Chứng khoán Việt Nam trước 'cửa' nâng hạng: Dòng vốn ngoại chuẩn bị đổ vào?

Sự phát triển này không đến một cách ngẫu nhiên mà là kết quả của một quá trình cải cách dài hạn. Việt Nam được đưa vào danh sách theo dõi nâng hạng của FTSE Russell kể từ năm 2018. Gần đây, Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã đẩy mạnh các cải cách để đáp ứng các tiêu chí của FTSE Russell về minh bạch, quản trị doanh nghiệp, mở rộng quyền sở hữu nước ngoài (room ngoại) và nâng cấp hạ tầng giao dịch. Đề án nâng hạng thị trường chứng khoán cũng vừa được Chính phủ phê duyệt ngày 12/9, đặt mục tiêu rõ ràng là từ thị trường cận biên lên mới nổi thứ cấp của FTSE Russell trong năm 2025.

Những dấu hiệu tích cực mới nhất

“Việt Nam đã đáp ứng toàn bộ các tiêu chí nâng hạng của FTSE Russell,” là khẳng định của Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng trong buổi làm việc với Sở Giao dịch Chứng khoán London ngày 15/9.

Trong chuyến công tác tại London (Anh), Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết Việt Nam “khá tự tin” đã đáp ứng được các tiêu chí do FTSE Russell đặt ra. Theo Reuters, FTSE Russell sẽ công bố kết quả đánh giá toàn cầu định kỳ vào tháng tới (dự kiến tháng 10/2025).

Tính đến cuối tháng 8/2025, Việt Nam có khoảng 1.600 công ty niêm yết, vốn hóa thị trường cổ phiếu đạt khoảng 352 tỷ USD, tương đương 73,9% GDP năm 2024.

Thanh khoản thị trường chứng khoán cũng tăng rõ rệt. Giá trị giao dịch bình quân/phiên từ đầu năm đạt hơn 1,1 tỷ USD/phiên, nhiều phiên giao dịch cao vượt mức 3 tỷ USD.

Số lượng tài khoản chứng khoán đạt gần 10,3 triệu tài khoản tính tới giữa năm 2025. Đây là mức cao nhất từng ghi nhận, vượt mục tiêu 9 triệu tài khoản đặt ra cho năm 2025, phản ánh sự hào hứng của nhà đầu tư trong và ngoài nước.

Những con số này thể hiện một thị trường đang rất năng động, với sự tham gia của cả nhà đầu tư trong nước và quốc tế, đóng vai trò không nhỏ trong việc đáp ứng các tiêu chí nâng hạng như vốn hóa, thanh khoản, mức độ tiếp cận nhà đầu tư nước ngoài.

Một trong những bước quan trọng gần đây là Thông tư 25/2025/TT-NHNN sửa đổi, bổ sung về việc mở và sử dụng tài khoản thanh toán tại các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, trong đó có các quy định cởi mở hơn cho nhà đầu tư nước ngoài không cư trú khi thực hiện đầu tư gián tiếp. Nội dung có hiệu lực từ ngày ký ban hành (31/8/2025) đã giúp rút ngắn các thủ tục mở tài khoản thanh toán, giảm bớt giấy tờ hợp pháp hóa lãnh sự, và cho phép sử dụng giấy tờ chứng minh nhân thân từ cơ quan có thẩm quyền nước ngoài.

Cùng với đó, hệ thống KRX đã vận hành thí điểm từ tháng 5/2025 và được chuyên gia quốc tế đánh giá cao vì khả năng giải quyết nghẽn lệnh và tăng khả năng xử lý khối lượng giao dịch lớn hơn. Theo báo cáo của HSBC, Việt Nam đã đáp ứng được 7 trong số 9 tiêu chí thuộc khung “Chất lượng thị trường” của FTSE, trong đó có cải thiện thanh toán bù trừ và chi phí giao dịch.

Tác động khi thị trường được nâng hạng

Nếu FTSE Russell nâng hạng chính thức, dự kiến sẽ có thêm 5-7 tỷ USD vốn ngoại mới đổ vào thị trường chứng khoán Việt Nam. Lý do là các quỹ ETF theo các chỉ số Emerging Market sẽ tái cấu trúc danh mục để đưa cổ phiếu Việt Nam vào phạm vi được theo dõi.

Các cổ phiếu có vốn hóa lớn, thanh khoản cao như nhóm VN30, đặc biệt là cổ phiếu ngân hàng và blue-chip (ví dụ các mã như TCB, BID, CTG…), nhóm tiêu dùng lớn (VIC, MSN, VNM…) được xem là những ứng viên hưởng lợi lớn nhất bởi dòng vốn ngoại thường ưu tiên những cổ phiếu dễ mua-bán, có thanh khoản tốt và có thông tin công khai rõ ràng. Ngoài ra, các doanh nghiệp tuân thủ chuẩn mực ESG, công bố thông tin minh bạch và có quản trị tốt rất có thể được đánh giá cao hơn bởi nhà đầu tư quốc tế.

Việc nâng hạng không chỉ đơn thuần là “ghi nhận từ quốc tế” mà còn mở ra nhiều giá trị lâu dài: chi phí vốn thấp hơn cho doanh nghiệp muốn phát hành trái phiếu quốc tế, tăng uy tín thị trường, định giá tốt hơn và hỗ trợ phát triển sản phẩm tài chính mới. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy các thị trường khi được nâng hạng thường có dòng vốn thụ động lớn vào, giúp giảm độ chênh lệch giá (bid-ask spread), và cải thiện tính ổn định.

Mặc dù có nhiều dấu hiệu tích cực, vẫn có một số điểm cần quan tâm. Trước tiên, việc thực thi các tiêu chí nâng hạng phải được duy trì ổn định; nếu có sai lệch trong công bố thông tin, hay nếu có sự bất đồng trong chính sách nội địa, FTSE Russell có thể trì hoãn hoặc không công nhận nâng hạng.

Một thách thức quan trọng là giới hạn “room ngoại” với nhiều cổ phiếu ngân hàng, blue-chip có room ngoại đã gần hoặc đầy, nếu không có chính sách mở ra rõ ràng thì nhà đầu tư ngoại sẽ bị chùn chân. Ngoài ra, thủ tục KYC, mở tài khoản, và các quy định về phòng chống rửa tiền, xác minh danh tính đối với nhà đầu tư ngoại còn một số bất cập, làm chậm quá trình đầu tư gián tiếp.

Tác động từ môi trường quốc tế cũng là một yếu tố nguy hiểm. Nếu lãi suất toàn cầu tiếp tục cao, hoặc nếu dòng vốn toàn cầu rút khỏi thị trường mới nổi, Việt Nam dù được nâng hạng cũng có thể không thu hút được vốn như kỳ vọng. Ngoài ra, biến động tỷ giá, rủi ro địa chính trị, hay thay đổi thương mại quốc tế, ví dụ từ chính sách thuế của Mỹ, đều có thể ảnh hưởng tới tâm lý nhà đầu tư ngoại.

Nếu thành công trong việc nâng hạng, thị trường chứng khoán Việt Nam sẽ không chỉ nhận được dòng vốn quốc tế mạnh mà còn được đặt trong “bản đồ” thị trường vốn toàn cầu, dẫn tới nhiều lợi ích lâu dài, từ chi phí vốn thấp hơn, doanh nghiệp được định giá cao hơn, đến việc phát triển sản phẩm tài chính mới.

Phụng Tiên