Chuỗi cung ứng khoáng sản thế giới đang thay đổi ra sao?

Thực trạng chuỗi cung ứng khoáng sản trên thế giới

Theo Financial Times, việc kiểm soát chuỗi cung ứng khoáng sản quý hiếm đang trở thành một vấn đề cấp bách trong bối cảnh các quốc gia nỗ lực giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Các chiến lược đa dạng hóa nguồn cung, tái chế khoáng sản và đầu tư vào công nghệ mới đang được ưu tiên hàng đầu.

Khoáng sản quý hiếm là nhóm tài nguyên không thể thiếu trong nhiều lĩnh vực công nghệ cao, từ sản xuất xe điện, pin lưu trữ năng lượng đến các thiết bị điện tử, quân sự. Tuy nhiên, nguồn cung các loại khoáng sản này lại đang phụ thuộc lớn vào một số ít quốc gia, đặc biệt là Trung Quốc.

Theo số liệu từ Cơ quan Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ (USGS), Trung Quốc hiện cung cấp khoảng 70% sản lượng khai thác và kiểm soát hơn 85% công đoạn tinh chế khoáng sản quý hiếm toàn cầu. Điều này không chỉ mang lại lợi thế chiến lược cho Trung Quốc mà còn tạo ra những rủi ro tiềm tàng đối với các nền kinh tế phương Tây và các chuỗi cung ứng công nghệ.

Nhiều doanh nghiệp trên thế giới đã phát triển một quy trình tái chế khoáng sản quý hiếm còn sót lại trong các ổ cứng cũ. Ảnh: Financial Times

Trong báo cáo của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), Giám đốc Điều hành Fatih Birol phát biểu trong Hội nghị về Năng lượng Tương lai tại Paris: “Sự phụ thuộc vào một nguồn cung duy nhất là một rủi ro lớn. Nếu không có sự đa dạng hóa, thế giới có thể đối mặt với tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng trong vài năm tới”.

Sự mất cân bằng trong chuỗi cung ứng khoáng sản quý hiếm càng bộc lộ rõ khi thế giới bước vào thời kỳ chuyển đổi năng lượng. Các nước phát triển đang đẩy mạnh sản xuất năng lượng tái tạo, trong khi nhu cầu về lithium, cobalt, nickel và đất hiếm ngày càng gia tăng. Mặt khác, chính phủ Trung Quốc ngày càng siết chặt xuất khẩu một số khoáng sản quan trọng, điển hình là quyết định hạn chế xuất khẩu gallium và germanium vào tháng 8/2023. Đây là hai nguyên tố thiết yếu trong sản xuất bán dẫn, công nghệ quốc phòng và năng lượng mặt trời.

Bộ trưởng Thương mại Mỹ, Gina Raimondo, đã bày tỏ lo ngại về vấn đề này trong một cuộc họp báo tại Washington: “Chúng ta không thể để một quốc gia đơn lẻ kiểm soát nguồn cung những vật liệu quan trọng cho nền kinh tế số và công nghệ xanh của thế giới”.

Không chỉ Mỹ, Liên minh châu Âu (EU) cũng đang đứng trước bài toán nan giải khi hơn 98% nguồn cung đất hiếm của họ đến từ Trung Quốc. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã khẳng định: “Nếu không có hành động ngay từ bây giờ, chúng ta sẽ đối mặt với những cú sốc nguồn cung nghiêm trọng trong thập kỷ tới”.

Sự mất cân bằng này không chỉ ảnh hưởng đến công nghiệp nặng hay năng lượng, mà còn tác động đến những ngành công nghệ mũi nhọn như AI, viễn thông, hàng không vũ trụ. Một nghiên cứu của Goldman Sachs chỉ ra rằng nếu Trung Quốc tiếp tục kiểm soát chặt nguồn cung khoáng sản quý hiếm, giá thành sản xuất chip bán dẫn và pin xe điện có thể tăng từ 20 - 40% trong 5 năm tới.

Giải pháp giảm sự phụ thuộc vào nguồn cung truyền thống

Với tình hình hiện tại, nhiều quốc gia đang tìm cách giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc bằng cách đầu tư vào khai thác nội địa, mở rộng hợp tác với các đối tác mới và đẩy mạnh tái chế khoáng sản. Tuy nhiên, những giải pháp này cũng đi kèm với không ít thách thức.

Việc phát triển các cơ sở khai thác và tinh chế mới đòi hỏi vốn đầu tư lớn và thời gian dài để đạt được hiệu quả. Để có thể cạnh tranh với Trung Quốc, các nước cần có chính sách hỗ trợ và khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực này.

Bộ trưởng Công nghiệp Canada, François-Philippe Champagne, phát biểu với tờ Bloomberg: “Canada đang đẩy mạnh đầu tư vào chuỗi cung ứng khoáng sản, nhưng để đạt được sự tự chủ, chúng tôi cần một chiến lược dài hạn và sự hợp tác từ các đối tác quốc tế”.

Bên cạnh đó, các rào cản về môi trường và chính sách trong quá trình khai thác và tinh chế khoáng sản gây ra những tác động tiêu cực đến môi trường, khiến nhiều nước có chính sách kiểm soát chặt chẽ hoạt động này. Châu Âu và Mỹ đang tìm cách phát triển ngành công nghiệp khai khoáng một cách bền vững hơn.

Tái chế khoáng sản – hướng đi bền vững

Giám đốc Viện Kinh tế Năng lượng và Phân tích Tài chính (IEEFA), Tim Buckley, phát biểu trong một hội thảo về chuỗi cung ứng khoáng sản do Bloomberg tổ chức vào tháng 1/2024: “Cần một cách tiếp cận cân bằng giữa việc phát triển chuỗi cung ứng khoáng sản và bảo vệ môi trường. Nếu không làm đúng, chúng ta có thể tạo ra một vấn đề lớn hơn trong tương lai”.

Một trong những giải pháp hiệu quả là tái chế khoáng sản từ các sản phẩm công nghệ cũ. Điều này giúp giảm sự phụ thuộc vào nguồn khai thác mới và giảm thiểu tác động môi trường. Giám đốc điều hành của Redwood Materials, JB Straubel, cho biết, tái chế là con đường quan trọng để đảm bảo nguồn cung khoáng sản bền vững, hoàn toàn có thể khai thác khoáng sản từ những chiếc điện thoại cũ thay vì tiếp tục đào sâu vào lòng đất.

Những pháp công nghệ mới này giúp thiết lập chuỗi cung ứng an toàn và bền vững cho ngành năng lượng tái tạo. Ảnh: Financial Times

Ngoài ra, nhiều nước đang tìm cách hợp tác với các đối tác mới để xây dựng chuỗi cung ứng khoáng sản bên ngoài Trung Quốc. Các quốc gia như Canada, Úc và Việt Nam đang trở thành những lựa chọn tiềm năng.

Thêm vào đó, việc sử dụng công nghệ tiên tiến có thể giúp tăng hiệu suất khai thác, giảm tác động môi trường và tối ưu hóa quy trình sản xuất. Các công nghệ như AI, cảm biến địa chất và robot khai thác đang được nghiên cứu và phát triển. Giáo sư John Warner, chuyên gia về công nghệ khoáng sản tại Đại học Cambridge, nhận định: “Công nghệ có thể thay đổi cách các nước trên thế giới khai thác và sử dụng khoáng sản quý hiếm. Những tiến bộ này sẽ giúp giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc mà vẫn đảm bảo nguồn cung ổn định”.

Các quốc gia như EU đang tìm kiếm các nguồn cung cấp khoáng sản quý hiếm từ châu Phi để giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Theo RFI, Liên minh châu Âu và Cộng hòa Dân chủ Congo đang đàm phán một thỏa thuận hợp tác chiến lược về chuỗi khoáng sản quý hiếm, trong đó có đồng và coban. Mục tiêu là thúc đẩy tiến trình chuyển đổi sang năng lượng sạch và đạt được trung hòa khí thải carbon vào năm 2050.

Ngoài EU, Nhật Bản cũng đã đầu tư vào các nhà sản xuất thay thế, tích trữ khoáng sản và phát triển công nghệ thay thế để giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc. Nhật Bản đã hỗ trợ công ty Lynas của Úc trở thành nhà cung cấp khoáng sản quý hiếm quan trọng, giúp giảm bớt sự phụ thuộc vào Trung Quốc và tạo ra nguồn cung ổn định từ các đối tác đáng tin cậy.

Chính phủ Hàn Quốc dưới thời Tổng thống Yoon Suk-yeol cũng nỗ lực đa dạng hóa thương mại để tránh phụ thuộc quá lớn vào Trung Quốc bằng cách củng cố quan hệ với các nền kinh tế khác ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Theo Go-Korea.com, Hàn Quốc đang tìm cách giảm sự phụ thuộc vào nguồn cung đất hiếm từ Trung Quốc bằng cách tìm kiếm các đối tác mới và đầu tư vào các nguồn cung thay thế.

Nhân tố cuối cùng là Trung Quốc hiện cũng kiểm soát khoảng 70% hoạt động chế biến lithium toàn cầu, một lợi thế lớn trong chuỗi cung ứng pin xe điện (EV) toàn cầu. Mới đây, Trung Quốc đã ban hành lệnh hạn chế xuất khẩu các công nghệ mới liên quan đến chiết xuất và xử lý lithium và gali, cũng như sản xuất các thành phần pin, nhằm củng cố vị thế trên thị trường quốc tế và gây áp lực đối với các quốc gia phụ thuộc vào công nghệ và nguồn cung của nước.

Triển vọng phát triển chuỗi cung ứng khoáng sản trong tương lai

Việc giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc trong chuỗi cung ứng khoáng sản quý hiếm là một nhiệm vụ đầy thách thức nhưng cũng mở ra nhiều cơ hội cho các quốc gia và doanh nghiệp trên toàn cầu. Dù Trung Quốc vẫn giữ vị thế thống lĩnh, các quốc gia như Mỹ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và Úc đang tích cực triển khai các chiến lược nhằm đa dạng hóa nguồn cung, đầu tư vào công nghệ mới, đẩy mạnh tái chế và xây dựng chuỗi cung ứng bền vững hơn.

Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị và những biến động của thị trường, sự chủ động trong việc kiểm soát nguồn cung khoáng sản quý hiếm không chỉ giúp đảm bảo an ninh kinh tế mà còn thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong ngành công nghiệp khai khoáng và công nghệ sạch. Như Bộ trưởng Năng lượng Mỹ Jennifer Granholm đã nhấn mạnh trong một cuộc họp báo gần đây: “Chúng ta không thể để nguồn cung khoáng sản quyết định tương lai của ngành công nghiệp. Đã đến lúc hành động để tạo ra một hệ thống mạnh mẽ và độc lập hơn”.

Tương lai của ngành công nghiệp khoáng sản quý hiếm sẽ phụ thuộc vào khả năng hợp tác quốc tế, sự phát triển của công nghệ và những chính sách phù hợp để cân bằng giữa nhu cầu kinh tế và bảo vệ môi trường. Việc xây dựng một chuỗi cung ứng ổn định, minh bạch và bền vững không chỉ giúp các quốc gia giảm thiểu rủi ro mà còn góp phần định hình một nền kinh tế toàn cầu có khả năng thích ứng tốt hơn với những thay đổi trong thế kỷ 21.

Hồng Nhung