Chống gian lận thương mại trên không gian mạng: Thách thức và giải pháp

Chống gian lận thương mại trên mạng

Phát biểu khai mạc diễn đàn, ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch VCCI cho biết, trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, thương mại điện tử và các hoạt động kinh doanh trên không gian mạng đã và đang trở thành một động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, mở rộng cơ hội cho doanh nghiệp và người tiêu dùng.

“Thương mại điện tử Việt Nam tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng ấn tượng, đạt mức 18 - 25% mỗi năm. Chỉ tính riêng 9 tháng đầu năm 2025, doanh số thương mại điện tử trong trong nước đã đạt 305,9 nghìn tỷ đồng, tăng 34,35% so với cùng kỳ năm 2024. Chính sự tăng trưởng bứt phá của thương mại điện tử đã góp phần đưa Việt Nam trở thành một trong những thị trường tiềm năng nhất khu vực ASEAN”, ông Hoàng Quang Phòng nhấn mạnh.

Quang cảnh sự kiện. Ảnh: Thanh Tuấn

Bên cạnh ưu thế vô cùng to lớn mà thương mại điện tử đem lại thì lĩnh vực này cũng đem lại không ít hệ lụy cho xã hội và người tiêu dùng. Lợi dụng kẽ hở, có hiện tượng làm ăn chụp giật đã lách luật hay cố tình gian dối để cung cấp những sản phẩm giả, kém chất lượng, không rõ nguồn gốc xuất xứ ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe, thậm chí tính mạng của người tiêu dùng, ảnh hưởng đến doanh nghiệp làm ăn chân chính, khiến người tiêu dùng hoang mang lo lắng.

Theo ghi nhận từ Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, chỉ riêng quý III/2025, các đơn vị, địa phương đã phát hiện, bắt giữ và xử lý hơn 31.000 vụ việc liên quan đến buôn lậu và gian lận thương mại. Số tiền thu nộp ngân sách nhà nước vượt 3.600 tỷ đồng. Lực lượng chức năng đã khởi tố 462 vụ án hình sự với 915 đối tượng, phản ánh mức độ gia tăng cả về quy mô lẫn tính chất tinh vi của các hành vi vi phạm.

Cũng tại diễn đàn, ông Trần Đức Đông, Phó Chánh Văn phòng Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia cho hay, buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả là một trong những vấn nạn của xã hội, gây ra những hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp và lâu dài đến kinh tế, sức khỏe, tính mạng của người tiêu dùng; xâm hại lợi ích, uy tín thương hiệu của các tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh chân chính; gây thất thu ngân sách nhà nước; tác động tiêu cực đến sự phát triển ổn định, lành mạnh của nền kinh tế, môi trường kinh doanh cũng như an ninh, trật tự xã hội.

Ông Trần Đức Đông, Phó Chánh Văn phòng Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia. Ảnh: Thanh Tuấn

“Nhận thức rõ tính chất, mức độ nghiêm trọng của vấn đề này, công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả luôn được Đảng, Nhà nước, Quốc hội và Chính phủ đặc biệt quan tâm, ban hành nhiều chủ trương, chính sách, cũng như các chỉ đạo, định hướng quan trọng”, ông Trần Đức Đông thông tin.

Đặc biệt, sau khi Thủ tướng Chính phủ thành lập Ban Chỉ đạo quốc gia về chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, công tác này tiếp tục được tăng cường mạnh mẽ. Gần đây nhất, ngày 17/10/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị 13/CT-TTg về tăng cường công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong tình hình mới. Tiếp đó, ngày 10/12/2025, Chính phủ ban hành Nghị quyết 397/NQ-CP về đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ đến năm 2030, với mục tiêu kiên quyết phòng ngừa, đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

“Nghị quyết 397 trên tinh thần quyết tâm, quyết liệt, tuyên chiến không khoan nhượng, không có vùng cấm đối với các hành vi vi phạm. Qua đó, bảo vệ lợi ích chính đáng của nhân dân và doanh nghiệp, bảo đảm an toàn, an ninh trật tự, đồng thời thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững”, đại diện Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia nhấn mạnh.

Siết quản lý thương mại điện tử

Trong khuôn khổ diễn đàn, bà Lê Thị Hà, Trưởng phòng Quản lý hoạt động thương mại điện tử (Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công Thương) đã thông tin về những điểm chú ý của Luật Thương mại điện tử mới được Quốc hội thông qua.

Theo bà Lê Thị Hà, riêng năm 2025, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số đã gỡ bỏ khoảng trên 47.000 thông tin về các sản phẩm, hàng hóa được xác định là hàng giả, hàng nhái, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ hoặc hàng hóa có dấu hiệu vi phạm. Trước đây, con số này chưa từng vượt quá 10.000 thông tin. Vì vậy, có thể nói, trong năm 2025, đây là một con số rất cao.

Bà Lê Thị Hà, Trưởng phòng Quản lý hoạt động thương mại điện tử. Ảnh: Thanh Tuấn

“Đối với các gian hàng bị khóa trên các nền tảng thương mại điện tử, con số này vào khoảng 17.000 gian hàng, tập trung chủ yếu trên các nền tảng thương mại điện tử lớn. Đáng chú ý, Luật Thương mại điện tử có hiệu lực từ ngày 1/7/2026 sẽ là một bước ngoặt rất lớn, đánh dấu sự hoàn thiện và ghi nhận đầy đủ hơn về hạ tầng pháp lý, không chỉ đối với lĩnh vực thương mại mà còn đối với các hoạt động kinh doanh trên không gian mạng nói chung”, đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số tin tưởng.

Bà Lê Thị Hà cho hay, trong Luật Thương mại điện tử có một điểm rất quan trọng, đó là phạm vi điều chỉnh. Nếu so sánh với các văn bản pháp luật về thương mại điện tử trước đây ở cấp nghị định, có thể thấy phạm vi điều chỉnh của Luật lần này đã được mở rộng rất nhiều.

“Điều đó có nghĩa là Luật Thương mại điện tử sẽ điều chỉnh không chỉ các hoạt động giao dịch thương mại điện tử, mà còn bao gồm cả các nền tảng hạ tầng thương mại điện tử, cũng như các nền tảng liên quan đến nội dung thông tin số. Đây là những lĩnh vực trước đây, các nghị định đã có quy định loại trừ, nhưng trong Luật lần này đều được bao quát đầy đủ. Như vậy, việc mở rộng phạm vi điều chỉnh sẽ giúp khắc phục tình trạng chồng chéo, trùng lấn trong công tác quản lý nhà nước”, bà Lê Thị Hà thông tin.

Cũng theo đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Luật Thương mại điện tử, mặc dù được xây dựng theo hướng quy định khung, nhưng đã làm rất rõ nội dung phân tầng quản lý. Theo Luật Thương mại điện tử, các loại hình thương mại điện tử được gọi chung là nền tảng thương mại điện tử và các nền tảng này được quản lý theo bốn mô hình cụ thể.

Thứ nhất, nền tảng kinh doanh trực tiếp, tức là nền tảng trực tiếp bán hàng hóa, dịch vụ của chính mình.

Thứ hai, nền tảng thương mại điện tử trung gian, tức là nền tảng đóng vai trò cung cấp hạ tầng pháp lý, kỹ thuật để các chủ thể khác tham gia bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ.

Thứ ba, mạng xã hội có hoạt động thương mại điện tử, với các hình thái hoạt động điển hình như TikTok, Meta. Đây là loại hình được quản lý riêng biệt và có những điểm khác so với các quy định trong các văn bản pháp luật về thương mại điện tử trước đây.

Thứ tư, nền tảng thương mại điện tử tích hợp, tức là các nền tảng cho phép các nền tảng mini hoặc các ứng dụng con hoạt động trên chính nền tảng của mình. Đây là mô hình đã được phân tầng quản lý cụ thể trong Luật Thương mại điện tử.

“Mặc dù trong thời gian vừa qua, Luật Thương mại điện tử được xây dựng theo hướng quy định khung, song đây là những quy định cơ bản, có vai trò làm tiền đề cho hệ thống các văn bản hướng dẫn thi hành về thương mại điện tử sau này. Trước đây, các quy định chủ yếu được ban hành dưới hình thức nghị định, lần này, Luật Thương mại điện tử được ban hành đã tạo ra một dấu ấn quan trọng trong năm 2025”, bà Lê Thị Hà nhấn mạnh.

Thanh Bình