Cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu hàng hóa sang thị trường châu Âu

Theo số liệu của Bộ Công Thương, từ năm 2023 đến 2024, doanh thu xuất khẩu đối với hàng hóa được hưởng thuế quan ưu đãi theo Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) đạt tốc độ tăng trưởng trung bình hàng năm là 12,7%. Việc ký kết các FTA mang tính chiến lược đã đưa Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn cho các dây chuyền sản xuất từ các nước trên thế giới.

Tại hội thảo, các đại biểu cho rằng, các FTA tạo ra cơ hội lớn cho doanh nghiệp Việt Nam, nhưng đồng thời cũng đặt ra những yêu cầu cao hơn về sự phát triển bền vững, minh bạch pháp lý và tài chính, tuân thủ quy định quốc tế, cam kết ESG, khả năng kiểm soát rủi ro, nguồn gốc nguyên liệu và xuất xứ hàng hóa… Các doanh nghiệp không nên xem đây là “gánh nặng” hay “rào cản” mà chính là cơ hội để doanh nghiệp nâng cấp chuẩn mực quản trị.

Đại diện Cục Xuất Nhập khẩu, Bộ Công Thương cho rằng, khi một sản phẩm được sản xuất với nguyên liệu có xuất xứ từ nhiều nước thành viên RCEP khác nhau thì việc xác định nguồn gốc xuất xứ phải tuân theo quy tắc nghiêm ngặt là dựa trên giá trị nội khối.

Bà Bùi Hoàng Yến, Đại diện Văn phòng Cục Xúc tiến Thương mại phía Nam, Bộ Công Thương cho biết, tiến trình hội nhập của Việt Nam ngày càng trở nên ấn tượng với việc tham gia vào các FTA và tiếp cận những thị trường rộng lớn như CPTPP, EU. Đến nay, Việt Nam đã ký kết 18 FTA, trong đó 17 hiệp định đã có hiệu lực (bao gồm Hiệp định Thương mại Việt Nam - Cuba), mở ra cánh cửa tiếp cận thị trường với hơn 60 quốc gia và vùng lãnh thổ, chiếm gần 90% GDP toàn cầu.

Riêng năm 2024, tổng kim ngạch thương mại Việt Nam đã đạt mốc 786,29 tỷ USD, trong đó xuất khẩu tăng trưởng hai con số ở mức 14,3% so với cùng kỳ năm 2023, mang lại thặng dư thương mại 24,8 tỷ USD. Sự tăng trưởng này được thúc đẩy đáng kể bởi khu vực có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), vốn đóng góp tới 71,8% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước, đặc biệt ở các ngành hàng công nghệ cao như máy vi tính, sản phẩm điện tử, máy móc và điện thoại.

Mặc dù độ bao phủ của các FTA lớn, nhưng tỷ lệ tận dụng ưu đãi thuế quan của doanh nghiệp Việt chỉ ở mức trung bình khoảng 30 - 40%. Phân tích số liệu cấp Giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) năm 2024 cho thấy sự chênh lệch với tỷ lệ tận dụng cao ở các thị trường truyền thống như Ấn Độ (mẫu AI, 65,12%), Trung Quốc (mẫu E, 41,84%) và ASEAN (mẫu D, 40,11%), nhưng còn khiêm tốn ở các FTA thế hệ mới như RCEP (1,83%) và CPTPP (8,84%).

Những rào cản chính bao gồm sự phụ thuộc vào các thị trường lớn như Mỹ, Trung Quốc; tỷ lệ nội địa hóa còn thấp, dẫn đến sản xuất đòi hỏi nhiều nguyên phụ liệu nhập khẩu; rủi ro đứt gãy chuỗi cung ứng khi nguồn nhập bị gián đoạn; áp lực tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế ngày càng khắt khe về môi trường, lao động, sở hữu trí tuệ và quy định thương mại.

Về tình hình xuất khẩu 6 tháng đầu năm 2024, Bộ Công Thương đã ghi nhận sự gia tăng đáng kể các cảnh báo liên quan đến kiểm dịch động thực vật (SPS). Số lượng cảnh báo về tồn dư chất cấm lên tới 57 trường hợp, tăng 80% so với cùng kỳ năm 2023, cho thấy sự gia tăng về số lô hàng không đạt tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm khi xuất khẩu ra thị trường quốc tế. Báo cáo cũng chỉ ra 5 mặt hàng thường xuyên bị thanh tra và liên tục nhận cảnh báo do vi phạm mức dư lượng tối đa cho phép (MRL) gồm: thanh long, sầu riêng, đậu bắp, ớt và các loại gia vị, thảo dược.

Để vượt qua các thách thức, doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động đầu tư nâng cao chất lượng môi trường và điều kiện lao động để tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế. Việc phát triển công nghiệp hỗ trợ và tăng cường liên kết nội khối là yếu tố then chốt để nâng cao năng lực, đáp ứng các quy tắc về nguồn gốc xuất xứ, hợp tác chặt chẽ giữa doanh nghiệp vừa và nhỏ với khối FDI. Đồng thời, các chính sách hỗ trợ tài chính, tín dụng từ nhà nước sẽ là đòn bẩy quan trọng để doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ có đủ nguồn lực để tuân thủ các yêu cầu của FTA.

Bà Hồ Thị Quyên, Phó Giám đốc ITPC cho biết, những thách thức của quá trình xuất khẩu sang thị trường quốc tế hiện nay là không nhỏ, như yêu cầu ngày càng cao về quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn chất lượng, trách nhiệm xã hội, phát triển bền vững; cùng với áp lực cạnh tranh gay gắt từ các doanh nghiệp nước ngoài ngay tại thị trường nội địa. Điều này đòi hỏi doanh nghiệp trong nước phải đổi mới chiến lược kinh doanh, nâng cao năng lực quản trị, chủ động hội nhập để tận dụng hiệu quả các ưu đãi từ FTA.

Nguyễn Cảnh