Chuyền bóng rổ, khỉ đột và hiện tượng 'mù vô ý'

Trong một hành lang màu be đậm không có gì nổi bật, có sáu sinh viên di chuyển theo một vòng tròn tương đối. Họ chia làm hai đội, đội áo đen và đội áo trắng, mỗi đội ba người. Mỗi đội được phát một quả bóng rổ, và các thành viên vui vẻ chuyền bóng qua lại trong đội trước một dãy cửa thang máy đóng kín.

Hầu hết mọi người chỉ thật sự tập trung vào một mục tiêu tại một thời điểm nhất định. Ảnh: Pexels

Vài giây sau, một diễn viên mặc đồ hóa trang khỉ đột đi ngang qua nhóm sinh viên, nhìn vào máy quay và vỗ ngực, rồi cứ thế đi ra khỏi khung hình. Các sinh viên vẫn tiếp tục chuyền bóng.

Thật là một hành động kỳ quặc, đúng không? Người ta chắc sẽ để ý thấy con khỉ đó.

Không hẳn vậy. Khi các nhà nghiên cứu - những người đã thiết kế bài kiểm tra này - cho người tham gia xem đoạn phim và yêu cầu họ đếm xem đội áo trắng chuyền bóng bao nhiêu lần, chỉ có 42% người xem nhận ra có con khỉ đột xuất hiện. Điều đáng ngạc nhiên là đa số người xem đều đếm được đội áo trắng đã chuyền bóng mười lăm lần và không nhận thấy điều gì khác thường.

Nghiên cứu nổi tiếng này của hai nhà tâm lý học Daniel Simons và Christopher Chabris minh họa một hiện tượng khó hiểu gọi là “mù vô ý” hay “mù do thiếu chú tâm” (inattentional blindness), khi chúng ta không nhận thấy điều gì đó rõ rành rành ngay trước mắt. Khi ở trong một môi trường bận rộn, bị phân tâm bởi một nhiệm vụ hoặc có nhiều yếu tố kích thích đang tranh giành sự chú ý của chúng ta, chúng ta sẽ bỏ sót những thứ khác đang diễn ra ngay trước mắt mình - ngay cả khi đó là một con khỉ đột thật, nặng hơn 360 ki-lô-gam.

Không có gì khác thường ở bộ đồ hóa trang khỉ đột hay quả bóng rổ. Chuyện “nhìn nhưng không thấy” kiểu này rất thường xuyên xảy ra.

Sách Đơn giản mà nói. Ảnh: H.Q.

Mắt và tai của bạn không có vấn đề gì hết. Võng mạc của chúng ta tiếp nhận chính xác các hình ảnh và truyền tín hiệu qua dây thần kinh thị giác đến vỏ não. Màng nhĩ của chúng ta rung và truyền tín hiệu qua dây thần kinh thính giác.

Nhưng thường thì những thứ ngay trước mắt vẫn có thể không được ghi nhận trong nhận thức của chúng ta. Thay vì xử lý thông tin do các cơ quan cảm giác truyền đến, bộ não chúng ta thường đi đường tắt, lấp đầy các khoảng trống trong nhận thức của chúng ta bằng những thứ ta nghĩ là sẽ ở đó và tiếp tục những việc ta đang làm.

Khuynh hướng vô thức lọc bỏ những chi tiết không cần thiết đã mang lại lợi ích về mặt tiến hóa cho sự phát triển của loài người. Sẽ mệt mỏi biết bao khi chúng ta phải chủ động xem xét và xử lý mọi thứ xảy ra trước mắt. Nếu cứ túm tụm xem xét từng ngọn cỏ, tổ tiên xa xưa của chúng ta hẳn đã trở thành miếng mồi ngon của những kẻ săn mồi đói khát ẩn nấp sau gốc cây. Tuy nhiên, nếu bạn hỏi bất kỳ người làm marketing nào đã đốt nhiều tiền quảng cáo mà chỉ có được số lượt nhấp chuột đếm trên đầu ngón tay, thì họ sẽ nói khuynh hướng lọc bỏ chi tiết thừa gây bất lợi khi bạn đang cố gắng thu hút sự chú ý của người khác.

Simons, nhà tâm lý học đã thực hiện nghiên cứu có con khỉ đột giả, sau đó có nói: “Một trong những kết luận mà chúng tôi rút ra được từ nghiên cứu về hiện tượng mù vô ý là chúng ta nhận thức về thế giới xung quanh ít hơn nhiều so với những gì chúng ta tưởng… Dù chúng ta có cảm giác như mình đã nắm bắt được tất cả chi tiết của mọi thứ đang diễn ra, nhưng tôi dám chắc là hầu hết mọi người chỉ thật sự tập trung vào một mục tiêu tại một thời điểm nhất định”.

Theo ước tính, chúng ta tiếp nhận 11 triệu bit thông tin mỗi giây thông qua các giác quan, nhưng phần não bộ có ý thức của chúng ta chỉ có khả năng xử lý khoảng 0,0004% trong số đó. Rất lâu trước khi chúng ta bắt đầu đo lường thông tin bằng bit, William James - nhà tiên phong trong ngành tâm lý học sống ở thế kỷ 19 - đã viết: “Có hàng triệu thứ thuộc về thế giới bên ngoài được các giác quan của tôi tiếp nhận, nhưng chúng không bao giờ trở thành trải nghiệm của tôi. Vì sao? Vì chúng không khiến tôi quan tâm. Trải nghiệm của tôi là những gì tôi đồng ý tiếp nhận. Chỉ những điều tôi chú ý mới có thể định hình tâm trí tôi - nếu không có sự quan tâm có chọn lọc, trải nghiệm sẽ là một mớ hỗn độn”.

Sự chú ý của chúng ta rất quý giá và có giới hạn, vì vậy chúng ta chỉ dành sự chú ý cho những thứ quan trọng với mình. Chúng ta để ý đến những thông tin gắn liền với mục tiêu của mình, có thể giúp chúng ta tồn tại và phát triển; nhưng để làm được như vậy, chúng ta cũng vô thức lọc bỏ những thông tin không quan trọng bằng. Điều đó thường có nghĩa là chúng ta không để ý đến hầu hết các thông điệp đang trút xuống đầu mình mọi nơi mọi lúc.

Ben Guttmann/ First News - NXB Dân trí