Điểm sáng cây công nghiệp ở Tuần Giáo: Liên kết vùng nguyên liệu đến chế biến, tiêu thụ bền vững

Quy hoạch vùng nguyên liệu, xây dựng “thủ phủ mắc ca, cà phê”

Nếu trước đây, sản xuất nông nghiệp ở Tuần Giáo chủ yếu dựa vào cây ngô, sắn, canh tác trên đất dốc, manh mún, thì nay bức tranh đã khác. Thực hiện các nghị quyết, đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp của tỉnh, Tuần Giáo chủ động chuyển hướng, tập trung vào cây công nghiệp, cây ăn quả dài ngày, hình thành các vùng chuyên canh gắn với chuỗi giá trị. Đặc biệt, mắc ca được xác định là cây trồng mũi nhọn, mở ra hướng đi mới cho phát triển kinh tế nông nghiệp trên địa bàn.

Tính riêng năm 2024, Tuần Giáo đã trồng mới 3.359,2 ha mắc ca, nâng tổng diện tích mắc ca toàn xã lên 5.913,7 ha; với sự tham gia của 8.225 hộ dân, chiếm gần 50% tổng số hộ sản xuất nông nghiệp. Năm 2025, xã tiếp tục vận động 3.700 hộ đăng ký trồng mới thêm 2.168,1 ha, tổ chức các đợt ra quân trồng, chăm sóc cây mắc ca, tạo khí thế thi đua sản xuất sôi nổi ngay từ cơ sở. Những con số này cho thấy Tuần Giáo không chỉ “vượt kế hoạch” mà đang trở thành địa phương có diện tích mắc ca lớn nhất cả nước, đúng với định hướng xây dựng vùng nguyên liệu cây công nghiệp quy mô lớn mà tỉnh đã đặt ra.

Song song với mắc ca, cây cà phê cũng được quy hoạch trở thành cây chủ lực thứ hai của Tuần Giáo

Song song với mắc ca, cây cà phê cũng được quy hoạch trở thành cây chủ lực thứ hai. Báo cáo của Tuần Giáo về phát triển cà phê năm 2024 cho biết, diện tích cà phê trồng mới trong năm đạt 1.032,7 ha, gấp hơn 5 lần năm 2023, nâng tổng diện tích cà phê của huyện lên 1.578,71 ha; trong đó khoảng 491,9 ha đã cho thu hoạch với năng suất bình quân 7-8 tấn quả tươi/ha, sản lượng ước khoảng 4.000 tấn/năm. Với giá bán bình quân 10.000 đồng/kg, sau khi trừ chi phí, lợi nhuận đạt khoảng 50-60 triệu đồng/ha/năm, cao gấp nhiều lần trồng ngô.

Không chỉ dừng lại ở mắc ca và cà phê, Tuần Giáo còn đẩy mạnh phát triển cây ăn quả chất lượng cao như xoài, bưởi, quýt, mít, lê… theo hướng sản xuất hàng hóa. Đến nay, tổng diện tích cây ăn quả (không tính mắc ca) đạt trên 600 ha, nhiều diện tích đã cho thu hoạch ổn định; huyện đã tổ chức 56 dự án trồng cây ăn quả theo chuỗi liên kết với tổng diện tích hơn 480 ha, góp phần đa dạng hóa cơ cấu cây trồng, giảm phụ thuộc vào cây lương thực kém hiệu quả. Sự kết hợp giữa cây công nghiệp dài ngày với cây ăn quả đã tạo nên một “khung” vùng nguyên liệu tương đối đồng bộ, thuận lợi cho quy hoạch chế biến và tiêu thụ về lâu dài.

Nghị quyết Đại hội XV Đảng bộ tỉnh Điện Biên đặt mục tiêu đến năm 2030 diện tích mắc ca đạt khoảng 40.000 ha, cà phê khoảng 20.000 ha, gắn với hình thành các vùng sản xuất hàng hóa tập trung và chuỗi chế biến sâu. Trong bức tranh đó, Tuần Giáo với “mắc ca Tuần Giáo” và vùng nguyên liệu cà phê đang mở rộng, được xem là một trong những cực tăng trưởng quan trọng của ngành nông nghiệp tỉnh.

Liên kết nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp trong chuỗi giá trị cây công nghiệp

Điểm khác biệt trong cách làm ở Tuần Giáo không chỉ nằm ở quy mô diện tích, mà còn ở phương thức tổ chức sản xuất. Xã chủ trương không để nông dân “tự bơi” với cây công nghiệp, mà đẩy mạnh mô hình liên kết hộ nông dân - hợp tác xã (HTX) - doanh nghiệp theo chuỗi giá trị. Với mắc ca, xã đã chỉ đạo thành lập các HTX dịch vụ mắc ca tại những vùng trọng điểm như Quài Nưa, Quài Cang, tổ chức nông dân theo mô hình thành viên HTX gắn với diện tích trồng của từng hộ.

HTX Dịch vụ mắc ca Quài Nưa hiện liên kết với 293 hộ dân trên diện tích khoảng 200 ha; HTX Dịch vụ mắc ca Quài Cang liên kết với 205 hộ trên diện tích hơn 100 ha. Các HTX vừa cung ứng dịch vụ đầu vào (giống, vật tư, kỹ thuật) với chi phí thấp, vừa là “đầu mối” ký hợp đồng với doanh nghiệp thu mua, chế biến, giúp nông dân tránh tình trạng bị ép giá, phụ thuộc thương lái nhỏ lẻ. Nhà đầu tư giữ vai trò trung tâm chuỗi liên kết, HTX đại diện quyền lợi của nông dân, còn người dân yên tâm tập trung sản xuất theo quy trình kỹ thuật, nâng chất lượng và sản lượng sản phẩm.

Với cây cà phê, mô hình liên kết còn được đẩy lên tầm cao hơn khi xã chủ động “kéo” doanh nghiệp chế biến lớn về đồng hành ngay từ đầu. Báo cáo của UBND xã Tuần Giáo cho thấy, ngày 1/7/2024, xã đã ký biên bản ghi nhớ hợp tác với Công ty TNHH Xuất nhập khẩu Cà phê Việt Bắc, một trong những đơn vị thu mua cà phê lớn ở miền Bắc. Doanh nghiệp cam kết bao tiêu toàn bộ sản phẩm cà phê của người dân Tuần Giáo đến năm 2050, với giá theo thị trường nhưng không thấp hơn 10.000 đồng/kg hoặc 0,4 USD/kg (tùy giá trị cao hơn). Đây là “bệ đỡ” quan trọng, giúp nông dân mạnh dạn mở rộng diện tích cà phê, đồng thời tạo niềm tin cho các hộ mới tham gia chuyển đổi cây trồng.

Tuần Giáo đang xúc tiến thu hút nhà đầu tư xây dựng nhà máy chế biến cà phê tại khu vực Quài Cang

Bên cạnh đó, xã đang xúc tiến thu hút nhà đầu tư xây dựng nhà máy chế biến cà phê tại khu vực Quài Cang, với công suất thiết kế khoảng 120 tấn quả tươi/ngày, đủ khả năng chế biến sản lượng từ khoảng 1.500 ha cà phê cho thu hoạch, và có thể mở rộng khi diện tích tăng lên. Hướng đi này phù hợp với yêu cầu “gắn sản xuất nông nghiệp với bảo quản, chế biến sâu” được Nghị quyết XV Đảng bộ tỉnh nhấn mạnh, đồng thời giúp nông sản Tuần Giáo từng bước thoát khỏi tình trạng bán thô, tiến vào các kênh phân phối hiện đại.

Ở cấp xã, chính quyền giữ vai trò “kiến tạo và đồng hành”: xây dựng cơ chế hỗ trợ giống, vật tư thiết yếu cho nông dân; tổ chức tập huấn kỹ thuật; hướng dẫn quy trình canh tác an toàn; vận động người dân tham gia HTX, tổ hợp tác; đồng thời lồng ghép nguồn lực từ các chương trình mục tiêu về nông thôn mới, giảm nghèo, phát triển kinh tế tập thể… để đầu tư hạ tầng giao thông nội đồng, điện, nước, kho bãi, điểm sơ chế. Cách tổ chức này giúp chuỗi giá trị cây công nghiệp ở Tuần Giáo vận hành ngày càng “mạch lạc” hơn: có vùng nguyên liệu, có HTX làm cầu nối, có doanh nghiệp bao tiêu và có định hướng chế biến sâu.

Định hướng 2025-2030 theo Nghị quyết XV: Chuỗi giá trị xanh, bền vững

Đặt trong tầm nhìn dài hạn, phát triển cây công nghiệp ở Tuần Giáo không chỉ dừng lại ở việc mở rộng diện tích hay tăng sản lượng, mà còn gắn chặt với định hướng xây dựng nền kinh tế nông nghiệp xanh, thông minh, bền vững của tỉnh Điện Biên. Nghị quyết Đại hội XV Đảng bộ tỉnh nêu rõ mục tiêu đến năm 2030, giá trị tăng thêm ngành nông nghiệp đạt 3.057 tỷ đồng (theo giá 2010), diện tích mắc ca khoảng 40.000 ha, cà phê khoảng 20.000 ha; đồng thời nhấn mạnh yêu cầu “hình thành và mở rộng vùng sản xuất hàng hóa có giá trị gia tăng cao, gắn với xây dựng thương hiệu và phát triển sản phẩm OCOP đạt chất lượng quốc gia”.

Với vai trò “thủ phủ mắc ca” và vùng nguyên liệu cà phê đang phát triển mạnh, Tuần Giáo đứng ở vị trí thuận lợi để hiện thực hóa các mục tiêu đó. Trên cơ sở định hướng của tỉnh, xã tiếp tục hoàn thiện quy hoạch không gian nông nghiệp, ưu tiên bố trí quỹ đất cho mắc ca, cà phê và cây ăn quả dài ngày tại các tiểu vùng có thổ nhưỡng, khí hậu phù hợp; đồng thời tăng cường liên kết vùng với các địa phương lân cận trong khâu chế biến, tiêu thụ. Các phụ phẩm từ mắc ca, cà phê, cây ăn quả được khuyến khích tận dụng làm phân hữu cơ, phủ gốc, cải tạo đất, vừa giảm chi phí đầu vào, vừa góp phần xây dựng mô hình nông nghiệp tuần hoàn.

Chuyển đổi số cũng được xem là một trụ cột quan trọng trong giai đoạn tới. Tinh thần Nghị quyết XV toàn tỉnh là “ứng dụng mạnh mẽ khoa học công nghệ, chuyển đổi số trong tất cả các ngành, trong đó có nông nghiệp”, gợi mở hướng đi cho Tuần Giáo trong việc xây dựng bản đồ số vùng trồng, hệ thống quản lý dữ liệu cây trồng, truy xuất nguồn gốc nông sản và kết nối tiêu thụ trên các nền tảng thương mại điện tử. Khi vùng nguyên liệu được số hóa, thông tin về diện tích, tuổi cây, sản lượng dự kiến, nhu cầu vật tư, thời vụ thu hoạch… sẽ minh bạch hơn, giúp cả nông dân, HTX và doanh nghiệp chủ động kế hoạch sản xuất, chế biến, kinh doanh.

Một hướng đi khác là gắn cây công nghiệp với du lịch và chương trình OCOP. Nghị quyết XV đặt mục tiêu đến năm 2030, toàn tỉnh có khoảng 200 sản phẩm OCOP, đồng thời đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn với hơn 8 triệu lượt khách giai đoạn 2026-2030. Đối với Tuần Giáo, việc xây dựng sản phẩm OCOP từ mắc ca, cà phê rang xay, sản phẩm quà tặng từ nông sản địa phương, kết hợp với các tour trải nghiệm mùa vụ, tham quan vườn mắc ca, cà phê, vườn cây ăn quả… sẽ tạo thêm “kênh tiêu thụ tại chỗ” bền vững, gia tăng trực tiếp thu nhập cho nông dân và HTX.

Trong trung và dài hạn, thách thức đối với Tuần Giáo không nhỏ: chất lượng nguồn nhân lực nông thôn, năng lực quản trị của HTX, khả năng thu hút nhà đầu tư chế biến sâu, yêu cầu ngày càng cao của thị trường về chất lượng, truy xuất nguồn gốc, tiêu chuẩn xanh. Tuy nhiên, với nền tảng đã được gây dựng từ quá trình chuyển đổi cơ cấu cây trồng, diện tích mắc ca, cà phê tăng nhanh, mô hình liên kết hộ nông dân, HTX, doanh nghiệp đang phát huy hiệu quả, và đặc biệt là “kim chỉ nam” từ Nghị quyết XV, Tuần Giáo có cơ sở để tiếp tục khẳng định vị thế “điểm sáng” về cây công nghiệp của Điện Biên.

Khi vùng nguyên liệu được quy hoạch bài bản, chuỗi liên kết được củng cố, chế biến sâu và xây dựng thương hiệu được đẩy mạnh, cây công nghiệp ở Tuần Giáo không chỉ dừng lại ở những nương đồi xanh tốt, mà sẽ trở thành một chuỗi giá trị nông nghiệp xanh, bền vững, đóng góp thiết thực vào mục tiêu đưa nông nghiệp Điện Biên “chuyển mình từ sản xuất truyền thống sang kinh tế nông nghiệp hiện đại, đa giá trị” trong giai đoạn 2025-2030.

Hoàng Lâm