Cải cách thể chế phải là một dòng chảy thường xuyên, liên tục

Thực thi nghị quyết là câu chuyện của cả đời

Phát biểu tham luận tại tọa đàm: "Tháo gỡ điểm nghẽn pháp lý tạo không gian phát triển cho doanh nghiệp" do Tạp chí Đời sống và Pháp luật, Tạp chí điện tử Người đưa tin tổ chức ngày 25/9, TS. Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, Đại biểu Quốc hội khóa XV cho rằng: Chúng ta đã có đầy đủ các chủ trương, nhưng vấn đề đặt ra hiện nay là làm thế nào để Nghị quyết 66 và Nghị quyết 68 thực sự được triển khai một cách đầy đủ, thực chất và đúng với tinh thần của hai nghị quyết này. Đây chính là điều vô cùng quan trọng.

TS. Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, Đại biểu Quốc hội khóa XV chia sẻ tại buổi tọa đàm

Theo ông, câu chuyện của cải cách thể chế chính là thực thi. Việc thực thi Nghị quyết 66, Nghị quyết 68 không phải có thể hoàn thành trong một, hai năm, mà đó là câu chuyện của cả đời. Điều này đồng nghĩa với việc cải cách thể chế phải là một công việc được tiến hành thường xuyên, liên tục, không có điểm bắt đầu và cũng không có điểm kết thúc. Vấn đề đặt ra là cơ chế nào để bảo đảm tính bền vững và động lực nào để duy trì cải cách.

TS. Phan Đức Hiếu nhấn mạnh, chủ trương của các nghị quyết như Nghị quyết 68, Nghị quyết số 198/2025/QH15 của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân đã rất rõ ràng, mạnh mẽ trong việc tạo dựng một môi trường thể chế minh bạch, công bằng, thuận lợi và thúc đẩy sản xuất kinh doanh. Các nghị quyết này đã đưa ra những chỉ tiêu tối thiểu như cắt giảm ít nhất 30% chi phí hay thủ tục hành chính, với mục tiêu loại bỏ toàn bộ rào cản.

Tuy nhiên, câu hỏi quan trọng là làm thế nào để nhận diện đầy đủ và toàn diện các điểm nghẽn thể chế. Để minh họa, ông dẫn ví dụ từ Điều 108, Nghị định 125/2024/NĐ-CP về điều kiện cho phép hoạt động kiểm định chất lượng giáo dục, trong đó yêu cầu hàng loạt tiêu chí cứng nhắc, từ diện tích văn phòng, số lượng nhân sự cho đến kinh nghiệm kiểm định. Đây chính là những rào cản pháp lý có thể khiến hoạt động kiểm định gặp bế tắc.

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu phân tích, một quy định pháp lý có thể dẫn đến nhiều hệ quả không mong muốn nếu được thiết kế thiếu hợp lý và cho rằng có năm tác động bất lợi có thể xảy ra: Làm tăng chi phí, gây rủi ro cho hoạt động sản xuất kinh doanh, hạn chế sáng tạo, hạn chế cạnh tranh và gây bất lợi đặc biệt cho doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Theo ông Hiếu, chi phí tuân thủ pháp luật chính là gánh nặng lớn nhất. Doanh nghiệp có thể phải bỏ ra năm loại chi phí: chi phí thời gian và công sức thực hiện thủ tục; phí và lệ phí; chi phí đầu tư bổ sung như ký quỹ, bảo lãnh; chi phí cơ hội khi chậm thủ tục dẫn đến bỏ lỡ kinh doanh và chi phí không chính thức để thủ tục được giải quyết nhanh hơn.

Ngoài ra, các quy định quá chi tiết về cơ sở vật chất, mô hình tổ chức hay điều kiện kinh doanh còn làm giảm tính linh hoạt, hạn chế sự năng động và đổi mới. Khi những điều kiện này trở thành rào cản gia nhập thị trường, chúng vô tình bảo hộ cho doanh nghiệp lớn, đồng thời khiến các doanh nghiệp nhỏ và vừa bị bất lợi trong cạnh tranh.

TS. Phan Đức Hiếu cũng cho rằng, nếu một quy định không rõ ràng, nó còn có thể dẫn đến tranh chấp pháp lý, tạo rủi ro cho doanh nghiệp ngay cả khi họ đã nỗ lực tuân thủ. Điều này làm méo mó môi trường cạnh tranh và kìm hãm động lực phát triển của khu vực kinh tế tư nhân.

Cần một cơ chế bền vững cho cải cách thể chế

TS. Phan Đức Hiếu nhìn lại chặng đường cải cách thể chế của Việt Nam qua ba hình thái: Năm 1999, Luật Doanh nghiệp được ban hành, tạo cú hích lớn cho sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân. Năm 2000 và 2005, chúng ta đã có quá trình cải cách đơn lẻ thông qua việc cắt bỏ hơn 150 loại giấy phép kinh doanh. Từ năm 2014 đến nay, Việt Nam đã có các nghị quyết mạnh mẽ về cải thiện môi trường kinh doanh và gần đây nhất là Nghị quyết 66 và 68, được ví như "bộ tứ" và "bộ lục" chiến lược. Như vậy, Việt Nam đã có đủ 3 trong bốn hình thái cải cách, nhưng vẫn chưa đạt được hình thái cải cách trở thành văn hóa.

TS. Phan Đức Hiếu cho rằng, cải cách thể chế phải là một dòng chảy thường xuyên, liên tục

Theo ông Hiếu, hiện nay Việt Nam chủ yếu dựa vào sự chủ động của các bộ, ngành trong rà soát và đề xuất cải cách. Nhưng kinh nghiệm quốc tế cho thấy, cải cách sẽ rất khó bền vững nếu chỉ dựa vào nỗ lực đơn lẻ hoặc mệnh lệnh hành chính. Việt Nam đang thiếu một cơ quan độc lập có chức năng giám sát và thúc đẩy cải cách thể chế, tương tự như tại Hàn Quốc, Canada, Hoa Kỳ hay Anh.

Cơ quan này, theo ông, cần bảo đảm tính độc lập, phi lợi ích và chuyên môn cao để đánh giá, nhận diện điểm nghẽn pháp lý. Nó có thể chủ động xác định lĩnh vực trọng tâm cần cải cách và kiến nghị lên Chính phủ. Nhìn ở tầm quốc gia, một cơ quan như vậy là hết sức cần thiết. Để các nghị quyết đi vào cuộc sống thì có hai thách thức lớn: Một là làm sao nhận diện đầy đủ các rào cản để kịp thời bãi bỏ. Hai là phải duy trì được động lực cải cách ít nhất trong vòng mười năm, tức là cần một cơ chế bền vững.

Ông đề xuất, trước hết, cần xây dựng một bộ tiêu chí rõ ràng để rà soát và bãi bỏ quy định pháp luật. Ông mong muốn bộ tiêu chí này phải được tài liệu hóa thành văn bản chính thức để tạo sự thống nhất trong nhận thức. Bộ Tư pháp hoàn toàn có thể đảm nhận nhiệm vụ này và gửi cho tất cả các bộ, ngành để áp dụng. Trên cơ sở đó, các bộ, ngành sẽ tiến hành rà soát và đồng loạt bãi bỏ ngay những quy định không cần thiết, ưu tiên loại bỏ trước để tạo ra chuyển biến nhanh chóng, còn những quy định cần chỉnh sửa thì xử lý dần. Chẳng hạn, điều kiện kinh doanh nào không còn phù hợp thì bỏ ngay, rất nhanh gọn. Hội Luật gia Việt Nam cũng cần chủ động hơn trong tập hợp, rà soát và phản biện chính sách.

Cuối cùng, về cơ chế bền vững, ông Hiếu cho biết ông đã từng nhiều lần phát biểu tại Quốc hội và đến nay vẫn mong muốn Chính phủ tiếp tục duy trì động lực cải cách, để bảo đảm cải cách không chỉ dừng lại ở một giai đoạn nhất thời mà trở thành một dòng chảy lâu dài và thường trực.

Hoàng Nhưỡng