Chuyện chưa kể về Ao cá Bác Hồ của người Hre trên đỉnh Đông Trường Sơn

Đồng bào Hre đắp đập ngăn dòng xây ao cá để nhớ Người

Đã 44 năm, kể từ khi Ban Bí thư Trung ương Đảng phát động phong trào thi đua xây dựng Ao cá Bác Hồ, nơi núi cao Di Lăng, huyện Sơn Hà, Ao cá Bác Hồ duy nhất ở địa phương này đào cách đây hàng chục năm vẫn được chăm sóc, gìn giữ như một cách để các thế hệ con cháu nơi đây luôn nhớ về Bác.

Một góc Ao cá Bác Hồ trên đỉnh Cà Đáo

Dẫu tuổi đã cao, sức yếu, nhưng khi được hỏi về Ao cá Bác Hồ và chuyện bà con đồng bào Hre xây ao cá, đôi mắt nguyên Phó chủ tịch UBND huyện Sơn Hà Đinh Văn Tơ bỗng sáng lên. Ký ức về khung cảnh người người, nhà nhà nô nức cùng chung tay đắp đập, dẫn nước từ suối vào đám ruộng lầy ở xóm Mẹ Đũa để làm nên Ao cá Bác Hồ theo ông ùa về.

Ông Tơ kể, năm 1979, Huyện đoàn được giao nhiệm vụ đứng ra huy động đoàn viên thanh niên khắp nơi trong huyện về Di Lăng đào ao thả cá. Cả vài trăm thanh niên là người Hre hăng hái đào ao, be bờ, đắp đập. Thấy thanh niên làm hăng say, người dân ở Di Lăng cũng xắn tay áo vào làm cùng, cứ thế tạo nên ngày hội rất sôi nổi.

“Ngày ấy chưa có nhiều máy móc, thiết bị hiện đại như bây giờ, nên mọi người chủ yếu dùng cuốc, xẻng đào thủ công. Nhưng tất cả đã vượt khó, vượt khổ, đồng tâm, hiệp lực... làm nên Ao cá Bác Hồ. Ngày hoàn thành ao cá, ai ai cũng thấy xúc động khi bài diễn văn được đọc lên. Ký ức về Người luôn sâu đậm trong mỗi người dân dẫu chưa một ai gặp Bác ngoài đời”, ông Tơ tâm sự.

Sau khi hoàn thiện ao, chính quyền và người dân cùng tìm cá thả xuống ao để nuôi. Ban đầu, việc nuôi cá để cho hồ nước thêm sinh động, dần dà những lứa cá được người dân bắt ở sông suối về thả xuống ao đã lớn. Năm 1980, chính quyền và nhân dân Sơn Hà thu hoạch lứa cá đầu tiên ở Ao cá Bác Hồ với trọng lượng cá trắm, cá mè mỗi con vài kg.

Thấy được thành quả đó, chính quyền và nhân dân các xã bắt đầu thi đua, phát triển nuôi cá nước ngọt tại địa phương, mở ra cho người dân nơi đây hướng tăng gia sản xuất mới để chủ động được nguồn thực phẩm.

Ông Tơ bảo, những ngày sau hòa bình lập lại, đời sống của người dân Sơn Hà còn nghèo, việc tăng gia sản xuất, cải thiện bữa ăn gần như chưa tìm được giải pháp. Thế nhưng, từ khi Ao cá Bác Hồ hình thành với những mẻ cá đầu tiên đã tạo nên phong trào đào ao nuôi cá.

Ao cá Bác Hồ nằm bên tuyến đường bê tông ngay giữa trung tâm bảo tồn văn hóa Hre Sơn Hà

Nhiều cụ cao niên sống gần Ao cá Bác Hồ kể, ngày đó khó khăn, nguồn con giống không có và việc nuôi cá chủ yếu là để cải thiện bữa ăn là chính, còn phát triển kinh tế từ nuôi trồng thủy sản thì phải sau này.

Nhưng chỉ 3 năm sau, ngọn lửa tinh thần từ Ao cá Bác Hồ cứ thế tiếp tục lan tỏa, tạo nên phong trào nuôi cá nước ngọt rộng khắp ở huyện miền núi này.

“Việc nhân rộng được mô hình nuôi cá nước ngọt trên địa bàn huyện ngày ấy có ý nghĩa quan trọng lắm. Bởi, người dân từ chỗ chỉ trông chờ vào nguồn thức ăn tự nhiên, giờ đã biết cách tự chủ nguồn thực phẩm cho gia đình”, ông Tơ nhớ lại.

Ao cá Bác Hồ sẽ là "trái tim" của Khu bảo tồn văn hóa Hre

Trong cái nắng bỏng da của những ngày hè đổ lửa, ao hồ khắp nơi trong cơn khô quắp vì hạn hán, thì tại Ao cá Bác Hồ ở thị trấn Di Lăng vẫn đầy ắp nước và rực rỡ trong màu hồng của hoa sen.

Những đàn cá tung tăng bơi lội dưới hồ, cạnh đó, ông Đặng Mạnh Dũng, đi lại chăm chú nhìn từng góc ao, vặt từng ngọn cỏ, vớt từng cọng rác để hồ thêm sạch.

Đã 23 năm “trực chiến” chăm sóc, gìn giữ Ao cá Bác Hồ, ông Dũng xem ao cá ấy như một phần của cuộc đời ông. Bởi lẽ, đã có nhiều bạn bè và ngay cả người thân từng lời ra tiếng vào bảo ông lo làm rừng phát triển kinh tế, còn giữ ao cá thì lấy tiền đâu lo cho gia đình, con cái ăn học. Thế nhưng, ông Dũng chỉ mỉm cười và vẫn tiếp tục công việc của mình.

Để tăng thu nhập, ngoài thả cá để nuôi và bán thương phẩm, ông Dũng còn trồng thêm hoa sen để vừa lấy hạt, vừa tạo cảnh quan. Ông Dũng bảo, ngày xưa, việc nuôi cá diễn ra thuận lợi vì nguồn nước dồi dào. Sau này vào mùa khô, nguồn nước ngày càng ít dần, nên việc duy trì ao cá khó khăn hơn. Song, chưa năm nào tôi để Ao cá Bác Hồ phải cạn nước và gián đoạn.

Nhờ công chăm sóc của ông Dũng, Ao cá Bác Hồ không chỉ là ao nuôi cá nước ngọt, mà còn trở thành “hồ sinh thái” ngay giữa trung tâm thị trấn Di Lăng, thu hút nhiều người dân đến tham quan, chụp ảnh. Đi dọc quanh ao, những khóm sen khoe sắc rực rỡ nhưng ít ai biết rằng, để có ao cá đầy ắp hoa sen ông Dũng phải lặn lội vào tận tỉnh Khánh Hòa mua giống về trồng.

Huyện Sơn Hà xác định ao cá Bác Hồ sẽ là "trái tim" của Khu trung tâm bảo tồn văn hóa Hre.

Những ngày cả nước kỷ niệm 133 năm ngày sinh của Người, trong căn chòi lá cạnh ao, di ảnh Bác Hồ được ông Dũng đặt trang trọng trên giá đỡ. Ông cúi người thắp nén hương thành kính.

Theo lãnh đạo UBND huyện Sơn Hà, khu vực Ao cá Bác Hồ đang được huyện lập phương án để cải tạo thành hồ sinh thái, là một trong những hợp phần quan trọng của Dự án Khu trung tâm Bảo tồn Văn hóa Hrê huyện Sơn Hà.

Không chỉ duy trì việc thả nuôi cá, dự án sẽ tiến hành cải tạo thêm diện tích mặt nước, đồng thời trồng thêm các loại cây bản địa xung quanh hồ... nhằm gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa của Ao cá Bác Hồ.

Lê Đức