Chuyển một số trường đại học về địa phương quản lý: Cần dựa trên tiêu chí nào?
Việc giao một số trường đại học cho địa phương quản lý là phù hợp nhưng phải đi kèm cơ chế giám sát chặt chẽ để duy trì chất lượng.
Theo chia sẻ của một số chuyên gia và lãnh đạo các cơ sở giáo dục đại học, việc “nghiên cứu chuyển một số trường đại học về địa phương quản lý để nâng cao hiệu quả quản lý và đáp ứng tốt hơn yêu cầu đào tạo nhân lực của địa phương” như nhiệm vụ được nêu trong Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo là cần thiết. Tuy nhiên, quá trình này cần được cân nhắc kỹ lưỡng dựa trên nhiều tiêu chí, cơ sở cụ thể và phải gắn với những cơ chế rõ ràng để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả.
Khi chuyển trường đại học về địa phương quản lý cần đi kèm cơ chế nào để đảm bảo chất lượng?
Bàn về vấn đề trên, trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Văn Dũng – nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh bày tỏ, để sắp xếp và tái cấu trúc hệ thống giáo dục đại học một cách hiệu quả, cần tuân thủ tinh thần của Nghị quyết 71-NQ/TW, tập trung vào việc xóa bỏ cấp trung gian, sáp nhập hoặc giải thể các cơ sở không đạt chuẩn, đồng thời kết hợp với các viện nghiên cứu để tinh gọn bộ máy và nâng cao hiệu quả.
Cụ thể, cần đảm bảo sự thống nhất và tăng cường quản lý nhà nước: Xây dựng một mô hình đại học thống nhất, loại bỏ cấp trung gian cồng kềnh để tạo sự đồng bộ trong hệ thống. Bộ Giáo dục và Đào tạo nên giữ vai trò quản lý nhà nước tổng thể, ban hành các tiêu chuẩn quốc gia về chất lượng, chương trình đào tạo và kiểm định, tránh tình trạng chồng chéo hiện nay trong công tác quản lý giữa các bộ, ngành và địa phương.
Bên cạnh đó, cần phát huy tính tự chủ hơn nhưng phải đi kèm với trách nhiệm giải trình.
Sinh viên Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh: Website Nhà trường.
Ngoài ra, việc sắp xếp cũng cần gắn với đặc thù phát triển của từng địa phương. Để làm được điều này, cần nghiên cứu chuyển một số trường đại học đa ngành, không trọng điểm về cho địa phương quản lý nhằm phù hợp hơn với nhu cầu nhân lực, từ đó góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội vùng miền. Cùng với đó, cần khuyến khích sự hợp tác giữa trường đại học với doanh nghiệp tại địa phương, ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo để nâng cao chất lượng đào tạo để vừa bảo đảm tính linh hoạt, vừa giữ được sự thống nhất ở tầm quốc gia. Quá trình này nên thực hiện theo lộ trình cụ thể, có sự tham gia của tất cả các bên liên quan để tránh gián đoạn hoạt động và tạo sự đồng thuận rộng rãi.
Cụ thể, theo Phó Giáo sư Đỗ Văn Dũng, việc phân loại và chuyển giao cần dựa trên Quyết định số 452/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 và các ý kiến từ các bộ, ngành, nhằm tránh chồng chéo bằng cách phân định rõ ràng chức năng của từng trường.
Theo đó, nên chuyển về địa phương quản lý những trường đại học đa ngành, công lập và có vai trò chính là đào tạo nhân lực địa phương.
Đồng thời, những trường đại học vẫn tiếp tục thuộc các bộ, ngành quản lý sẽ là các trường đại học trọng điểm, chuyên sâu, phục vụ nhiệm vụ quản lý nhà nước cụ thể của bộ ngành (như những trường đào tạo khối ngành sức khỏe thuộc Bộ Y tế...) hoặc các trường đa ngành trọng điểm quốc gia.
Tiêu chí phân định trường đại học nào nên thuộc quản lý của cơ quan chủ quản nào cần dựa vào chức năng và nhiệm vụ, chất lượng và quy mô, nhu cầu nhân lực và tài chính.
Mặt khác, thầy Dũng cũng cho rằng, việc giao một số trường đại học cho địa phương quản lý là phù hợp với Nghị quyết 71 nhưng phải đi kèm cơ chế giám sát chặt chẽ để duy trì chất lượng, tránh tình trạng suy giảm do hạn chế nguồn lực địa phương.
Các cơ chế này bao gồm: Kiểm định và giám sát chất lượng, hỗ trợ tài chính, tự chủ và tự chịu trách nhiệm nhưng phải báo cáo định kỳ cho Bộ Giáo dục và Đào tạo với các chỉ số đo lường như tỷ lệ việc làm sinh viên, nghiên cứu khoa học, …; Sử dụng công nghệ số để giám sát và nâng cao chất lượng đào tạo.
Việc chuyển giao phải giúp địa phương được thuận lợi phát triển đa lĩnh vực
Cùng bàn về vấn đề trên, Tiến sĩ Lê Thị Thanh Thủy – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, chủ trương tái cấu trúc hệ thống cơ sở giáo dục đại học của nước ta là cần thiết để đảm bảo những trường đại học tồn tại là những trường chú trọng vào công tác đào tạo, cung cấp nguồn nhân lực có chất lượng.
Theo cô Thủy, việc chuyển một số trường đại học về cho địa phương quản lý không thể tiến hành ồ ạt mà phải có tiêu chí rõ ràng, căn cứ vào nhu cầu và định hướng phát triển của từng tỉnh, thành.
Bởi, một số địa phương như tại Thành phố Hồ Chí Minh hiện có nhiều trường thuộc quản lý của các bộ khác nhau: Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Tài chính, Bộ Xây dựng, Bộ Công Thương, Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch, … Vì vậy, việc xác định nên chuyển trường nào từ Bộ nào về cho địa phương quản lý là vấn đề cần có sự nghiên cứu kỹ lưỡng và hướng dẫn cụ thể.
Bên cạnh đó, một thách thức lớn khác là sự đồng thuận từ phía các bộ, ngành chủ quản của những trường đại học nằm trong diện xem xét chuyển giao về cho địa phương quản lý.
Sinh viên Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh: Website Nhà trường.
Đồng thời, công tác nghiên cứu chuyển trường đại học về cho địa phương quản lý cần bắt đầu bằng việc rà soát: xem mỗi địa phương đang quản lý cơ sở giáo dục đại học nào, cơ sở đó mạnh về lĩnh vực gì; từ đó xác định những cơ sở giáo dục đại học đào tạo lĩnh vực nào cần bổ sung, cân bằng phát triển và tăng nguồn nhân lực phục vụ địa phương. Không thể chuyển theo kiểu đại trà khiến lĩnh vực này quá dày đặc, lĩnh vực kia quá ít sẽ không giải quyết được vấn đề, mục tiêu đặt ra.
Ví dụ, một địa phương đã có trường đại học trực thuộc đang rất mạnh về khối ngành khoa học kỹ thuật, và đang cần phát triển về lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, du lịch, khi đó, địa phương cần cân nhắc phân bổ trường đại học trên địa bàn đang mạnh về lĩnh vực này để chủ động phát triển đa ngành.
“Mỗi cơ sở giáo dục đại học thường mạnh ở một lĩnh vực nhất định, do đó cần có các cơ sở khác bổ trợ để đào tạo, cung ứng nguồn nhân lực đa dạng. Những trường đại học này sau khi về địa phương quản lý sẽ cùng nhau trở thành một chiếc “kiềng” giúp địa phương phát triển bền vững. Do đó, việc quyết định trường nào chuyển về cho địa phương quản lý cần nghiên cứu kỹ lưỡng để đưa ra hướng dẫn phù hợp”, cô Thủy nhấn mạnh.
Phải có sự đồng thuận của 03 bên
Còn theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Ngô Như Khoa - Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Kỹ thuật Công nghiệp (Đại học Thái Nguyên), quá trình sắp xếp lại hệ thống cơ sở giáo dục đại học không nên dựa trên tiêu chí số lượng các trường (đầu mối), mà cần quan tâm đến việc hạn chế trùng lặp ngành đào tạo trong cùng một địa phương.
Để việc sắp xếp, tái cấu trúc hệ thống giáo dục đại học được thực sự hiệu quả, thầy Khoa cho rằng, cần giữ một khung quản lý chung về kiểm định chất lượng, chuẩn đầu ra, cơ chế minh bạch tài chính, còn lại để các trường thực thi đầy đủ quyền tự chủ theo tinh thần Nghị quyết 71.
Đồng thời, cần tránh tạo thêm tầng “siêu cấp trung gian” mà chỉ nên duy trì hai tầng: (1) cơ quan quản lý nhà nước và (2) trường đại học độc lập, tự chủ. Việc tái cấu trúc phải gắn với chiến lược định vị từng trường theo vùng, ngành và thế mạnh, thay vì sắp xếp, gom lại một cách cơ học.
Sinh viên Trường Đại học Kỹ thuật Công nghiệp (Đại học Thái Nguyên). Ảnh: Website Nhà trường.
Thầy Khoa chia sẻ, khi một trường của bộ/ngành nào được chuyển về địa phương quản lý cũng giống như việc “giao con nuôi”, phải có sự đồng thuận 3 bên: gia đình giao (bộ/ngành), gia đình nhận (địa phương) và đứa con (trường); Phải kèm cam kết hỗ trợ, không bỏ rơi bằng một đề án phát triển dài hạn. Ví dụ, địa phương có trách nhiệm đầu tư, bộ/ngành vẫn có thể hỗ trợ chuyên môn và trường có quyền giữ thương hiệu và tự chủ học thuật.
Không những vậy, nguyên tắc đồng thuận – đồng hành – đồng trách nhiệm cần được chú trọng, quán triệt nhằm tránh tình trạng giao xong là xong, rồi để “con” tự bơi.
Đặc biệt, tiêu chí phân định cần dựa trên những cơ sở: các trường đại học gắn bó mật thiết với nhu cầu nhân lực địa phương nên giao cho địa phương quản lý; những trường mang tính đặc thù thì nên tiếp tục thuộc quản lý của bộ/ngành. Ngoài ra, năng lực quản trị và tài chính của địa phương cũng là yếu tố quan trọng. Bởi địa phương chỉ nên “nhận nuôi” trường đại học khi có đủ khả năng để giúp trường đó phát triển tốt.
