Chủ đầu tư giải thể 'xù nợ'' nhà thầu phụ 'chết đứng': Giải pháp nào để bịt lỗ hổng pháp lý?

Đồng bộ hóa hệ thống luật

Chiều 26/9, Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội phối hợp với Bộ Xây dựng và Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) tổ chức Hội thảo góp ý cho dự thảo Luật Xây dựng (sửa đổi).

Ông Phan Xuân Dũng, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam - VUSTA (bên phải) và ông Trần Văn Khải, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội (bên trái) đồng chủ trì Hội thảo.

Nêu ý kiến tại Hội thảo, ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu Xây dựng Việt Nam (VACC), Chủ tịch GP.Invest đánh giá cao những nỗ lực đổi mới pháp luật trong lĩnh vực xây dựng thời gian qua, khi luật đã cân bằng hơn giữa công trình sử dụng ngân sách và công trình ngoài ngân sách, giúp các chủ thể tham gia thị trường tiếp cận cơ hội một cách công bằng hơn.

Tuy nhiên, ông Hiệp cũng chỉ ra điểm nghẽn lớn nhất hiện nay là sự thiếu liên thông giữa Luật Xây dựng và các luật khác như Luật Đất đai, Luật Đầu tư, Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Đấu thầu.

Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu Xây dựng Việt Nam dẫn chứng Nghị định 226/2025/NĐ-CP yêu cầu kiểm định và thẩm định giá trị đầu tư hạ tầng một cách chặt chẽ. Tuy nhiên, trong lĩnh vực xây dựng lại chưa có quy định tương thích, dẫn tới tình trạng “mỗi nơi một kiểu”, khiến doanh nghiệp và địa phương đều lúng túng.

“Các hoạt động liên quan đến xây dựng cần lấy Luật Xây dựng làm gốc. Nếu liên quan đến đất đai thì tuân theo Luật Đất đai, nhưng khi triển khai công trình, các bộ, ngành phải ngồi lại với nhau để tránh chồng chéo. Nếu không, luật trên giấy sẽ khó đi vào thực tế”, ông Hiệp kiến nghị.

Một điểm tiến bộ mà ông Hiệp ghi nhận là dự thảo Luật Xây dựng đã quan tâm hơn đến quản lý chi phí, đơn giá, tháo gỡ phần nào những vướng mắc lâu nay. Tuy nhiên, một số hạng mục mới chưa có định mức rõ ràng, dẫn tới cách áp dụng mỗi nơi một khác, ảnh hưởng đến tính minh bạch và tiến độ dự án.

Ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu Xây dựng Việt Nam (VACC).

Ông Hiệp cũng lưu ý sự bất nhất giữa Luật Xây dựng và Luật Nhà ở về thời gian bảo hành công trình. Trong khi Luật Xây dựng quy định 24 tháng, Luật Nhà ở yêu cầu thời gian dài hơn, gây khó khăn cho nhà thầu, đặc biệt là những doanh nghiệp triển khai nhiều loại công trình.

Do đó, ông đề xuất cần lấy Luật Xây dựng làm chuẩn, để các luật khác đồng bộ theo, tránh chồng chéo và thiếu công bằng.

Chủ đầu tư phải có bảo lãnh thanh toán cho nhà thầu

Ông Hiệp cũng nhấn mạnh tình trạng nợ đọng xây dựng đang gây nhiều hệ lụy cho doanh nghiệp. Chủ tịch VACC dẫn chứng trường hợp tập đoàn xây dựng D (đã viết tắt) thi công dự án The Artemis (Thanh Xuân, Hà Nội) do MHL làm chủ đầu tư. Tổng giá trị hợp đồng lên tới 403 tỷ đồng, dự án hoàn thành từ năm 2017 nhưng đến nay vẫn còn bị nợ 63 tỷ đồng.

“Vụ việc đã được đưa ra Tòa dân sự quận Thanh Xuân từ năm 2021 nhưng đến nay chủ đầu tư vẫn chưa thanh toán. Những tồn đọng kiểu này đang bào mòn sức khỏe tài chính của nhà thầu, nếu không có cơ chế pháp lý xử lý dứt điểm, ngành xây dựng sẽ còn tiếp tục đối mặt với nhiều rủi ro”, ông Hiệp cảnh báo.

Trong giai đoạn Covid-19, nhiều công trình buộc phải dừng thi công, thiệt hại nặng nề. Tuy nhiên, quy định về sự kiện bất khả kháng trong hợp đồng xây dựng lại không được áp dụng, dẫn tới khiếu kiện kéo dài mà không có cơ sở pháp lý để giải quyết.

Ngoài ra, ông Hiệp cho rằng luật hiện nay chưa bảo vệ đúng mức vai trò của nhà thầu phụ - vốn chiếm tới 90-95% doanh nghiệp xây dựng. Nhiều trường hợp bị chủ đầu tư hoặc nhà thầu chính chậm thanh toán, thậm chí “xù nợ” bằng cách giải thể công ty hoặc đổi pháp nhân, để lại khoản nợ hàng chục tỷ đồng mà không thể đòi.

“Giải pháp là Luật Xây dựng cần quy định rõ: chủ đầu tư phải có bảo lãnh thanh toán hoặc chứng chỉ chứng nhận năng lực tài chính hợp pháp trước khi ký hợp đồng. Đồng thời, cần bổ sung cơ chế trọng tài kinh tế để giải quyết nhanh tranh chấp, tránh để doanh nghiệp "chết dần" vì kiện tụng dân sự kéo dài”, ông đề xuất.

Cuối cùng, ông Hiệp đặc biệt lưu ý khâu thiết kế và nghiệm thu. Nhiều sự cố công trình bắt nguồn từ thiết kế thiếu chặt chẽ hoặc nghiệm thu hình thức. Đây là vấn đề an toàn xã hội, cần ràng buộc trách nhiệm rõ ràng của tư vấn thiết kế, nhà thầu cũng như cơ quan quản lý.

“Cần bổ sung quy định bắt buộc bảo hiểm trách nhiệm cho đơn vị thiết kế. Đồng thời, khâu nghiệm thu phải gắn chặt với chất lượng thực tế, không chỉ dựa vào hồ sơ giấy tờ”, ông Hiệp nhấn mạnh.

Nhiều công chức cấp xã chưa đáp ứng yêu cầu chuyên môn

Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu Xây dựng Việt Nam cũng chỉ ra nhiều điểm nghẽn trong thực tiễn thi hành luật, trong đó nổi bật là tình trạng quá tải ở cấp cơ sở.

Ông Hiệp dẫn chứng tại Việt Trì (Phú Thọ), một phường chỉ có 12 cán bộ phòng kinh tế - hạ tầng đô thị nhưng phải cùng lúc quản lý tới 129 dự án, trong đó có dự án quy mô tới 4.500 tỷ đồng. Đáng chú ý, cán bộ phụ trách kinh tế chưa từng có kinh nghiệm về giải phóng mặt bằng.

“Nếu tình trạng này kéo dài, nguy cơ ách tắc sẽ xuất hiện ngay từ những khâu quan trọng như giải phóng mặt bằng, kiểm định hay cắm mốc giới. Chủ trương chính quyền 2 cấp là đúng, nhưng nếu không đi kèm tăng cường nhân lực, đào tạo chuyên môn và bổ sung nguồn lực hỗ trợ, thì tiến độ dự án sẽ rất khó đảm bảo”, ông Hiệp lưu ý.

Theo Chủ tịch VACC, Luật Xây dựng sửa đổi cần có cơ chế ràng buộc trách nhiệm và nâng cao năng lực cho cấp cơ sở để cơ chế phân cấp phát huy hiệu quả thực chất.

Nêu thực trạng ở địa phương, ông Nguyễn Văn Hanh, Phó giám đốc Sở Xây dựng Ninh Bình cho biết sau khi thực hiện chính quyền địa phương hai cấp, tỉnh cũng đã thành lập đoàn đi kiểm tra, tháo gỡ các cái khó khăn ở cấp xã.

Qua khảo sát thực tế tại địa phương về việc thực hiện Nghị định số 150 về phân cấp các lĩnh vực xây dựng và Nghị định 145 về phân định thẩm quyền của địa phương trong quy hoạch đô thị và nông thôn, ông Hanh chỉ ra địa phương gặp rất nhiều khó khăn từ cơ cấu, nhân sự, bộ máy trong khi khối lượng công việc rất lớn.

Đơn cử về nhân sự, ở Ninh Bình có 129 xã, phường nhưng số lượng cán bộ làm chuyên môn xây dựng (kể cả nhân sự từ cấp huyện trước đây cử về) rất ít trong khi cán bộ cấp xã, phường chưa đáp ứng được yêu cầu chuyên môn. Do vậy, đội ngũ làm về xây dựng ở cấp xã, phường sau sáp nhập rất khó khăn.

Lệ Chi