Cơ chế chấp nhận rủi ro trong hoạt động khoa học, công nghệ

Quốc hội vừa thông qua Nghị quyết về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt nhằm tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Đây là một trong những chính sách mới vượt trội của Nghị quyết về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt nhằm tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia vừa được Quốc hội thông qua. Nghị quyết được xây dựng và ban hành nhằm kịp thời thể chế hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Với những cơ chế, chính sách mới, đặc thù, ưu đãi vượt trội, các chuyên gia cho rằng những điểm nghẽn, nút thắt trong phát triển và ứng dụng khoa học, công nghệ sẽ được tháo gỡ trong thời gian tới.

Theo Nghị quyết này, Quốc hội cho phép tổ chức khoa học và công nghệ công lập, cơ sở giáo dục đại học công lập được thành lập hoặc tham gia thành lập doanh nghiệp, tham gia góp vốn vào doanh nghiệp để thương mại hóa kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ do tổ chức đó sở hữu hoặc được giao quản lý, sử dụng.

MIỄN TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ TRONG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC, CÔNG NGHỆ

Viên chức, viên chức quản lý làm việc tại tổ chức khoa học và công nghệ công lập, cơ sở giáo dục đại học công lập được tham gia góp vốn, tham gia quản lý, điều hành doanh nghiệp, làm việc tại doanh nghiệp do tổ chức đó thành lập hoặc tham gia thành lập để thương mại hóa kết quả nghiên cứu do tổ chức đó tạo ra khi được sự đồng ý của người đứng đầu tổ chức.

Trường hợp viên chức quản lý là người đứng đầu tổ chức khoa học và công nghệ công lập, cơ sở giáo dục đại học công lập thì phải được sự đồng ý của cấp trên quản lý trực tiếp.

Bên cạnh chính sách quy định thành lập, điều hành doanh nghiệp từ kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, Nghị quyết cũng nêu rõ việc chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ.

Cụ thể, tổ chức, cá nhân hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ được miễn trách nhiệm dân sự khi gây ra thiệt hại cho Nhà nước trong quá trình thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước khi đã thực hiện đầy đủ các quy trình, quy định liên quan trong quá trình triển khai thực hiện hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ.

Tổ chức chủ trì thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước trong quá trình triển khai đã thực hiện đầy đủ các quy định về quản lý nhiệm vụ khoa học và công nghệ, quy trình và nội dung nghiên cứu đã được thuyết minh nhưng không đi đến kết quả như dự kiến thì không phải hoàn trả lại kinh phí đã sử dụng.

Ngoài ra, theo Nghị quyết này, nhiệm vụ khoa học và công nghệ được thực hiện theo phương thức khoán chi đến sản phẩm cuối cùng khi tổ chức chủ trì thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ có cam kết về sản phẩm của nhiệm vụ với chỉ tiêu chất lượng chủ yếu cần đạt được.

Về thương mại hóa từ kết quả nghiên cứu, Nghị quyết quy định đối với tài sản là kết quả của việc triển khai thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước mà tổ chức được giao quyền quản lý, sử dụng là cơ quan, tổ chức, đơn vị quy định tại điểm a khoản 1 Điều 7 của Nghị quyết này được theo dõi riêng, không hạch toán chung vào tài sản của tổ chức, không phải xác định nguyên giá, giá trị còn lại, khấu hao, hao mòn tài sản.

Cơ quan nghiên cứu được tự chủ, tự quyết định và tự chịu trách nhiệm sử dụng tài sản không cần định giá trong việc cho thuê, chuyển giao quyền sử dụng, kinh doanh dịch vụ, liên doanh, liên kết không hình thành pháp nhân mới. Khi thực hiện nội dung này, cơ sở nghiên cứu không cần lập đề án, báo cáo cấp có thẩm quyền theo quy định về quản lý, sử dụng tài sản công.

Bên cạnh đó, được phép bán, chuyển nhượng tài sản; góp vốn bằng tài sản để liên doanh, liên kết có hình thành pháp nhân mới thực hiện theo quy định của pháp luật về quản lý, sử dụng tài sản công.

Tổ chức chủ trì có trách nhiệm tổ chức khai thác tài sản hình thành từ nhiệm vụ khoa học và công nghệ sử dụng ngân sách nhà nước, tiếp tục đầu tư để thương mại hóa bảo đảm hiệu quả.

Trước đó, thảo luận tại tổ về nội dung Nghị quyết, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh để thực hiện Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị, tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, cần có các cơ chế, chính sách đặc biệt chứ không chỉ là đặc thù.

Theo Thủ tướng, đất nước muốn phát triển nhanh, bền vững phải dựa trên khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số. Đây là yêu cầu khách quan, lựa chọn chiến lược, ưu tiên hàng đầu.

“ĐÁNH TRÚNG” CÁC ĐIỂM NGHẼN KÉO DÀI

Để tháo gỡ vướng mắc về thể chế liên quan, Chính phủ đã chỉ đạo tập trung sửa một loạt các luật như: Luật Ngân sách nhà nước, các luật thuế, Luật Doanh nghiệp, Luật Khoa học và Công nghệ…; một số luật có thể trình tại Kỳ họp Quốc hội trong tháng 5/2025.

Thảo luận tại hội trường ngày 17/2/2025, các đại biểu Quốc hội cho rằng Nghị quyết này có cơ sở chính trị là Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị và cơ sở thực tiễn thời gian qua triển khai các quy định liên quan đến khoa học công nghệ rất nhiều vướng mắc, nhiều bài học kinh nghiệm thực tiễn đang đặt ra. Đây là một chủ trương hết sức cần thiết, cần có cơ chế mạnh, tạo không gian cho các chủ thể quản lý, chủ thể sáng tạo, khơi dậy tiềm năng, trí tuệ để thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ này trong thời gian sắp tới.

Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị đã đề ra nhiều cơ chế, chính sách đột phá để thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; đặt ra định hướng lớn, tháo gỡ những rào cản về cơ chế, chính sách để đưa khoa học, công nghệ trở thành trụ cột trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Quốc hội đã kịp thời ban hành Nghị quyết để thể chế hóa các chủ trương lớn của Nghị quyết 57.

Với những chính sách đột phá trong Nghị quyết, đại biểu Trần Khánh Thu, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Thái Bình, cho rằng đây là những nội dung quan trọng, có thể tạo động lực cho hoạt động khoa học, công nghệ và chuyển đổi số quốc gia phát triển trong giai đoạn tới cũng như tháo gỡ những vướng mắc để triển khai các nội dung, giải pháp mà Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị vừa ban hành.

Một số ý kiến cho rằng những nội dung trong Nghị quyết này không chỉ tháo gỡ khó khăn vướng mắc mà còn tạo động lực thúc đẩy mạnh mẽ khoa học công nghệ phát triển. Những định hướng trong nghị quyết này sẽ là nền tảng để làm những luật tiếp theo, Luật Khoa học và công nghệ, Luật Công nghệ cao, những luật liên quan đến lĩnh vực khoa học, công nghệ, chuyển đổi số, hoàn thiện hệ thống pháp luật.

Theo cơ quan soạn thảo, Nghị quyết thí điểm không có tham vọng tháo gỡ mọi điểm nghẽn mà tập trung vào thí điểm một số ít chính sách, cơ chế đặc biệt thuộc thẩm quyền của Quốc hội về cơ bản đã rõ và có thể thực thi ngay, “đánh trúng” vào các điểm nghẽn kéo dài, đánh trúng vào các vấn đề cấp bách để tạo ra sự phát triển đột phá, thực hiện được ngay Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị.

Dự kiến trong tháng 5/2025, Quốc hội sẽ thông qua Luật Khoa học công nghệ và Đổi mới sáng tạo; Luật Công nghiệp công nghệ số và tiếp theo sẽ là các luật liên quan. Đây là cơ hội để tiếp tục giải quyết căn cơ hơn các vấn đề thể chế, chính sách và cơ chế cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số...

Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 08-2025 phát hành ngày 24/02/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:

https://postenp.phaha.vn/chi-tiet-toa-soan/tap-chi-kinh-te-viet-nam

Nhĩ Anh