Chuyển đổi số và liên kết chuỗi - chìa khóa giúp HTX chinh phục thị trường Châu Âu

Theo Liên minh HTX Việt Nam, cả nước hiện có hơn 36.000 HTX đang hoạt động, khu vực kinh tế hợp tác đóng vai trò quan trọng trong phát triển nông nghiệp và kinh tế nông thôn. Tuy nhiên, năng lực tiếp cận chuẩn quốc tế của HTX vẫn còn nhiều bất cập mang tính nền tảng.

Theo thống kê, cả nước hiện có hơn 36.000 HTX, trong đó gần 60% hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, nhưng chỉ 37% áp dụng VietGAP và tỷ lệ sản xuất hữu cơ mới đạt 3–5%. Số HTX đạt GlobalGAP còn thấp, năng lực chế biến sâu và tuân thủ các hệ thống quản lý chất lượng như HACCP hay ISO 22000 còn nhiều hạn chế.

Một trong những nguyên nhân chính khiến HTX khó tiếp cận thị trường EU chính là hạn chế trong chuyển đổi số. Hiện nhiều HTX vẫn sử dụng sổ sách thủ công, không có nhật ký điện tử, thiếu mã QR truy xuất nguồn gốc và càng thiếu những nền tảng công nghệ để thu thập, lưu trữ, quản lý dữ liệu sản xuất. Điều này khiến HTX gặp khó khi chứng minh sự minh bạch, yếu tố được EU coi là điều kiện tiên quyết để thẩm định sản phẩm nông nghiệp nhập khẩu.

Theo ông Huỳnh Chí Nguyện, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Cà Mau, toàn tỉnh hiện có 609 HTX với hơn 34.800 thành viên và gần 1.500 tổ hợp tác; 9 quỹ tín dụng nhân dân với 14.776 thành viên. Các HTX đang tạo việc làm thường xuyên cho hơn 12.200 lao động, thu nhập bình quân khoảng 50 triệu đồng/người/năm. Mặc dù lực lượng sản xuất đông và nhiều tiềm năng, nhưng hạn chế lớn nhất vẫn nằm ở khả năng tiếp cận công nghệ và chuyển đổi số, khiến HTX khó nâng cao giá trị gia tăng và chất lượng sản phẩm.

Theo ông Nguyện, muốn nâng cao năng lực cạnh tranh, các HTX cần được trang bị “lực đẩy tri thức”, không chỉ kiến thức mà cả kinh nghiệm thực tiễn từ những mô hình thành công trong và ngoài nước. Đây là yếu tố quan trọng để HTX tối ưu hóa quy trình sản xuất, chuẩn hóa chất lượng và triển khai hiệu quả hệ thống truy xuất nguồn gốc, yêu cầu mang tính bắt buộc khi tiếp cận thị trường châu Âu.

Đồng thời, thương mại điện tử giúp giảm chi phí nhưng cũng buộc HTX phải chuẩn hóa bao bì, truy xuất nguồn gốc và xây dựng thương hiệu theo chuẩn quốc tế, những yêu cầu ngày càng cấp thiết của thị trường EU.

HTX Tài Thị Phát Fram cần tìm đầu đối tác xuất khẩu cua, nâng hạng sản phẩm OCOP

Nhìn nhận sâu hơn về những yêu cầu từ EU, bà Vũ Thị Khắc, chuyên gia Viện Khoa học Công nghệ và Môi trường (Liên minh HTX Việt Nam), khẳng định để khai thác hiệu quả thị trường này, HTX phải tập trung vào ba trụ cột chiến lược.

Thứ nhất là chuẩn hóa sản xuất theo tiêu chuẩn quốc tế. Theo bà Khắc, “không thể bước vào thị trường EU nếu không có truy xuất nguồn gốc minh bạch, không có vùng sản xuất đạt GlobalGAP hay chuỗi chế biến đáp ứng HACCP/ISO 22000”. Đây là những tiêu chuẩn đảm bảo sản phẩm an toàn, truy xuất được toàn bộ quy trình và phù hợp với chính sách quản lý chất lượng nghiêm ngặt của EU.

Thứ hai là ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số, xem đây là nền tảng quan trọng để minh bạch hóa toàn bộ chuỗi cung ứng. Việc áp dụng IoT trong giám sát vùng nuôi, blockchain để lưu trữ dữ liệu sản xuất, nhật ký điện tử và mã QR truy xuất nguồn gốc không chỉ giúp HTX quản trị hiệu quả mà còn tạo lòng tin với đối tác EU. Chuyển đổi số giúp HTX chủ động kiểm soát quy trình, giảm rủi ro, minh bạch trách nhiệm và đặc biệt là hình thành hồ sơ sản phẩm đáp ứng yêu cầu kiểm định gắt gao của châu Âu.

Thứ ba là tăng cường liên kết chuỗi giá trị giữa HTX với doanh nghiệp xuất khẩu, trường đại học, viện nghiên cứu, tổ chức quốc tế và hệ thống Liên minh HTX Việt Nam. Việc liên kết giúp hình thành vùng nguyên liệu lớn, chia sẻ hạ tầng chế biến, giảm chi phí chứng nhận, nâng cấp chất lượng sản phẩm và xây dựng thương hiệu chung. Đây là phương thức quan trọng để HTX quy mô nhỏ có thể cùng tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Trong bối cảnh tỷ trọng nông sản Việt Nam trong tổng nhập khẩu của EU vẫn chiếm dưới 1%, dư địa phát triển còn rất lớn. Tuy nhiên, thị trường này chỉ dành cho những đơn vị đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn và minh bạch thông tin. Vì vậy, việc chuẩn hóa quy trình, xây dựng thương hiệu, phát triển vùng nguyên liệu và đặc biệt là đẩy mạnh chuyển đổi số được xem là nhiệm vụ cấp thiết đối với HTX Việt Nam.

Vân Hồng/VOV.VN