Chuyển đổi carbon thấp mở đường cho nông sản Việt

Doanh nghiệp chọn con đường xanh

Khi khối EU chính thức nâng chuẩn phát thải và truy xuất nguồn gốc nông, lâm sản thông qua Quy định Chống phá rừng (EUDR), với mốc áp dụng từ ngày 30/12/2025 đối với doanh nghiệp lớn và từ ngày 30/6/2026 đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ, yêu cầu “carbon thấp, truy xuất chuẩn” đã trở thành điều kiện bắt buộc trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Không chỉ châu Âu, các thị trường lớn như Mỹ, Australia, Nhật Bản… cũng đang đi cùng hướng, tạo nên làn sóng buộc doanh nghiệp Việt phải chủ động chuyển đổi để không bị đứng ngoài cuộc.

Tập đoàn PAN, một tên tuổi tiên phong trong nông nghiệp bền vững, đã ghi dấu bước tiến lớn khi chỉ số phát thải CO2/tỷ đồng doanh thu giảm 16% trong năm 2024, riêng phát thải phạm vi 1 giảm 35,8%. Đại diện tập đoàn cho biết, chiến lược “carbon thấp” của PAN được cụ thể hóa bằng cam kết cùng Chính phủ hướng tới Net Zero vào năm 2050, với từng công ty thành viên đặt mục tiêu giảm phát thải riêng như Khang An Foods giảm 50% đến năm 2030, Bibica giảm 32%.

Đáng chú ý, Vinarice (thành viên của PAN) được Tổ chức Phát triển Hà Lan (SNV) ghi nhận nhờ triển khai hơn 21.000 ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại Đồng bằng sông Cửu Long, giúp giảm hơn 89.000 tấn CO2e trong vụ Đông Xuân 2024-2025.

Song song đó, PAN phát triển 7,6 ha vùng cà phê và 455 ha vùng điều đạt chứng nhận hữu cơ USDA, EU, JAS, tạo ra giá trị gia tăng bền vững cho nông dân và toàn chuỗi cung ứng.

“Chúng tôi không chỉ thay đổi kỹ thuật canh tác, mà còn tham gia các dự án quốc tế để xây dựng hệ thống đo đếm, kiểm kê phát thải cụ thể cho từng thửa ruộng. Với chúng tôi, đầu tư hôm nay sẽ tạo ra giá trị bền vững cho ngày mai, cả về kinh tế, môi trường lẫn uy tín thương hiệu Việt”, đại diện PAN Group nhấn mạnh.

Ở một hướng đi tương đồng, tại Vina T&T, câu chuyện giảm phát thải bắt đầu từ chính các nhà máy chế biến trái cây. Ông Nguyễn Đình Tùng, Chủ tịch HĐQT Vina T&T Group chia sẻ: “Với hơn 5 nhà máy lớn tại Vĩnh Long, cùng hệ thống cơ sở trên cả nước, chúng tôi luôn tối ưu chi phí năng lượng, giảm hư hỏng lạnh, sử dụng bao bì xanh… Trước rủi ro biến đổi khí hậu ngày càng lớn, giảm phát thải carbon không còn là khẩu hiệu, mà là điều kiện sống còn đối với doanh nghiệp nông nghiệp”.

Thực tế, Vina T&T đã đầu tư hệ thống điện tái tạo và đạt chứng chỉ I-REC, đồng thời nâng cấp dây chuyền lạnh, chiếu sáng để hạ mức tiêu hao điện năng trên mỗi tấn thành phẩm. Bao bì cũng được thiết kế theo hướng “nhẹ hóa”, tăng tỷ lệ tái chế. Tại vùng trồng, doanh nghiệp chuẩn hóa tọa độ, nhật ký số, mã lô, đào tạo nông hộ nhằm giảm thất thoát và phát thải.

Trong khi đó, GC Food - doanh nghiệp nổi tiếng với các sản phẩm nha đam và nông sản chế biến, xác định chuyển đổi xanh là “tấm hộ chiếu” để bước vào thị trường EU trong 3 năm tới. Ông Nguyễn Văn Thứ, Chủ tịch HĐQT cho biết, GC Food đã triển khai chiến lược ESG toàn diện, đặt trọng tâm vào minh bạch quản trị và giảm phát thải.

Song song đó, nhà máy VietFarm tại Ninh Thuận - nơi có hơn 300 ngày nắng mỗi năm, được lắp đặt hệ thống điện mặt trời công suất 157 kW, sản sinh hơn 19.000 kWh điện phục vụ sản xuất, giúp doanh nghiệp vừa giảm phát thải gián tiếp (Scope 2), vừa chủ động nguồn năng lượng. Cùng lúc, GC Food tái sử dụng 30% lượng nước sau xử lý, tối ưu vòng tuần hoàn nước - một bước đi có ý nghĩa tại vùng đất khô hạn như Ninh Thuận.

Cơ hội mới từ cuộc đua giảm phát thải

Sự chuyển mình của các đơn vị tiên phong cho thấy, khi doanh nghiệp chủ động đi trước, “chuẩn carbon thấp” không chỉ là nghĩa vụ, mà còn trở thành đòn bẩy cạnh tranh. Cụ thể, nhờ chuyển đổi, sản lượng gạo phát thải thấp của Vinarice đã tăng gần 6 lần, từ hơn 3.000 tấn lên 20.000 tấn chỉ sau 2 năm.

Lafooco (công ty chế biến điều thuộc PAN) sau khi đạt chứng nhận JAS, đã mở rộng sâu hơn vào thị trường Nhật Bản, đồng thời giữ vững thị phần tại Mỹ và EU - những thị trường có yêu cầu kiểm soát carbon khắt khe nhất. Dù diện tích vùng trồng điều hữu cơ giảm nhẹ, sản lượng xuất khẩu điều hữu cơ của Lafooco vẫn tăng 11%, cho thấy giá trị của việc đầu tư đúng hướng.

Tuy vậy, con đường xanh không dễ đi. Đầu tư vào năng lượng tái tạo, công nghệ xử lý phụ phẩm hay bao bì thân thiện môi trường đều đòi hỏi nguồn vốn lớn và thời gian hoàn vốn dài. Do đó, đại diện PAN Group cho rằng: “Các cơ chế như tín chỉ carbon, miễn giảm thuế cho dự án phát thải thấp, hay hỗ trợ chi phí chứng nhận quốc tế (ASC, BAP, Organic…) sẽ là nguồn khích lệ quan trọng để doanh nghiệp mạnh dạn chuyển đổi”.

Về phía Vina T&T, ông Nguyễn Đình Tùng đề xuất mô hình “buyer co-invest”, tức đồng đầu tư giữa người mua quốc tế và nhà sản xuất trong nước, nhằm chia sẻ chi phí chuyển đổi vùng trồng, nhà máy. Đồng thời, cần hình thành hệ sinh thái tài chính xanh với lãi suất ưu đãi cho các dự án điện tái tạo, chuỗi lạnh, tiết kiệm năng lượng - những lĩnh vực có tác động trực tiếp đến giảm phát thải.

Từ thực tiễn của các doanh nghiệp tiên phong có thể thấy, chuyển đổi carbon thấp chỉ thành công khi có sự đồng hành của Nhà nước, hệ thống tài chính và các đối tác quốc tế. Cơ chế tín chỉ carbon, ưu đãi thuế hay quỹ tín dụng xanh chính là “đòn bẩy” giúp doanh nghiệp Việt bước nhanh hơn trên hành trình xanh hóa.n

Hoài Sương