Cơ chế TOD và khu thương mại tự do là 2 'mũi khoan' dứt điểm nghẽn cho TPHCM

Dịp này, VietNamNet có cuộc trao đổi với TS Trần Quang Thắng - Viện trưởng Viện Kinh tế và quản lý TPHCM - nhằm phân tích sâu hơn về tính cấp bách của nghị quyết mới khi trao “chìa khóa” chiến lược như mô hình phát triển đô thị gắn kết với giao thông công cộng (TOD) hay khu thương mại tự do (FTZ) cho thành phố.

Phóng viên: Nhìn lại chặng đường vừa qua, dù Nghị quyết 98 đã tạo ra được một số tiền đề cho dự án Vành đai 3 hay cơ chế đầu tư công, nhưng dường như chiếc áo cơ chế vẫn chật so với một “TPHCM mới”?

Ông Trần Quang Thắng: Đúng là không thể phủ nhận những hiệu quả bước đầu mà Nghị quyết 98 mang lại. Thành phố đã có thêm quyền trong quản lý đầu tư, quy hoạch và thí điểm một số chính sách ưu đãi để duy trì vị thế đầu tàu. Tuy nhiên, nếu nhìn thẳng vào thực tế, những gì đạt được vẫn chưa tương xứng với kỳ vọng và áp lực mà TPHCM đang gánh vác.

TS Trần Quang Thắng - Viện trưởng Viện Kinh tế và Quản lý TPHCM. Ảnh: QN

Thực tiễn triển khai thời gian qua đã bộc lộ nhiều bất cập. Đơn cử, dù mang tiếng được phân cấp, nhưng nhiều thủ tục vẫn phải “ngược xuôi” xin ý kiến Trung ương, làm lỡ nhịp triển khai dự án.

Vấn đề cốt lõi nằm ở quy mô. Với dân số thực tế lên tới gần 20 triệu người nếu tính luôn khách vãng lai, đóng góp tới 30% ngân sách và 1/4 GDP cả nước, TPHCM đang chịu sức ép khủng khiếp lên hạ tầng giao thông, y tế, giáo dục và môi trường.

Nếu không có một cơ chế vượt trội, đủ sức hấp dẫn và linh hoạt, chúng ta không chỉ khó cạnh tranh với Singapore hay Bangkok mà còn đối diện nguy cơ tụt hậu ngay trên sân nhà. Do đó, việc sửa đổi sao cho mô hình chính quyền 2 cấp hoạt động hiệu quả là bước đi tối cần thiết để mở ra hành lang pháp lý mới, giúp thành phố bứt phá và giữ vững vai trò dẫn dắt.

Cơ chế FTZ với mô hình quản lý “một cửa” đang được dư luận đặc biệt quan tâm. Ông đánh giá thế nào về “sức nặng” của cơ chế này nhằm thay đổi cục diện thu hút đầu tư của thành phố?

Tôi cho rằng đây là điểm đột phá. Lâu nay, điểm nghẽn lớn nhất của chúng ta vẫn là thủ tục hành chính rườm rà và hạ tầng quá tải. FTZ với cơ chế quản lý “một cửa” sẽ giải quyết trực diện vấn đề này.

Thứ nhất, về thu hút đầu tư, FTZ cho phép áp dụng chính sách thuế linh hoạt và giảm chi phí cho doanh nghiệp. Quan trọng hơn, cơ chế “một cửa” nghĩa là nhà đầu tư chỉ cần làm việc với một đầu mối quản lý duy nhất. Điều này giúp cắt giảm tối đa thời gian phê duyệt, tạo niềm tin lớn cho các tập đoàn đa quốc gia muốn đặt trụ sở hay trung tâm R&D tại đây. Khi đó, TPHCM mới thực sự có công cụ để cạnh tranh sòng phẳng với các trung tâm tài chính như Singapore hay Kuala Lumpur.

Thứ hai, FTZ sẽ giúp thành phố chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Chúng ta sẽ không chỉ dựa vào sản xuất truyền thống mà mở rộng sang logistics, y tế chuyên sâu, công nghệ cao và dịch vụ tài chính. Hơn nữa, FTZ thường gắn liền với hạ tầng hiện đại như cảng biển, sân bay, tạo động lực liên kết vùng với Đồng Nai, Tây Ninh (Long An). Nếu không có FTZ, giấc mơ trở thành trung tâm thương mại quốc tế của TPHCM sẽ rất khó thành hiện thực.

Nếu cho phép TPHCM thu hồi đất, bồi thường độc lập và sử dụng 100% nguồn thu từ quỹ đất TOD để tái đầu tư thì liệu đây có phải là lời giải bài toán “khát vốn” cho hạ tầng như các dự án metro hay vành đai?

Cơ chế này mang ý nghĩa chiến lược, có thể gói gọn trong cụm từ “lấy hạ tầng nuôi hạ tầng”.

Mô hình TOD đang được TPHCM chú trọng. Ảnh: Nguyễn Huế

Chúng ta đều thấy các dự án metro, BRT hay vành đai thường xuyên chậm tiến độ do tắc nghẽn ở khâu giải phóng mặt bằng và thiếu vốn. Cơ chế TOD cho phép tách khâu bồi thường ra độc lập, giúp rút ngắn đáng kể thời gian chuẩn bị đất sạch.

Quan trọng hơn, khi hạ tầng giao thông hình thành, giá trị đất đai xung quanh sẽ tăng lên. Việc thành phố được giữ lại 100% nguồn thu từ sự gia tăng giá trị này để tái đầu tư vào chính hệ thống giao thông sẽ tạo ra một vòng tròn tài chính bền vững, giảm sự phụ thuộc vào ngân sách Trung ương hay vốn ODA.

Mô hình này đã rất thành công tại Tokyo hay Seoul, không chỉ giải quyết bài toán vốn mà còn giúp hình thành các khu đô thị nén hiện đại quanh các nhà ga, giảm sự phụ thuộc vào xe cá nhân, từ đó giải quyết bài toán ùn tắc và ô nhiễm. Đây là cách làm minh bạch, hiệu quả, khi người dân thấy rõ nguồn thu từ đất được sử dụng đúng mục đích phục vụ cộng đồng.

Xu hướng “siết” chặt hơn các tiêu chí về năng lực tài chính và kinh nghiệm của nhà đầu tư chiến lược có làm giảm cơ hội thu hút đầu tư không, thưa ông?

Ngược lại, tôi cho rằng sự khắt khe này là cần thiết để nâng cao “chất” của dòng vốn. Chúng ta đã có quá nhiều bài học đau xót về các “dự án treo” do nhà đầu tư năng lực yếu kém, “vẽ” dự án rồi để đó.

Việc đưa ra các tiêu chí định lượng rõ ràng về vốn chủ sở hữu, khả năng huy động vốn hay kinh nghiệm triển khai quốc tế sẽ giúp sàng lọc ngay từ đầu. Chúng ta cần những “sếu đầu đàn” thực sự, những tập đoàn có tiềm lực tài chính mạnh để tự cân đối vốn và có kinh nghiệm quản lý các dự án phức tạp như metro hay FTZ.

Khi đặt ra tiêu chuẩn cao, chúng ta gửi đi một thông điệp về sự chuyên nghiệp và nghiêm túc. Điều này không những không làm nản lòng mà còn tạo niềm tin cho các nhà đầu tư chân chính, bởi họ cần một môi trường cạnh tranh công bằng, minh bạch, không dựa trên quan hệ hay sự ưu ái. Chỉ có như vậy, các siêu dự án tỷ đô mới có cơ hội về đích đúng hẹn.

Nghị quyết 98 sửa đổi sẽ tạo sức bật cho sự phát triển của TPHCM mới. Ảnh: Nguyễn Huế

Với những sửa đổi lần này, ông hình dung diện mạo và năng lực quản lý của TPHCM sẽ thay đổi ra sao trong giai đoạn tới?

Kỳ vọng lớn nhất của tôi là nghị quyết sửa đổi sẽ tạo ra một “hệ sinh thái” quản lý mới, nơi TPHCM được trao quyền tự quyết mạnh mẽ hơn để xử lý nhanh các điểm nghẽn.

Về mô hình phát triển, chúng ta sẽ thấy rõ nét hơn sự hình thành của “3 cực tăng trưởng” liên kết chặt chẽ là khu trung tâm giữ vai trò hạt nhân tài chính - thương mại, Thủ Đức bứt phá thành trung tâm đổi mới sáng tạo - công nghệ và khu vực phía Nam gồm Cần Giờ, Nhà Bè kết nối Tây Ninh (Long An), trở thành cửa ngõ logistics, cảng biển và sinh thái.

Với các công cụ TOD, FTZ và cơ chế chọn lọc nhà đầu tư, thành phố sẽ có đủ nguồn lực để hiện thực hóa quy hoạch. Đây là điều kiện và cơ hội để TPHCM có thể vươn mình thành “siêu đô thị” hàng đầu Đông Nam Á đúng nghĩa.

Xin cảm ơn ông.

Quốc Ngọc