Cơ hội mới cho logistics

Việt Nam cần xây dựng hệ sinh thái logistics hiện đại, gắn kết chặt chẽ với chuỗi cung ứng toàn cầu. Ảnh: M.Hoa.

Cơ sở hạ tầng logistics thiếu tính liên kết

Tốc độ phát triển ngành logistics ở Việt Nam những năm gần đây đạt khoảng 14-16%, với quy mô thị trường năm 2024 ước tính trên 45 tỷ USD. Đặc biệt, Ngân hàng Thế giới xếp hạng Việt Nam hiện đứng thứ 43/155 nước về Chỉ số hiệu quả logistics (LPI) và thuộc nhóm 5 nước dẫn đầu ASEAN (sau Singapore, Malaysia, Thái Lan và cùng thứ hạng với Philippines).

Tuy nhiên, trong đó chi phí logistics còn cao, dao động từ 16-20% GDP, cao hơn trung bình toàn cầu, ảnh hưởng trực tiếp đến giá thành sản phẩm và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp (DN) xuất nhập khẩu.

Hơn nữa, cơ sở hạ tầng logistics còn thiếu tính liên kết, thiếu trung tâm logistics cấp vùng và quốc gia; chưa hình thành được mạng lưới kho bãi, cảng cạn, cảng trung chuyển hiện đại. Ứng dụng công nghệ số còn hạn chế, nhiều DN logistics, đặc biệt là DN nhỏ và vừa chưa có đủ nguồn lực để đầu tư vào chuyển đổi số.

Trong khi đó, nguồn nhân lực logistics thiếu hụt cả về số lượng và chất lượng, chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển theo hướng chuyên nghiệp, quốc tế hóa. Đáng lưu ý, tác động của biến đổi khí hậu và yêu cầu phát triển xanh đang đặt ra áp lực rất lớn, đòi hỏi logistics phải thay đổi căn bản để giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng và hướng đến kinh tế tuần hoàn.

Theo bà Trương Thị Mùi - Phó Tổng giám đốc phụ trách chiến lược và giải pháp, Công ty TNHH logistics quốc tế Bắc Giang, kết cấu hạ tầng còn phân mảnh, phụ thuộc lớn vào vận tải đường bộ (chiếm 70-75%) dẫn đến chi phí cao và thiếu ổn định.

Ngoài ra, đường sắt, thủy nội địa tiềm năng nhưng chưa được khai thác hiệu quả, trong khi về kho bãi, nhiều khu công nghiệp còn thiếu hệ thống hạ tầng kho bãi tiêu chuẩn, không đáp ứng chức năng tối ưu. Thiếu gắn kết giữa vận hành kho và dữ liệu chuỗi cung ứng.

Riêng hệ thống vận tải thủy, theo bà Trương Thị Mùi, hạ tầng nhỏ lẻ, manh mún, đa phần tự phát. Luồng lạch cạn bồi lắng, độ sâu không đảm bảo. Chưa có mạng lưới kết nối đồng bộ cảng -Trung tâm logistics - đường bộ - đường sắt, cũng như thiếu chính sách khuyến khích vận chuyển đường thủy.

Logistics ngày càng khẳng định vai trò trong phát triển kinh tế, xã hội. Trong ảnh: Cảng container quốc tế Hateco Hải Phòng. Ảnh: M.H.

Cần xây dựng hệ sinh thái logistics hiện đại

TS Bùi Bá Nghiêm - chuyên viên cao cấp Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) nhấn mạnh, Việt Nam cần xây dựng hệ sinh thái logistics hiện đại, gắn kết chặt chẽ với chuỗi cung ứng toàn cầu. Trong đó, hai trụ cột chiến lược là logistics số và logistics xanh sẽ là đòn bẩy giúp DN tối ưu chi phí, nâng cao năng lực cạnh tranh và mở rộng thị trường.

“Chúng ta không thể nói đến thương mại điện tử, chuyển đổi số hay tăng trưởng xanh nếu logistics không theo kịp. DN logistics cần chủ động chuyển mình, thay vì chỉ đóng vai trò hậu cần” - TS Bùi Bá Nghiêm nhấn mạnh.

Tại Chiến lược phát triển dịch vụ logistics thời kỳ 2025-2035, tầm nhìn 2045 đang được Bộ Công thương hoàn thiện trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, phê duyệt, đã đặt mục tiêu đến năm 2035, đóng góp của dịch vụ logistics vào GDP đạt 6-8%; tốc độ tăng trưởng trung bình của dịch vụ logistics hằng năm đạt 15-20%; tỷ lệ thuê ngoài dịch vụ logistics đạt 70-80%; chi phí logistics giảm xuống tương đương 12-15% GDP)...

Cùng đó, Quyết định số 1658/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050, trong đó mục tiêu xanh hóa các ngành kinh tế, cụ thể như: logistics xanh - sử dụng năng lượng sạch, giảm phát thải, ưu tiên vận tải đa phương thức, phát triển kết cấu hạ tầng giao thông - là một hợp phần quan trọng.

Bộ Công thương đang tiếp tục hoàn thiện Kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử quốc gia giai đoạn 2026-2030, trong đó logistics được xem là hạ tầng thiết yếu để đảm bảo tối ưu hóa quá trình từ sản xuất, kinh doanh đến trải nghiệm người tiêu dùng, nâng cao chất lượng dịch vụ, giảm chi phí, tạo điều kiện cho sự phát triển bền vững của thương mại điện tử.

Theo ông Phạm Nguyễn Thanh Quang - Tổng Giám đốc Lazada logistics, LEX Việt Nam, trong kỷ nguyên 4.0, logistics đã trở thành một ngành dịch vụ công nghệ cao. Ông Quang cho biết, tại LEX Việt Nam đã ứng dụng toàn diện các công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) và hệ thống quản lý chuỗi cung ứng để tự động hóa quy trình và nâng cao trải nghiệm người dùng.

"Hệ thống AI của chúng tôi được tích hợp trong các khâu từ dự báo đơn hàng, tối ưu hóa tuyến giao hàng, điều phối kho vận đến phân tích hành vi tiêu dùng. Chuyển đổi số không chỉ giúp chúng tôi giảm chi phí, tăng tốc độ xử lý mà còn mở rộng khả năng phục vụ ra các vùng sâu, vùng xa” - ông Quang cho biết.

Trong khi đó, bà Trương Thị Mùi nhấn mạnh sự cần thiết của việc tích hợp vận tải đa phương thức với hệ thống kho thông minh. Vùng trung du miền Bắc có lợi thế kết nối đường bộ, đường thủy và đường sắt, nhưng hiện tại các phương thức này vẫn phát triển rời rạc. Việc đồng bộ hóa, xây dựng chuỗi cung ứng đa tầng sẽ giúp giảm 10-15% chi phí logistics cho các ngành hàng chủ lực như thương mại điện tử, điện tử, dệt may.

Bà Mùi cũng kiến nghị cần thúc đẩy chính sách ưu đãi đầu tư hạ tầng giao thông kết nối, hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng hệ thống IoT, AI trong quản lý kho bãi, đồng thời tạo điều kiện cho các kho thông minh phát triển theo chuẩn quốc tế.

Liên kết và gắn kết

Mặc dù lợi ích mang lại từ chuyển đổi số logistics là rất rõ ràng, tuy nhiên, quá trình chuyển đổi số trong lĩnh vực logistics ở Việt Nam vẫn còn nhiều khó khăn cả ở cấp độ vĩ mô và vi mô, cả ở các cơ quan quản lý Nhà nước, địa phương và DN.

Bà Phạm Thị Lan Hương - chuyên gia trong nước của Dự án Thương mại số tại Việt Nam từng chia sẻ, một trong những trở ngại lớn nhất đối với các DN logistics, đặc biệt là DN vừa và nhỏ, là nguồn vốn hạn chế và thiếu nhân sự có năng lực chuyên môn. Bà Hương nhấn mạnh rằng, để vượt qua những thách thức này, các DN cần xây dựng chiến lược chuyển đổi số bài bản.

Điểm nổi bật dễ nhận thấy, số liệu về logistics chưa đáp ứng được nhu cầu phục vụ điều hành, hoạch định chính sách của cơ quan quản lý cũng như xây dựng chiến lược kinh doanh của DN; chưa tận dụng hết tiềm năng của các khu thương mại tự do.

TS Cấn Văn Lực - thành viên Hội đồng tư vấn chính sách tài chính - tiền tệ quốc gia cho rằng, các DN phải biết gắn kết, liên kết với nhau. Đưa ra một số giải pháp trong năm 2025 cho DN logistics nói chung và Hà Nội nói riêng, ông Lực cho rằng, cần tận dụng tốt các chính sách hỗ trợ về thuế, phí, lãi suất... tiết giảm chi phí, tinh giản quy trình; nắm bắt các xu hướng lớn như "xanh hóa và số hóa" từ đó xây dựng và nhất quán thực hiện chiến lược chuyển đổi số, chuyển đổi xanh…

DN cũng cần đa dạng hóa thị trường, đối tác, chuỗi cung ứng, sản phẩm - dịch vụ; nâng cao năng lực cạnh tranh (nhân lực, công nghệ, quản trị), gồm cả quản lý rủi ro, tận dụng cơ hội từ các FTA thế hệ mới, từ đó đóng góp nhiều hơn vào tăng trưởng kinh tế.

Giới chuyên gia khẳng định, để phát triển ngành logistic nói chung, thúc đẩy chuyển đổi số ngành logistic nói riêng cần có sự vào cuộc đồng bộ, kịp thời, hiệu quả của các cấp, các ngành và cộng đồng DN. Đó là chú trọng xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng logistics đồng bộ, hiện đại; phát huy vai trò của logistics thúc đẩy liên kết vùng, liên kết giữa các địa phương nội vùng mạnh mẽ...

Trong đó, cần phát triển logistics thông minh dựa trên nền tảng của tiến bộ khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong ngành logistics, tận dụng và khai thác tối đa hiệu quả của quá trình chuyển đổi số để phát triển ngành logistics. Bên cạnh đó, cần phát triển hệ thống phân phối hàng hóa đủ sức tham gia vào mạng lưới phân phối toàn cầu; phát triển thương mại điện tử, các loại hình thương mại dựa trên nền tảng số hóa. Phát triển các kênh, luồng lưu thông hàng hóa giữa thành thị và nông thôn; hình thành các trục thương mại lớn của vùng, phát triển hệ thống logistics, thương mại điện tử...

Theo ông Phạm Tấn Công - Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI): Cộng đồng DN rất quan tâm tới mô hình thành công của Singapore với các cơ chế hỗ trợ chuẩn bị tốt, nơi đây đã trở thành địa điểm nhập khẩu trung gian quan trọng trong khu vực với doanh thu gần 90 tỷ USD/năm. Bên cạnh nỗ lực xây dựng các trung tâm tài chính, Việt Nam cũng nên nghiên cứu, tham khảo mô hình này để thúc đẩy việc xây dựng trung tâm giao dịch hàng hóa quốc tế, từ đó biến Việt Nam thành một điểm đến nhập khẩu hàng hóa khu vực. Để phát triển trung tâm hàng hóa cần có các giải pháp đồng bộ để hạ chi phí logistics nội địa, tạo khung pháp lý thuận lợi cho DN đầu tư ngành phụ trợ, đẩy mạnh sự kết nối ngân hàng, DN, thậm chí có cơ chế hỗ trợ về các loại phí như bảo hiểm… Đây là cách để biến Việt Nam không chỉ là điểm đến nhà đầu tư nước ngoài mà còn là trung tâm thương mại - logistics khu vực, góp phần đa dạng hóa thị trường và nâng cao vị thế trên trường quốc tế.

H.Hương