Chống thuốc giả, thực phẩm giả luôn là vấn đề cấp bách

Ngày 21/8, tại Nhà Quốc hội, Ủy ban Văn hóa và Xã hội phối hợp với Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường, Ủy ban Dân nguyện và Giám sát tổ chức Phiên giải trình việc thực hiện chính sách, pháp luật về phòng, chống thuốc giả, thực phẩm giả. Phiên giải trình được tiến hành theo hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến.

Thuốc giả, thực phẩm giả có thể coi là hiểm họa

Phát biểu khai mạc, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh đánh giá cao sáng kiến tổ chức Phiên giải trình và cho rằng "đây là chủ đề rất nóng, nóng từ mỗi gia đình, mỗi người dân".

Phó Chủ tịch Quốc hội chỉ rõ, tác hại của thuốc giả, thực phẩm giả đối với sức khỏe nhân dân và đối với nền kinh tế là rất lớn, đến mức có thể coi là hiểm họa. Trong đó, nguy hiểm nhất là gây tác hại trực tiếp, lâu dài đến sức khỏe, thậm chí tính mạng người sử dụng.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh phát biểu chỉ đạo.

Với nhận thức sâu sắc đó, Phó Chủ tịch Quốc hội cho biết, Đảng và Nhà nước luôn xác định công tác bảo đảm an toàn thực phẩm, phòng, chống thuốc giả, thực phẩm giả là nhiệm vụ quan trọng gắn liền với mục tiêu bảo vệ sức khỏe nhân dân, bảo đảm an ninh y tế quốc gia.

Từ đầu năm đến nay, Chính phủ đã nỗ lực tập trung triển khai đợt cao điểm đấu tranh với tinh thần chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ là tuyên chiến không khoan nhượng với tình trạng thuốc giả, thực phẩm giả để bảo vệ sức khỏe, tính mạng, quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, doanh nghiệp; bảo vệ an ninh, an toàn sức khỏe cho nhân dân, góp phần phục vụ đất nước phát triển nhanh, bền vững.

Với tinh thần đó, Phó Chủ tịch Quốc hội mong muốn từ cả phía cơ quan giải trình và phía yêu cầu giải trình đánh giá sát thực tế, khách quan thực trạng sản xuất, kinh doanh, lưu hành thuốc giả, thực phẩm giả; đánh giá việc thực hiện chính sách, pháp luật về phòng, chống thuốc giả, thực phẩm giả gắn với chức năng, nhiệm vụ, trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương; làm rõ những khó khăn, hạn chế và nguyên nhân.

Qua đó, đề xuất, kiến nghị sửa đổi, hoàn thiện chính sách, pháp luật, có giải pháp tháo gỡ kịp thời vướng mắc, thiết thực nâng cao hiệu quả quản lý chất lượng thuốc, thực phẩm; phòng ngừa, ngăn chặn hành vi sản xuất, kinh doanh, lưu hành, quảng cáo thuốc giả, thực phẩm giả.

Quang cảnh phiên họp giải trình.

Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị, các đại biểu Quốc hội (ĐBQH) phát huy tinh thần trách nhiệm, dân chủ, xây dựng, nêu câu hỏi ngắn - gọn - rõ, tập trung vào những vấn đề mà cử tri, nhân dân đang đặc biệt quan tâm.

Trình bày báo cáo về thực trạng phòng, chống thuốc và thực phẩm giả, Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên cho biết, hàng năm, Việt Nam lấy 38.000 mẫu thuốc tại các cơ sở. Qua đó cho thấy tỉ lệ thuốc giả, không đạt chất lượng giảm mạnh. Từ 10% (năm 1990 – 1991) giảm xuống dưới 2% những năm gần đây.

Cụ thể, năm 2024, tỉ lệ thuốc không đạt chất lượng là 0,45%, tỉ lệ thuốc giả dưới 0,1%. Tỉ lệ dược liệu, thuốc y học cổ truyền vi phạm chất lượng cao hơn so với thuốc hóa dược.

“Thuốc giả chưa phát hiện ở cơ sở khám chữa bệnh mà chủ yếu phát hiện qua kênh bán lẻ, thương mại điện tử”, Thứ trưởng Đỗ Xuân Tuyên khẳng định.

Ông cũng trích nhận định của Tổ chức Y tế thế giới (WHO): “Tỉ lệ thuốc giả, kém chất lượng ở Việt Nam ở mức thấp và trung bình trên thế giới”.

Tuy nhiên, Bộ Y tế cũng thẳng thắn nhìn nhận, gần đây, có những vụ việc bán thuốc kháng sinh giả tại Hà Nội, Cần Thơ... hay nhiều vụ kinh doanh thực phẩm giả trên nhiều địa bàn.

Nguyên nhân của tình trạng này là do nhu cầu của nhân dân tăng cao; công nghệ in ấn bao bì, thương mại điện tử phát triển... tạo thuận lợi cho hàng giả, trong đó có thuốc giả dễ được tiêu thụ.

Ngoài ra, các cá nhân, đơn vị lợi dụng tâm lý mua hàng giá rẻ của người tiêu dùng để điều trị; bất chấp các quy định pháp luật vì lợi nhuận, lợi ích cá nhân...

Theo Thứ trưởng Bộ Y tế, hậu quả của việc phát hiện nhiều vụ thuốc, thực phẩm giả không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe mà còn cả niềm tin của người dân.

“Tại một số địa phương, người dân khi đi mua sản phẩm, không biết mua cái này là thật hay giả. Rõ ràng là sản phẩm chân chính nhưng vẫn bị làm giả”, Thứ trưởng Tuyên nói.

Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên báo cáo tại phiên họp.

Thời gian qua, Bộ Y tế tăng cường thanh kiểm tra, chia sẻ thông tin xử lý vi phạm. Ông Đỗ Xuân Tuyên thông tin thêm, vụ việc đường dây thuốc giả ở Thanh Hóa cũng do Bộ Y tế phát hiện, sau đó phối hợp với cơ quan chức năng để xử lý.

Tương tự là vụ việc kẹo Kera – ông cho hay, vụ này “kiểm nghiệm rất vất vả và tốn kém”.

Thứ trưởng Bộ Y tế cũng nêu, hạn chế trong công tác phòng, chống thuốc giả hiện nay là do một số địa phương còn coi đây là nhiệm vụ của ngành y tế. Quy định của pháp luật cũng chưa phân định, còn chưa rõ người rõ việc giữa các bộ. Vừa qua, Ban bí thư ban hành chỉ thị 17, yêu cầu phân định rất rõ...

“Người dân ở nước ngoài phải theo toa, nhưng ở Việt Nam cứ hắt hơi, sổ mũi là ra cửa hàng thuốc kê đơn”, Thứ trưởng Đỗ Xuân Tuyên nêu.

Ông kiến nghị, cần phải xem phòng chống thực phẩm, thuốc giả là nhiệm vụ chính trị quyết liệt không ngừng nghỉ. UBND tỉnh lãnh đạo toàn bộ hệ thống chính trị của địa phương đấu tranh với vi phạm này, đặc biệt trong bối cảnh sau sắp xếp bộ máy.

Người dân nghi ngờ hàng giả thì báo ai?

Tại Phiên giải trình, ĐBQH, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Tạ Văn Hạ, mang theo một hộp sữa “nghi giả” để đặt câu hỏi với Bộ Công thương.

Ông Tạ cho biết, sản phẩm này ghi trên bao bì là thực phẩm bảo vệ sức khỏe - sữa non nhập khẩu từ Mỹ, rất dễ mua trên thị trường. Sản phẩm in bao bì đẹp, có nhãn mác, có tem chống hàng giả.

Tuy nhiên, đại biểu nghi ngờ đây là hàng giả vì khi mở mã vạch ra không có thông tin. Khi tìm kiếm số điện thoại liên hệ của đơn vị phân phối, nhà sản xuất cũng không liên lạc được. "Nhìn nhận bằng mắt thường rất khó phát hiện là giả, trong khi sữa giả, thuốc giả... liên quan trực tiếp đến tính mạng của người dân", ông Tạ nêu.

Đại biểu Tạ Văn Hạ cầm sữa "nghi giả" lên phiên giải trình.

Đại biểu đặt vấn đề, một hộp sữa giả sẽ liên quan rất nhiều ngành như Bộ Công thương, Y tế, Công an, Khoa học và công nghệ, Ban chỉ đạo quốc gia chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả 389, và các địa phương.

Ông Hạ cũng đặt câu hỏi, nếu sản phẩm này là giả, trách nhiệm trả lời chính của sản phẩm này thuộc về đơn vị nào?

Ngoài ra, ông trích lại ý kiến của Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên:Mức xử phạt thực phẩm giả hiện chưa đủ tính răn đe. Theo quy định, sản xuất hàng giả và buôn bán hàng giả đang bị xử phạt lần lượt là 100 triệu đồng và 70 triệu đồng. Trong khi đó, một hộp sữa giả có giá khoảng 700 – 800 ngàn đồng. “Như vậy, xử phạt có đủ tính răn đe chưa?”, ông đặt câu hỏi.

Liên quan tới tem chống hàng giả và mã vạch, đại biểu Tạ Văn Hạ nhấn mạnh, đây là 2 sản phẩm mà người dân đặt niềm tin khi mua sản phẩm. Do đó cần quy trình kiểm tra, kiểm soát tem chống hàng giả, mã vạch ra sao để có thể quản lý hiệu quả.

Trả lời đại biểu Tạ Văn Hạ, ông Nguyễn Sinh Nhật Tân, Thứ trưởng Bộ Công thương, cho hay, hàng hóa có ít nhất một trong các chỉ tiêu chất lượng hoặc đặc tính kỹ thuật cơ bản hoặc định lượng chất chính tạo nên giá trị sử dụng, công dụng chỉ đạt mức từ 70% trở xuống so với mức tối thiểu quy định thì được xem là hàng giả.

Ngoài ra, bao bì sản phẩm giả thì sản phẩm cũng được xem là hàng giả. Về sản phẩm cụ thể ông Hạ nêu, Thứ trưởng Bộ Công thương nhận định: “Khả năng cao là giả”. Dù vậy, lực lượng chức năng phải có quy trình kiểm định, kiểm nghiệm để khẳng định.

Ông Nguyễn Sinh Nhật Tân cũng cho rằng: “thuốc giả, thực phẩm giả với lợi nhuận lớn như vậy, doanh nghiệp vi phạm sẽ vẫn còn”.

Thứ trưởng BộCông thương Nguyễn Sinh Nhật Tân trả lời câu hỏi của ĐBQH.

Hiện nay, chế tài xử lý, theo ông đã có đủ, trong quá trình xây dựng luật pháp sẽ cân nhắc thêm để có chế tài phù hợp. Dù vậy, quan trọng nhất là phải có cơ chế phát hiện và xử lý nhanh, xử lý nghiêm.

Liên quan tới vấn đề này, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh đề nghị các cơ quan liên quan phải làm rõ, với sản phẩm nghi giả như trên, khi người dân nghi ngờ thì báo ai, xử lý như thế nào?

Đại biểu Tạ Văn Hạ kiến nghị Chính phủ phân công, quy định rõ cơ quan chịu quản lý chính về thực phẩm giả.

Ông Nguyễn Sinh Nhật Tân cho biết, nếu gặp sản phẩm nghi giả, người dân hoàn toàn có thể phản ánh tới cơ quan chức năng, không chỉ là Bộ Công thương mà có thể là các bộ ngành, địa phương. Hiện nay, đã có cơ chế tiếp nhận, phản ánh đầy đủ cũng như có cơ chế bảo vệ người tiêu dùng một cách minh bạch.

Không để doanh nghiệp lợi dụng kẽ hở để bán thuốc giả, thực phẩm giả cho người dân

Trả lời câu hỏi của ĐBQH về quy định liên quan đến phòng chống thực phẩm giả không còn phù hợp với thực tiễn hiện nay cần phải sửa đổi và sửa đổi cấp bách; công tác hậu kiểm cũng như quan điểm về quản lý tiền kiểm và hậu kiểm hiện nay như thế nào? Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan cho biết, hiện nay, liên quan đến lĩnh vực ATTP, Luật ATTP là Luật chủ đạo và đang được triển khai đến thời điểm hiện nay được 15 năm, có nhiều điều khoản không còn phù hợp.

Để triển khai Luật ATTP, Chính phủ ban hành Nghị định 38 và Nghị định 15, trong đó Nghị định 15 cũng ra đời được 7 năm. Vì vậy, sự cần thiết, rà soát, đánh giá, cập nhật nội dung mới trên thế giới, cũng như giải quyết những vấn đề bất cập trong hệ thống pháp luật là hết sức cần thiết.

Bộ Y tế đã có tổng kết Nghị định 15 và Luật ATTP để tham mưu đề xuất với Chính phủ, sắp tới (năm 2026) trình Luật ATTP sửa đổi với Quốc hội. Bộ đang hoàn thiện hồ sơ sửa đổi Nghị định 15, trong đó xin ý kiến nhiều bộ ngành, cơ quan, tổ chức quốc tế, người dân và doanh nghiệp để trình Chính phủ ban hành trong thời gian gần nhất.

Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan trả lời câu hỏi của ĐBQH.

Vấn đề bất cập làm phát sinh thuốc giả, thực phẩm giả theo có liên quan đến hệ thống pháp luật, theo Bộ trưởng Đào Hồng Lan, Luật ATTP qua quá trình đánh giá Bộ Y tế thấy có những chính sách chưa phù hợp và đã được Bộ Y tế phối hợp cùng với các bộ, ngành đưa ra. Ví dụ, hệ thống quản lý kiểm soát chất lượng thực phẩm, đặc biệt là thực phẩm chức năng lưu thông trên thị trường còn rất nhiều nhiều khó khăn.

"Để quản lý toàn diện về thực phẩm cần có hệ thống pháp luật đồng bộ liên quan đến 3 vấn đề: Chất lượng, an toàn và kiểm soát hàng giả. Ba nội dung này liên quan chặt chẽ với nhau. Tuy nhiên, đối với hệ thống pháp luật hiện nay, kiểm soát ATTP triển khai theo Luật ATTP; kiểm soát chất lượng hàng hóa thì đang thực hiện Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa; kiểm soát hàng giả theo quy định của Nghị định 98/2020/NĐ-CP.

"Luật ATTP lại cùng có 3 Bộ quản lý theo các ngành hàng là Bộ Y tế, Bộ Công thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Do đó, quá trình triển khai thực hiện, chúng tôi đánh giá việc đảm bảo tính tương thích của pháp luật trong vấn đề chất lượng, an toàn và hàng giả đã bộc lộ vấn đề cần rà soát", Bộ trưởng Đào Hồng Lan nhấn mạnh.

Theo Bộ trưởng Bộ Y tế, qua quá trình đánh giá tổng kết 15 năm Luật ATTP và 8 năm thực hiện Nghị định 15, bất kỳ nội dung nào bất cấp, vướng mắc nào còn tồn tại, nếu doanh nghiệp không đảm bảo đạo đức kinh doanh, không đảm bảo trách nhiệm với xã hội, đều là kẽ hở để họ lợi dụng trong quá trình sản xuất nhằm thu lợi bất chính.

Về vấn đề tiền kiểm và hậu kiểm, Bộ trưởng Bộ Y tế cho biết, hậu kiểm là cấp thiết để tăng cường công tác quản lý chất lượng, an toàn hàng hóa, và quản lý nhà nước. Mặt khác, phải đảm bảo các điều kiện để đáp ứng yêu cầu đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển. Tuy nhiên, người đứng đầu ngành Y tế cũng khẳng định, ở đây là tạo điều kiện cho các doanh nghiệp làm ăn chân chính, đúng pháp luật, chứ không phải tạo điều kiện để doanh nghiệp lợi dụng đưa các sản phẩm không đáp ứng yêu cầu, hàng giả, hàng lậu vào bán cho người dân.

Các đại biểu tham dự phiên giải trình.

Đối với phương thức tiền kiểm, hậu kiểm, tất cả các phương thức đều có ưu điểm và những tồn tại, hạn chế cần khắc phục, đặc biệt trong quá trình triển khai thực hiện.

Nội dung này đã được Bộ Y tế đưa vào các nội dung liên quan đến việc triển khai sửa đổi Nghị định 15 cũng như trong quá trình xây dựng Luật ATTP sửa đổi. Bộ Y tế dự kiến theo tinh thần Nghị quyết số 26 năm 2025 của Quốc hội về giải quyết cơ chế đặc biệt để xử lý khó khăn, vướng mắc trong quy định pháp luật. Bộ Y tế đang dự thảo các quyết định về công bố đăng ký sản phẩm thực phẩm và siết chặt quản lý thực phẩm, theo đó tăng cường cả khâu tiền kiểm và hậu kiểm của nhóm thực phẩm.

Đối với đăng ký lưu hành các thực phẩm còn lại, bao gồm thực phẩm bảo vệ sức khỏe, thực phẩm dinh dưỡng y học, thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt, các sản phẩm sữa dinh dưỡng cho trẻ dưới 36 tháng, Bộ trưởng Đào Hồng Lan cho biết đã rà soát các nhóm hàng để đảm bảo cơ chế tiền kiểm, hậu kiểm phù hợp.

Trần Hằng