Chuyên gia góp ý về đề xuất xây dựng tàu điện monorail dài 84km dọc sông Hồng

Tuy nhiên, điều đáng suy nghĩ là trong khi vẻ đẹp của sông Hồng gắn liền với hình ảnh dòng nước đầy đặn, hiền hòa và không gian thoát lũ rộng mở thì các công trình can thiệp mới, nhất là hạ tầng lớn như monorail, lại đặt ra nhiều câu hỏi về tính khả thi, tính pháp lý và tác động lâu dài đến hệ sinh thái cũng như ký ức văn hóa của dòng sông.

Không gian thoát lũ sông Hồng là không gian thoát lũ theo đê hiện trạng

Ngày 25.3.2022, UBND TP Hà Nội đã ban hành Quyết định số 1045/QĐ-UBND về phê duyệt đồ án Quy hoạch phân khu đô thị sông Hồng, tỷ lệ 1/5.000 (đoạn từ cầu Hồng Hà đến cầu Mễ Sở) với quy mô gần 11.000 ha, thuộc địa giới hành chính của 55 phường, xã thuộc 13 quận, huyện (trước đây)[1].

Phối cảnh Dự án Đại lộ – Cảnh quan sông Hồng. Ảnh: Liên danh nhà đầu tư

Phối cảnh tuyến đường sắt đô thị (monorail) được đề xuất có tổng chiều dài khoảng 84 km với 82 km cầu cạn và 2 km hầm chui. Ảnh: Liên danh nhà đầu tư.

Theo quy hoạch được duyệt, phân khu đô thị sông Hồng có chiều dài 40 km, trải dài từ cầu Hồng Hà đến cầu Mễ Sở, thuộc địa giới hành chính của 55 phường, xã thuộc 13 quận, huyện gồm: Hoàn Kiếm, Ba Đình, Tây Hồ, Bắc Từ Liêm, Hai Bà Trưng, Hoàng Mai, Long Biên, Đan Phượng, Mê Linh, Đông Anh, Gia Lâm, Thường Tín và Thanh Trì (sau ngày 1.7.2025, khu vực này thuộc các phường Hồng Hà, Lĩnh Nam, Thanh Trì, Bồ Đề, Long Biên, Bát Tràng…).

Theo định hướng quy hoạch, phân khu đô thị sông Hồng có chức năng chính là không gian thoát lũ sông Hồng đoạn qua khu vực đô thị trung tâm được xác định tại Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050.

Quy hoạch trong không gian thoát lũ từ đê cấp 1 (tả ngạn) tới đê cấp đặc biệt (hữu ngạn) hiện có dựa trên nguyên tắc: Không nâng cao các tuyến đê bối hiện có, không xây dựng đê bối mới; không thu hẹp không gian thoát lũ, không đề xuất giải pháp đê mới trong đê cũ (không gian thoát lũ theo đê mới trong không gian thoát lũ theo đê cũ); không làm thay đổi mục tiêu và tiêu chuẩn phòng, chống lũ của hệ thống sông đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 257/QĐ-TTg ngày 18.2.2016.

Như vậy các công trình làm cầu đắp đường trong lòng đê cũ không được nâng cao, không tạo thành địa hình đê bối mới, không thu hẹp không gian thoát lũ… Vậy những đề xuất mới chưa cho biết đã nghiên cứu tổng khối tích các công trình vật liệu kiến trúc mới sẽ ảnh hưởng tới chức năng chính là không gian thoát lũ sông Hồng như thế nào?

Những thách thức trước quy luật tự nhiên của sông Hồng

Tại Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2024 có nội dung: “Nghiên cứu, xây dựng đập dâng trên sông Hồng, sông Đuống theo Quy hoạch phòng, chống thiên tai và thủy lợi để dâng cao mực nước vào mùa cạn, tạo không gian cảnh quan, làm sống lại các dòng sông, tạo nguồn cấp nước ổn định phục vụ các hoạt động kinh tế - xã hội Thủ đô và sản xuất trong vùng”[2].

Sông Hồng không chỉ đối mặt với vấn đề ngập lụt mà còn khô hạn, ô nhiễm, nhiễm mặn... Bản vẽ tác giả tổng hợp thông tin trong Thuyết minh Quy hoạch nguồn nước do Bộ Tài nguyên và Môi trường thực hiện và công bố năm 2022.

Nội dung này đã được thảo luận tại Quốc hội ngày 20.6.2024. Phát biểu tại hội trường, đại biểu Hoàng Văn Cường (đoàn TP. Hà Nội) cho hay, ông là người tham gia xây dựng quy hoạch. Vai trò của sông Hồng trong Quy hoạch Thủ đô sẽ lồng ghép ba nhiệm vụ, trong đó có việc tiết kiệm 5 tỷ m3 nước sạch nhằm phục vụ sinh hoạt và sản xuất[3].

Để giữ lại 5 tỷ m3 nước xả từ hồ thủy điện trong thời gian rất ngắn đòi hỏi không gian trữ nước rất lớn. Nếu trữ trong 1.000km2 thì cột nước cao khoảng 5m, trong khi tổng diện tích trong lòng đê hai bên sông của 29km sông Đà và 129km sông Hồng chảy qua Hà Nội có diện tích 400km2. Khi đập Xuân Quang, Long Tửu hình thành đập dâng thì 400km2 dòng sông và vùng đất bãi lọt trong hai con đê có thể trữ được 2 tỷ m3 nước sạch, tham gia rửa trôi nước ô nhiễm nhưng cũng có thể sẽ nhấn chìm con đường và các công trình xây dựng trong khu vực.

Sông Hồng đoạn chảy qua địa bàn Hà Nội nhìn từ trên cao. Ảnh: Ngô Xuân Phú

Dù có đầu tư bao nhiêu cầu đường, công viên hay khu giải trí ven bờ, thì tất cả đều trở nên mong manh nếu sông Hồng cạn nước: cảnh quan suy tàn theo dòng chảy khô cạn. Ngược lại, khi đập dâng hoặc mưa lũ làm nước dâng cao, những công trình xây trong hành lang thoát lũ mà không được tôn cao sẽ đứng trước nguy cơ bị nhấn chìm. Tài sản đầu tư có thể hóa thành gánh nặng, bởi đi ngược quy luật tự nhiên cũng đồng nghĩa phải trả một cái giá khắc nghiệt.

Với tiến bộ của khoa học công nghệ, những viễn cảnh bắt mắt chỉ cần một đêm có thể thiết kế ra vài phương án, nhờ phần mềm AI còn có thể dựng thành phim ảnh sinh động… Song rất cần trí tuệ và trách nhiệm để nghiên cứu tổng hợp về những tổn thương của sông Hồng trong 25 năm đã qua và 25 năm tới, làm rõ các vấn đề như lòng sông biến dạng thế nào khi bị hút cát, những nguy cơ về ngập lụt hay khô hạn sẽ ra sao? Ô nhiễm nguồn nước mặt, nước ngầm thế nào? Và quan trọng hơn là trước những nguy cơ ấy chúng ta sẽ khắc phục các thách thức đó ra sao?

Nếu có những nhà đầu tư đủ tầm nhìn và trách nhiệm gánh vác, Hà Nội có thể hướng tới một tương lai bền vững và an tâm hơn, bởi vận mệnh của sông Hồng gắn liền với sinh kế của hơn 30 triệu người trong lưu vực. Tuy nhiên, theo tôi, khi chưa có giải pháp khả thi để cải thiện, cần thận trọng và hạn chế những đề xuất có nguy cơ gây tổn thương cho dòng sông mà không thể phục hồi. Xét đến cùng, giá trị lớn nhất của cảnh quan sông Hồng vẫn là dòng nước đầy đặn, trong lành và chảy hiền hòa.

Trần Huy Ánh - Ủy viên thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội

_________________

[1] https://kinhtedothi.vn/phe-duyet-quy-hoach-phan-khu-do-thi-song-hong-di-qua-13-quan-huyen.html

[2] https://vanban.chinhphu.vn/?pageid=27160&docid=211993 (trang 10)

[3] https://kinhtedothi.vn/xay-dung-dap-dang-tren-song-hong-bai-toan-co-kha-thi.698297.html