Chuẩn hóa, số hóa tên đường (*): Nhận diện thách thức

Với hàng trăm tuyến đường mới được hình thành mỗi năm, TP HCM đang tìm lời giải cho câu chuyện đặt tên.

Khi ngân hàng tên dần cạn

PGS-TS Tôn Nữ Quỳnh Trân, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Đô thị và Phát triển TP HCM, cho biết lịch sử đặt tên đường ở Sài Gòn - TP HCM có lẽ bắt đầu từ thế kỷ XIX. Thời nhà Nguyễn, Sài Gòn có khoảng 39 tên đường đánh số. Năm 1865, người Pháp đặt tên đường theo tên các nhân vật, theo đó đặt tên 31 đường tại Chợ Lớn.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư (người viết sách đầu tiên về tên đường phố Sài Gòn - TP HCM) cho biết đến năm 1865, Sài Gòn và Chợ Lớn được quy định riêng rẽ, các đường được xây dựng từ năm 1861 lần lượt được đặt tên như: Bonard (Lê Lợi), Charner (Nguyễn Huệ), Catinat (Đồng Khởi), Quai de Donnai (Tôn Đức Thắng)… Đến năm 1878, thành phố có thêm 28 con đường mới được đặt tên, như: Bangkok (Mạc Đĩnh Chi), Marchaise (Ký Con), Bà Rịa (Điện Biên Phủ)…

Tại TP HCM có nhiều tuyến đường được đặt tên viết tắt, như TCH 07 (Tân Chánh Hiệp 07). Phần viết tắt và số thứ tự gắn kèm hiện chưa rõ lý do. Ảnh: CHÍ NGUYÊN

Theo PGS-TS Hà Minh Hồng, Hội Khoa học Lịch sử TP HCM, sau năm 1975, TP HCM đã có 2 đợt đổi tên cho gần 100 con đường. Hội đồng Đặt, đổi tên đường được thành lập lần đầu vào năm 1995 và tái lập vào năm 2005. Kể từ năm 2005, thành phố bắt đầu áp dụng quy định không đặt tên một nhân vật lịch sử cho nhiều tuyến đường khác nhau theo Nghị định 91/2005 của Chính phủ về quy chế đặt tên, đổi tên đường, phố và công trình công cộng.

TS Hà Minh Hồng nói thêm giai đoạn trước Nghị định 91/2005 (từ năm 1984), TP HCM đã đặt tên cho 656 tuyến đường, đổi tên 15 tuyến đường và điều chỉnh lý trình 67 tuyến đường.

Sở Văn hóa và Thể thao TP HCM - cơ quan thường trực Hội đồng Tư vấn đặt tên, đổi tên đường và công trình công cộng - cho biết thực hiện Nghị định 91/2005, ngân hàng tên có 1.375 tên, đã sử dụng 620 tên, còn 755 tên chưa sử dụng. Các loại tên trong ngân hàng tên khá phong phú như: danh nhân (gồm các nhân vật trong nước và nước ngoài); địa danh; sự kiện lịch sử, phong trào cách mạng và di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh.

Trong khi đó, thực hiện Nghị định 91/2005, tỉnh Bình Dương (cũ) đã ban hành quy chế đặt, đổi tên đường; tiêu chí nhóm đường và danh mục tên để đặt, đổi tên đường và công trình công cộng. Theo đó, danh mục gồm 1.216 tên, được phân thành các nhóm: danh nhân Việt Nam (739 tên), danh nhân Bình Dương (156 tên), địa danh - sự kiện - mỹ từ Việt Nam (180 tên), địa danh - sự kiện của Bình Dương (88 tên); địa danh, danh nhân và sự kiện nước ngoài (53 tên). Tính đến trước khi hợp nhất, toàn tỉnh đã đặt mới 350 tên đường tại các đô thị như Thủ Dầu Một, Thuận An, Dĩ An, Bến Cát…

Tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ), ngân hàng dữ liệu tên đường với 1.000 dữ liệu thì các địa phương đã sử dụng hơn 1.000 dữ liệu, vì vậy có nhiều tên đường bị trùng tại các địa phương. Do đó, tỉnh đã gấp rút triển khai công tác sưu tầm, bổ sung dữ liệu tên đường…

Hàng trăm tuyến đường được đặt tên

Thực tế triển khai Nghị định 91/2005 trên địa bàn thành phố, những bất cập đã từng bước được nhận diện và điều chỉnh. Nhiều tuyến đường cũ được đặt tên mới, đồng thời nhiều tuyến đường mới cũng được đặt tên.

Vào tháng 1-2025, UBND quận 12 (cũ) đã tổ chức lễ công bố Nghị quyết của HĐND TP HCM về việc đặt tên đường trên địa bàn quận. Theo đó, quận có 10 tuyến đường được đặt tên mới như: đường Trung Mỹ Tây 2A được đặt tên là Nguyễn Thị Trên, đường Thới An 3 được đặt tên là Ba Du, đường Tân Thới Nhất 21 được đặt tên là Lê Thị Ánh, đường Hiệp Thành 11 được đặt tên là Nguyễn Văn Vân…

Tháng 7-2025, HĐND TP HCM khóa X nhiệm kỳ 2021-2026 đã thông qua nghị quyết về việc đặt tên cho 60 tuyến đường mới và điều chỉnh lý trình 7 tuyến đường. Các tuyến này chủ yếu nằm trên địa bàn các phường, xã có sự thay đổi về địa giới, thuộc địa bàn quận 12 (cũ), huyện Hóc Môn (cũ), huyện Củ Chi (cũ).

Đơn cử như đường Thới An 13 được đặt tên mới là Dương Thị Mạnh; đường Đ4 (phường Đông Hưng Thuận) đặt tên mới là Phi Vân; đường Đông Thạnh 6 và Đông Thạnh 6-1 (xã Đông Thạnh) có tên mới là Nguyễn Thị Dễ; đường Bà Điểm 3 (xã Bà Điểm) có tên mới là Cao Thị Cách; đường Xuân Thới Thượng 19 có tên mới là Trần Thị Nhờ… Tại quận 1 (cũ), nay là phường Sài Gòn, đường nối 2 tuyến đường tại số 12 Nguyễn Thị Minh Khai và số 5 Nguyễn Đình Chiểu được đặt tên là Phạm Khắc.

Theo PGS-TS Tôn Nữ Quỳnh Trân, năm 2023, TP HCM có 4.164 con đường, trong đó 1.914 tên đường có thông tin lịch sử, ý nghĩa; 2.250 đường, hẻm đủ chuẩn có tên tạm hoặc chưa có tên.

Trong 38 tên đường không chính xác, Sở Văn hóa và Thể thao TP HCM đã có văn bản đề xuất UBND TP HCM xem xét, điều chỉnh theo đề án năm 2020. Đến năm 2025, Sở Văn hóa và Thể thao thành phố đã điều chỉnh: Bùi Hữu Diện (tên sai) - Bùi Hữu Diên (tên đúng), Nguyễn Chánh Sắc (tên sai) - Nguyễn Chánh Sắt (tên đúng), Phạm Thị Hối (tên sai) - Phan Thị Hối (tên đúng), Đoàn Minh Triết (tên sai) - Đoàn Triết Minh (tên đúng). Ngoài ra, đường Trương Đình Hợi (tên sai) ở cả phường Xóm Chiếu và phường Phú Định hiện chỉ có phường Phú Định sửa thành Trương Đình Hội vào năm 2023.

Theo Sở Văn hóa và Thể thao TP HCM, từ năm 2005 đến tháng 6-2025, cơ quan có thẩm quyền của thành phố đã ban hành văn bản đặt tên cho 643 tuyến đường và công trình công cộng; đổi tên 3 tuyến đường và điều chỉnh lý trình 19 tuyến đường.

(Còn tiếp)

(*) Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 25-8

QUỐC ANH