Chuyên gia kiến nghị đổi mới mô hình quản trị để nâng cao năng lực DNNN

Tại Diễn đàn “Doanh nghiệp Nhà nước nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt” do Báo Điện tử Tiếng nói Việt Nam (VOV) tổ chức, các chuyên gia đã tập trung phân tích những hạn chế lớn trong quản trị doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) và đề xuất nhiều định hướng cải cách nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư vốn Nhà nước trong bối cảnh mới.

Vai trò quan trọng nhưng hiệu quả chưa tương xứng

TS. Vũ Văn Ngọc, Viện trưởng Viện Đào tạo Tiên tiến, Chất lượng cao và POHE (Đại học Kinh tế Quốc dân), cho rằng, khu vực DNNN vẫn giữ vị trí then chốt trong các ngành năng lượng, tài chính - ngân hàng, viễn thông, logistics, kết cấu hạ tầng… Tuy nhiên, hiệu quả hoạt động còn thấp, chưa tương xứng với nguồn lực đang nắm giữ. Kết quả cơ cấu lại DNNN thời gian qua vẫn chưa tạo được chuyển biến rõ nét trong tái cơ cấu nền kinh tế.

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng và áp lực cạnh tranh ngày càng lớn, DNNN buộc phải đổi mới mạnh mẽ. Việc đầu tư vốn Nhà nước phải đảm bảo nguyên tắc bảo toàn và phát triển vốn, giảm thiểu rủi ro và sử dụng hiệu quả nguồn lực quốc gia.

TS. Vũ Văn Ngọc, Viện trưởng Viện Đào tạo Tiên tiến, Chất lượng cao và POHE (Đại học Kinh tế Quốc dân) chia sẻ về nội dung: "Đổi mới mô hình quản trị DNNN: Nâng cao năng lực cạnh tranh và hiệu quả đầu tư vốn nhà nước" tại Diễn đàn.

TS. Vũ Văn Ngọc chỉ ra nhiều bất cập trong mô hình quản trị DNNN hiện nay, như cơ chế đại diện chủ sở hữu còn phân tán. Nhiều cơ quan cùng thực hiện quyền đại diện chủ sở hữu khiến quy trình ra quyết định chậm, thiếu nhất quán và khó xác định trách nhiệm khi xảy ra thất thoát.

Chưa tách bạch quản trị và điều hành khi HĐQT thiếu thành viên độc lập, thiếu chuyên gia có kinh nghiệm thực tiễn; công tác giám sát chưa chuyên nghiệp. Thiếu minh bạch và trách nhiệm giải trình khi Nhiều DNNN chưa công khai chiến lược, mục tiêu dài hạn; giám sát xã hội và giám sát thị trường còn yếu. Hiệu quả sử dụng vốn của các DNNN còn thấp. Tình trạng đầu tư ngoài ngành còn phổ biến, rủi ro cao; vòng quay vốn chậm, hiệu quả đầu tư chưa đạt kỳ vọng.

Nêu đánh giá 5 năm thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm (2021-2030), TS. Vũ Văn Ngọc nhấn mạnh, áp lực từ hội nhập quốc tế, cạnh tranh thị trường và yêu cầu minh bạch buộc DNNN phải chuyển đổi mạnh mẽ. Đầu tư vốn Nhà nước cần đảm bảo bảo toàn - phát triển vốn, giảm rủi ro, tăng hiệu quả sử dụng nguồn lực quốc gia.

"Cần thực hiện yêu cầu đổi mới mô hình quản trị DNNN trong giai đoạn mới. Tập trung quyền đại diện chủ sở hữu về một đầu mối chuyên nghiệp, hướng đến tách bạch rõ vai trò quản lý Nhà nước và đại diện chủ sở hữu vốn. Với yêu cầu đổi mới mô hình quản trị DNNN trong giai đoạn mới, cần minh bạch hóa hoạt động; công khai các chỉ tiêu đầu tư, chiến lược, rủi ro; tăng cơ chế giám sát của xã hội, nhà đầu tư và các cơ quan kiểm toán; cải cách cơ chế nhân sự, cho phép thuê CEO, CFO quốc tế hoặc từ khu vực tư nhân, tăng tính cạnh tranh trong thị trường nhân tài DNNN", ông Ngọc nêu đề xuất.

Cũng theo Viện trưởng Viện Đào tạo Tiên tiến, Chất lượng cao và POHE (Đại học Kinh tế Quốc dân), yêu cầu đổi mới mô hình quản trị DNNN trong giai đoạn mới phải đi cùng với đổi mới phân bổ và giám sát vốn đầu tư, tập trung vào lĩnh vực cốt lõi. Đồng thời, phải tăng trách nhiệm của người đứng đầu đối với hiệu quả vốn và nâng cao hiệu quả của các cơ chế giám sát trong doanh nghiệp Nhà nước.

Các đại biểu chụp ảnh lưu niệm tại diễn đàn.

Đổi mới mô hình quản trị theo chuẩn mực quốc tế

Tại Diễn đàn, TS. Lê Quang Thuận, Trưởng Ban Phát triển doanh nghiệp và Môi trường kinh doanh, Viện Chiến lược và Chính sách Kinh tế - Tài chính (Bộ Tài chính) cũng nhận định, hạn chế lớn của DNNN xuất phát từ việc quản trị trong DNNN chậm đổi mới, chưa phù hợp thông lệ quốc tế và còn thiếu minh bạch.

Theo ông Thuận, hiệu quả hoạt động của nhiều DNNN chưa tương xứng với nguồn lực đang nắm giữ; năng lực cạnh tranh quốc tế còn hạn chế; chưa thể hiện rõ vai trò tiên phong trong đổi mới sáng tạo và dẫn dắt một số ngành, lĩnh vực then chốt, thiết yếu; cơ cấu lại doanh nghiệp Nhà nước còn chậm.

Trong tham luận "Khuyến nghị của OECD về quản trị công ty trong DNNN và khuyến nghị cho Việt Nam" tại Diễn đàn, TS. Lê Quang Thuận nêu hướng dẫn của OECD về quản trị công ty trong DNNN. Theo đó, Nhà nước phải xác định lý do cho việc sở hữu từng DNNN, việc Nhà nước sở hữu DNNN đó sẽ mang lại lợi ích cho người dân, cho cộng đồng và cho cả nền kinh tế; Phương án Nhà nước sở hữu phải tốt hơn và hiệu quả hơn phương án Nhà nước không sở hữu DN.

"Chính phủ cần đơn giản hóa và chuẩn hóa các hình thức pháp lý của DNNN. Hoạt động của DNNN cần tuân thủ những nguyên tắc hoạt động DN được chấp nhận chung (tương tự như DN của khu vực tư nhân). DNNN có quyền tự chủ hoàn toàn trong hoạt động để đạt các mục tiêu đã xác định. Chính phủ trong vai trò cổ đông nên tránh thay đổi các mục tiêu của DNNN theo các hình thức không minh bạch", TS. Lê Quang Thuận nói.

Theo Khuyến nghị của OECD về quản trị công ty trong DNNN, việc thực hiện quyền sở hữu Nhà nước phải rõ ràng và tách bạch với quyền quản lý Nhà nước. Việc thực hiện quyền sở hữu cần được thực hiện tập trung tại một cơ quan của chủ sở hữu. Cơ quan thực hiện quyền của chủ sở hữu phải có năng lực và thẩm quyền thực hiện hiệu quả các quyền của mình. Cơ quan thực hiện quyền của chủ sở hữu phải có mối quan hệ rõ ràng với người đại diện tại DN và với cơ quan Nhà nước liên quan, bao gồm cả Kiểm toán Nhà nước.

TS. Lê Quang Thuận, Trưởng Ban Phát triển doanh nghiệp và Môi trường kinh doanh, Viện Chiến lược và Chính sách Kinh tế - Tài chính (Bộ Tài chính) trình bày tham luận tại Diễn đàn.

Khuyến nghị nêu rõ, Nhà nước thực hiện quyền và trách nhiệm chủ sở hữu một cách tích cực, năng động phù hợp với cơ cấu pháp lý của mỗi doanh nghiệp. Khuôn khổ thể chế, pháp luật phải bảo đảm sân chơi bình đẳng và cạnh tranh công bằng trên thị trường khi DNNN tham gia vào các hoạt động kinh tế.

Phân định rõ chức năng sở hữu và các chức năng khác của Nhà nước có thể ảnh hưởng đến điều kiện thị trường đối với DNNN, đặc biệt là chức năng điều tiết thị trường và hoạch định chính sách. Các bên có quyền lợi liên quan, bao gồm cả chủ nợ và đối thủ cạnh tranh phải được quyền khiếu nại và được phân xử công bằng khi cho rằng quyền của mình bị xâm phạm.

Hình thức pháp lý của các DNNN cần cho phép doanh nghiệp khởi xướng các thủ tục phá sản và để các chủ nợ có thể thực hiện các yêu cầu của họ. Khi DNNN vừa thực hiện nhiệm vụ kinh doanh vừa thực hiện nhiệm vụ công ích thì phải đáp ứng chuẩn mực cao về công khai, minh bạch; hạch toán rõ doanh thu, chi phí từ các nhiệm vụ đó.

DNNN phải tuân thủ các điều kiện cạnh tranh về tiếp cận tài chính (dựa trên quan hệ thương mại thuần túy, cạnh tranh bình đẳng). Đối xử công bằng giữa các cổ đông và các nhà đầu tư khác.

Đồng thời, DNNN phải công bố các thông tin tài chính và phi tài chính, phù hợp với chuẩn mực công bố thông tin quản trị công ty theo thông lệ quốc tế, bao gồm cả thông tin về các hoạt động liên quan đến mối quan hệ với CSH Nhà nước và việc thực hiện các chính sách công. Báo cáo tài chính thường niên của DNNN phải được kiểm toán độc lập theo tiêu chuẩn chất lượng cao. Kiểm toán Nhà nước không thay thế cho kiểm toán độc lập.

Về khuyến cáo cho Việt Nam, TS. Lê Quang Thuận nhấn mạnh những điểm sau: "Thứ nhất, cần đảm bảo quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm và tính độc lập của HĐQT trong thực hiện chức năng, nhiệm vụ được giao. Thứ hai, nâng cao trách nhiệm, sự chuyên nghiệp, hiệu quả và tính năng động trong thực hiện chức năng đại diện chủ sở hữu Nhà nước. Thứ ba, cần minh bạch hóa mục tiêu đầu tư kinh doanh của chủ sở hữu Nhà nước và mục tiêu hoạt động của từng DNNN. Thứ tư, đảm bảo lợi ích của nhà đầu tư và các bên có liên quan. Thứ năm, cần minh bạch hóa những hoạt động và kết quả kinh doanh của DNNN. Thứ sáu, DNNN phải tiên phong thực hiện trách nhiệm xã hội, ứng dụng KHCN, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh và phát triển bền vững".

Lê Hoàng - Văn Ngân/VOV.VN