Có bắt buộc ghi ý kiến luật sư vào bản án?

Mới đây, TAND tỉnh G đã ban hành một bản án dân sự liên quan đến tranh chấp quyền sử dụng đất, hợp đồng chuyển nhượng và yêu cầu hủy giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.

Điều gây chú ý không nằm ở nội dung tranh chấp mà ở cách tòa án thể hiện bản án: Toàn bộ phần lập luận, nhận định của HĐXX không ghi nhận bất kỳ ý kiến nào của luật sư dù tại phiên tòa, cả luật sư của nguyên đơn và luật sư của bị đơn đã trình bày nhiều quan điểm pháp lý, chứng cứ và lập luận quan trọng.

Các luật sư tại một phiên tòa ở TP.HCM. Ảnh: TRẦN LINH

Chính sự “im lặng” của bản án trước những lập luận đó đã làm dấy lên tranh luận trong giới hành nghề luật: Liệu tòa án có nghĩa vụ phải phản ánh hoặc đánh giá ý kiến của luật sư trong bản án hay không? Và nếu không ghi nhận, điều đó ảnh hưởng đến quyền tranh tụng của các bên như thế nào?

Bản án dân sự: Chỉ bắt buộc ghi yêu cầu đương sự

Một trong những điểm khác biệt đáng chú ý giữa tố tụng dân sự (TTDS) và tố tụng hình sự (TTHS) là yêu cầu ghi nhận ý kiến của luật sư trong bản án. Quy định này xuất phát từ chính nguyên tắc tranh tụng và đối tượng bảo vệ của mỗi ngành luật. Cụ thể, đối với bản án dân sự, việc ghi ý kiến của luật sư là không bắt buộc; trong khi với bản án hình sự, đây là yêu cầu bắt buộc.

Theo điểm b khoản 1 Điều 266 BLTTDS 2015 và mục (25) của Mẫu số 52-DS ban hành kèm theo Nghị quyết số 01/2017/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao thì phần nội dung của vụ án phải thể hiện: ngắn gọn, rõ ràng và đầy đủ các yêu cầu của các đương sự (nguyên đơn, bị đơn; người liên quan).

BLTTDS đề cao quyền tự định đoạt và yêu cầu của đương sự. Ý kiến của luật sư là lập luận để bảo vệ cho các yêu cầu đó. Chỉ cần bản án đã ghi nhận đầy đủ các yêu cầu thì đã đảm bảo đúng quy định.

Vậy ý kiến luật sư được ghi ở đâu? - Lập luận chi tiết của luật sư sẽ được ghi nhận đầy đủ tại biên bản phiên tòa, theo điểm b, c khoản 1 Điều 236 BLTTDS 2015 và Mẫu số 48-DS ban hành kèm theo Nghị quyết số 01/2017/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao.

PGS-TS Bùi Kim Hiếu

Tuy nhiên, thực tiễn xét xử thì dù không bắt buộc nhưng nhiều HĐXX vẫn ghi nhận ý kiến của luật sư vào bản án. Điều này giúp HĐXX dễ dàng hơn trong việc lập luận chấp nhận hay không chấp nhận các yêu cầu tại phần “Nhận định của tòa án” tại mục (26) của Mẫu số 52-DS ban hành kèm theo Nghị quyết số 01/2017/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao. Hơn nữa, ý kiến của luật sư cũng được xem là một phần của "kết quả tranh tụng tại phiên tòa"; do đó phần nhận định của tòa cũng cần đề cập đến các ý kiến này.

Bản án hình sự: Bắt buộc ghi ý kiến bào chữa

Còn đối với bản án hình sự, điểm c khoản 2 Điều 260 BLTTHS 2015 và mục (27) của Mẫu số 27-HS ban hành kèm theo Nghị quyết số 05/2017/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao quy định rõ phần nội dung của bản án hình sự phải thể hiện: Ý kiến của người bào chữa, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự được triệu tập tại phiên tòa.

Do đó, việc ghi ý kiến của luật sư vào bản án hình sự là bắt buộc. Nếu không ghi nhận là thiếu sót, tuy nhiên cũng không nghiêm trọng đến mức cấp phúc thẩm hủy án vì ý kiến này đã được ghi nhận tại biên bản phiên tòa sơ thẩm.

Như vậy, có thể thấy sự khác biệt trong quy định tố tụng dân sự (TTDS) và tố tụng hình sự (TTHS) về việc ghi nhận ý kiến của luật sư trong bản án. Sở dĩ có sự khác biệt này xuất phát từ các nguyên tắc tranh tụng giữa TTDS và TTHS. TTDS tôn trọng và đề cao quyền yêu cầu của đương sự nên việc ghi nhận yêu cầu khởi kiện, phản tố, độc lập của đương sự trong bản án đầy đủ là bắt buộc. TTHS là tranh tụng giữa một chủ thể mang quyền lực nhà nước (cơ quan công tố) và một chủ thể cá nhân hoặc pháp nhân bị buộc tội. TTHS tôn trọng và đề cao quyền bào chữa của bị cáo nhằm bảo vệ quyền con người nên việc ghi nhận ý kiến bào chữa của luật sư là bắt buộc trong bản án.

Việc xét xử hình sự có ảnh hưởng vô cùng nặng nề đến quyền con người, tác động lớn đến quyền nhân thân và sự tự do của bị cáo. Do đó, việc BLTTHS bắt buộc ghi ý kiến của người bào chữa để tòa cân nhắc trong việc tuyên một người là có tội hay không có tội; mức hình phạt là cần thiết.

PGS-TS BÙI KIM HIẾU, Trường Đại học Gia Định