Chuyển đổi số trong vận hành và bảo trì đường sắt đô thị

Chuyển đổi số là chìa khóa

Ông Khuất Việt Hùng, Chủ tịch HĐTV Công ty TNHH MTV Đường sắt Hà Nội cho biết, chuyển đổi số không chỉ là xu thế mà còn là nền tảng và động lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của các quốc gia trên thế giới.

Tại Việt Nam, Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị đã xác định rõ chuyển đổi số quốc gia là đột phá quan trọng, không chỉ đơn thuần là ứng dụng công nghệ, mà là cuộc cách mạng toàn diện về thể chế, nhân lực và quản trị quốc gia và động lực để xây dựng và phát triển một nền công nghiệp nội địa, có khả năng tự chủ về công nghệ, nhất là công nghệ chiến lược; thúc đẩy hợp tác sâu rộng, hiệu quả, thực chất. Luật Đường sắt 2025 và Nghị quyết 188/2025/QH15 cũng mở ra nhiều cơ hội thúc đẩy chuyển đổi số trong phát triển, vận hành và bảo trì hệ thống đường sắt đô thị.

Hội thảo quốc tế "Chuyển đổi số trong vận hành và bảo trì đường sắt đô thị” được diễn ra với sự tham gia của nhiều chuy

Cũng theo ông Khuất Việt Hùng, cơ hội cũng đi kèm với thách thức, đặc biệt là vấn đề nguồn nhân lực, hợp tác chuyển giao công nghệ, làm chủ và tự chủ công nghệ, phát triển nền công nghiệp nội địa để đáp ứng nhu cầu chuyển đổi số.

“Từ đó, đặt ra những câu hỏi mang tính thách thức: Làm thế nào để quá trình chuyển đổi số có thể vừa đáp ứng yêu cầu cấp bách trước mắt, vừa đảm bảo tầm nhìn dài hạn? Đâu là lĩnh vực cần tập trung ưu tiên phát triển trước tiên trong bối cảnh nguồn lực còn hạn chế? Và làm thế nào để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu của quá trình chuyển đổi số? Liệu chúng ta có thể đi tắt đón đầu trong việc làm chủ công nghệ thông qua chuyển đổi số khi nhìn nhận những bài học kinh nghiệm thực tiễn từ các nước phát triển?” – ông Khuất Việt Hùng chia sẻ.

Tại hội thảo, ông Atsushi SATO, Quản lý Phòng Kinh doanh Quốc tế, Công ty CP Tàu điện ngầm Tokyo (Tokyo Metro) chia sẻ thực tiễn triển khai chuyển đổi số trong công tác vận hành và bảo trì đường sắt tại Tokyo Metro.

Ông Khuất Việt Hùng Chủ tịch HĐTV Công ty TNHH MTV Đường sắt Hà Nội phát biểu tại tọa đàm.

Tokyo Metro đẩy mạnh chuyển đổi số trong vận hành và bảo trì nhằm tăng hiệu quả quản lý và giảm chi phí. Ứng dụng “Tokyo Metro My!” tích hợp thông tin tàu, lịch trình, thông báo, sơ đồ tuyến và các lựa chọn trung chuyển như taxi, xe đạp, giúp hành khách thuận tiện ngay cả khi gián đoạn dịch vụ. Ứng dụng còn giám sát vận hành tàu, thông tin về độ đông đúc với 4 mức hiển thị theo thời gian thực nhờ hệ thống camera cảm ứng chiều sâu lắp trên các toa tàu. Tokyo Metro cũng triển khai trợ lý ảo Tokyo Chatbox hỗ trợ 24/7.

Theo ông Atsushi SATO, tại Tokyo Metro, mỗi phòng ban đang tìm hiểu các giải pháp chuyển đổi số phù hợp để bảo trì cơ sở vật chất tương ứng.

Đối với đầu máy, toa xe, công việc cần thường xuyên kiểm tra, bảo trì là các giá chuyển hướng, cần tiếp điện, hệ thống phanh, máy khí nén điện; Đối với cơ sở hạ tầng thì hệ thống đường ray, công trình dân dụng, công trình kiến trúc; còn với trang thiết bị điện gồm có nguồn điện, thiết bị điện, hệ thống thông tin và tín hiệu, cửa chắn ke ga (PSD), thu soát vé tự động…

Tokyo Metro ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số trong đầu máy, toa xe và hạ tầng. Hệ thống TIMA giám sát, phân tích trạng thái đoàn tàu để phát hiện sớm hỏng hóc; MAS giúp kiểm tra hầm bằng iPad, drone, giảm 80% khối lượng giấy tờ. BI và AI được dùng để đánh giá xuống cấp, phát hiện ăn mòn ray, còn REFMa nâng năng suất thiết bị lên 30%.

Tạo nền tảng vững chắc

Cũng tại buổi tọa đàm, Ông Đoàn Vĩnh Khôi, Phó Tổng giám đốc Trung tâm Đại tu Vận hành Tổng công ty Đường sắt Thâm Quyến (Shenzhen Metro) đã chia sẻ tham luận “Mô hình đổi mới về công tác bảo trì trung tu/đại tu đoàn tàu: Bài học từ Metro Thâm Quyến”.

Ông Atsushi SATO, Trưởng phòng Kinh doanh Quốc tế, Công ty Tokyo Metro chia sẻ kinh nghiệm tại buổi tọa đàm.

Trong lĩnh vực đại tu, từ một phân xưởng thuộc xưởng trung/đại tu, Shenzhen Metro đã phát triển thành trung tâm đại tu chuyên nghiệp, tạo nền tảng tổ chức vững chắc cho hoạt động bảo trì phương tiện.

Lộ trình tự chủ trung tu/đại tu được triển khai theo từng giai đoạn. Từ năm 2009-2015, công ty tập trung nâng cao năng lực sửa chữa, đặt mục tiêu tự chủ bảo trì. Đến giai đoạn mở rộng quy mô 2016-2020, chiến lược chính là tự chủ nhưng kết hợp thuê ngoài một phần để đảm bảo chất lượng bảo trì. Từ năm 2020, doanh nghiệp bước vào giai đoạn phát triển mạnh mẽ, cân bằng giữa tự chủ và thuê ngoài nhằm tối ưu kinh tế và độ tin cậy. Từ năm 2021 đến nay, định hướng là tinh gọn - hiệu quả, tiến tới chuyên nghiệp hóa toàn diện. Ban vận hành cũng từng bước phát triển thành trung tâm đại tu riêng biệt.

Chia sẻ về hành trình chuyển đổi từ “phụ thuộc” sang “tự chủ”, ông Khôi nhấn mạnh vai trò then chốt của đội ngũ kỹ thuật. Để thoát khỏi sự phụ thuộc vào nhà sản xuất gốc (NSX), nhân sự phải nắm vững công nghệ trọng yếu, làm chủ bảo dưỡng toàn bộ đoàn tàu và đánh giá linh kiện. Trước đây, sự phụ thuộc vào NSX thể hiện ở việc xử lý sự cố, sửa chữa khẩn cấp hay mua sắm linh kiện.

Ông Đoàn Vĩnh Khôi, Phó Giám đốc Trung tâm Đại tu, Metro Thâm Quyến chia sẻ tại tọa đàm.

Sau 20 năm phát triển, Metro Thâm Quyến đã xây dựng hệ thống bảo trì độc lập, với các quy chuẩn nội bộ về xử lý sự cố, tối ưu quy trình bảo trì và triển khai nhiều cải tiến kỹ thuật. Đơn vị đã soạn 21 quy phạm thiết kế tàu mới, bao gồm tiêu chuẩn về mạch điều khiển và logic phần mềm. Quan trọng hơn, Shenzhen Metro phát triển “Mô hình tự chủ” dựa trên bảo trì theo tình trạng thực tế (CBM), sử dụng dữ liệu để dự báo tình trạng linh kiện và bảo trì chính xác.

Cũng tại tọa đàm TS Jitaek Oh, Nghiên cứu viên trưởng tại Viện Nghiên cứu Đường sắt Hàn Quốc (KRRI), cũng chia sẻ về thực trạng quá trình tự chủ công nghệ và chuyển đổi số trong ngành đường sắt Hàn Quốc.

Theo TS Jitaek Oh, điều quan trọng nhất khi tiếp nhận công nghệ là phải đánh giá đầy đủ năng lực nội tại và xác định rõ loại công nghệ cần chuyển giao, cũng như phương thức thực hiện. Quốc gia tiếp nhận phải quyết định giữa việc tiếp tục nhập khẩu công nghệ hay đầu tư nghiên cứu, phát triển để tự chủ trong tương lai, bởi không tồn tại mô hình chuẩn cho chuyển giao công nghệ; mỗi nước phải lựa chọn theo mục tiêu, năng lực và ngân sách của mình.

“Hàn Quốc đã cân nhắc phạm vi chuyển giao khi triển khai đường sắt cao tốc Gyeongbu khi chưa có kinh nghiệm về ĐS tốc độ cao. Khung chuyển giao công nghệ của Hàn Quốc giúp Chính phủ quyết định tiếp tục nhập khẩu công nghệ mới từ nước ngoài hay tự nghiên cứu đường sắt và tàu điện. Khi chuyển giao chúng tôi tiến hành ở nhiều nơi, từ thiết kế, sản xuất đến thi công kết cấu hạ tầng đến từ nước ngoài, phần liên quan đến đầu máy. Phần công nghệ yêu cầu phụ thuộc vào quy trình, thiết kế, thi công bởi môi trường Hàn Quốc khác với nước ngoài” - TS Jitaek Oh chia sẻ thêm.

TS Ji Taek Oh, Nghiên cứu trưởng, Viện Nghiên cứu Đường sắt Hàn Quốc thông tin về kinh nghiệm của đơn vị này trong bảo trì đường sắt đô thị.

TS Oh nhấn mạnh tự chủ công nghệ không thể đạt chỉ bằng tài liệu kỹ thuật hay đào tạo, mà phải thông qua sự tham gia toàn diện vào thiết kế - sản xuất - vận hành trong môi trường thực tế. Đặc biệt, những bí quyết giá trị nhất thường không nằm trong tài liệu mà được truyền đạt thông qua các mối quan hệ con người dựa trên niềm tin lẫn nhau.

Ông Antigny, đại diện Alstom Services cũng chia sẻ tại buổi tọa đàm: “Hạ tầng và vận hành đường sắt trong tương lai sẽ có những đặc điểm riêng biệt và thách thức phức tạp, đòi hỏi các giải pháp đổi mới”.

Theo ông Antigny đại diện Alstom Services, các dịch vụ chính của Alstom gồm hỗ trợ kỹ thuật và cung cấp phụ tùng cho đơn vị muốn duy trì tự chủ bảo trì; gói bảo trì trọn vẹn giúp doanh nghiệp tập trung vào vận hành cốt lõi; gói vận hành và bảo trì tích hợp tối ưu hiệu suất và hạn chế giao cắt hệ thống, các gói dịch vụ linh hoạt tùy nhu cầu.

Với đầu máy toa xe, Alstom cung cấp bảo trì - đại tu - hiện đại hóa toàn diện, kéo dài vòng đời thiết bị. Ở mảng tín hiệu, Alstom cung cấp dịch vụ nâng cao tính sẵn sàng và đảm bảo vận hành an toàn cho hệ thống đường sắt.

Ông Gregory Antigny, Quản lý Dự án Đoàn tàu tuyến số 3 Hà Nội - Alstom tham luận tại tọa đàm.

Với Đề-pô, Alstom cung cấp trọn gói dịch vụ bảo trì, đại tu, hiện đại hóa, phục vụ tàu và vệ sinh, đồng thời có chuyên môn kéo dài chu kỳ bảo trì - đại tu và xác nhận thay đổi nhà cung cấp. Ở mảng hạ tầng, Alstom thực hiện bảo trì đường ray, trạm biến áp kéo và hệ thống điện khí hóa (thanh dẫn thứ ba, cáp treo...), nhằm nâng cao tính sẵn sàng và đảm bảo vận hành an toàn, liên tục.

Alstom cũng nâng tầm bảo trì nhờ các trung tâm kỹ thuật số, ứng dụng công nghệ theo dõi tình trạng thực tế và dự đoán để tối ưu hóa độ tin cậy và khả năng sẵn sàng của đội tàu. Doanh nghiệp tự động hóa hoạt động kiểm tra tài sản bằng robot và kích hoạt bảo trì dựa trên dữ liệu thời gian thực, cùng hệ thống hỗ trợ ra quyết định tích hợp, giúp hệ thống đường sắt vận hành hiệu quả hơn.

“Về hỗ trợ dịch vụ dài hạn (LTSS), Alstom đảm nhận cung cấp toàn bộ vật tư cho bảo trì phòng ngừa, khắc phục và đại tu; quản lý tồn kho – hậu cần; sửa chữa các bộ phận tái sử dụng và các đơn vị thay thế theo quy trình khép kín. Doanh nghiệp cũng hỗ trợ kỹ thuật, triển khai FRACAS cho sự cố nghiêm trọng, theo dõi điều kiện vận hành, giám sát độ tin cậy – tình trạng thiết bị, kiểm toán dịch vụ phụ tùng và tối ưu hóa hướng dẫn bảo trì, chi phí vòng đời. Alstom hỗ trợ kỹ thuật trong suốt quá trình, giám sát độ tin cậy thiết bị. Phân tích dự báo tình trạng lỗi thời. Alstom còn định kỳ kiểm tra khả năng cung ứng linh kiện, phân tích rủi ro và đưa ra giải pháp xử lý” – ông Antigny chia sẻ thêm.

Phạm Công