quân đầu người chỉ tăng 30,2%. Điều này dẫn đến thực trạng số thuế phải nộp ngày càng cao so với mức thu nhập thực tế của người dân.

Phân tích về bất cập trong cách tính thuế, bà Nguyễn Thị Cúc – Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam chỉ ra rằng: Khoảng cách giữa các bậc thuế quá hẹp, khiến những người có thu nhập cao bị điều tiết thuế mạnh hơn, chưa tạo động lực khuyến khích lao động có trình độ cao. Đồng thời, cần nghiên cứu giảm thuế cho một số ngành nghề đặc thù để thu hút nguồn nhân lực chất lượng.

"Bên cạnh đó, chính sách xác định người phụ thuộc cũng đang gặp nhiều vấn đề. Theo luật hiện hành, người phụ thuộc có thu nhập trên 1 triệu đồng/tháng sẽ không được giảm trừ. Điều này không hợp lý khi mức sống ngày càng tăng, chi phí sinh hoạt ngày càng cao", bà Nguyễn Thị Cúc nói.

Toàn cảnh Hội thảo

Hướng tới thông lệ và sát thực tế

Trước những bất cập trên, các chuyên gia đề xuất một số giải pháp về cải cách thuế TNCN. Theo PGS.TS Lê Xuân Trường, cần tăng mức giảm trừ gia cảnh. Mức này nên được điều chỉnh theo tốc độ tăng trưởng kinh tế, đảm bảo mức sống cơ bản cho người lao động.

"Mức giảm trừ gia cảnh có thể nâng lên tương đương 1,5 lần GDP bình quân đầu người, giúp người lao động có thu nhập thực tế cao hơn", PGS.TS Lê Xuân Trường nói.

Từ kinh nghiệm hơn 50 năm hoạt động trong lĩnh vực thuế, chuyên gia về thuế Nguyễn Thị Cúc cho rằng, nên bỏ thuế suất 35% và giãn khoảng cách bậc thuế để giảm áp lực thuế, tạo sự công bằng hơn giữa các nhóm thu nhập. Hiện nay, thuế suất cao nhất lên đến 35%, tạo gánh nặng tài chính lớn cho người có thu nhập cao.

Đồng thời, nên xem xét lại quy định về người phụ thuộc, vì việc xác định người phụ thuộc chỉ dựa vào mức thu nhập 1 triệu đồng/tháng là chưa hợp lý. Cần có chính sách linh hoạt hơn để đảm bảo công bằng trong việc tính thuế.

Ngoài điều chỉnh mức thuế và giảm trừ gia cảnh, việc minh bạch hóa và hiện đại hóa quản lý thuế cũng rất quan trọng. Việc thu thuế TNCN theo tháng nhưng quyết toán vào cuối năm cũng gây nhiều bất cập. Cần nghiên cứu phương thức thu hợp lý hơn để không gây thiệt thòi cho người lao động.

Dưới góc nhìn chuyên gia, PGS.TS Phan Hữu Nghị khuyến nghị, xu hướng cải cách thuế TNCN của các nước hiện nay đều tập trung vào mục tiêu chính: thứ nhất là giảm gánh nặng thuế cho người lao động, những người sống chủ yếu bằng tiền lương, tiền công, tiền thù lao; thứ hai là tăng cường công bằng thuế, đặc biệt cần tạo công bằng dọc; thứ ba là mở rộng cơ sở thuế thích ứng với sự thay đổi của nền kinh tế số và toàn cầu hóa.

Do vậy, việc cải tiến phương thức khai thuế, ứng dụng công nghệ để đồng bộ dữ liệu thu nhập và xây dựng hệ thống hoàn thuế minh bạch là những giải pháp cần thiết để đảm bảo công bằng trong thuế TNCN, giúp tăng hiệu quả thu ngân sách mà không tạo ra gánh nặng không đáng có đối với người lao động.

Hương Giang