Cơn bão tin giả trong khủng hoảng Ấn Độ - Pakistan

Khi tên lửa và máy bay không người lái bay qua bầu trời Ân Độ và Pakistan đầu tháng 5, một cuộc chiến vô hình cũng đang âm thầm diễn ra trên không gian mạng.

Chỉ vài giờ sau khi Ấn Độ phát động Chiến dịch Sindoor - một đòn đánh trả được cho là đối phó với Pakistan sau vụ tấn công vào Kashmir, hàng loạt thông tin về những “thiết hại nặng nề” của Pakistan lan trên mạng.

Từ những dòng trạng thái rời rạc trên X, làn sóng thông tin dịch chuyển nhanh chóng thành "tin nóng", “độc quyền" trên những kênh truyền hình lớn nhất Ấn Độ, Guardian cho biết.

Theo các bài đăng và bài phát, Ấn Độ được cho là đã bắn hạ các tiêm kích Pakistan, bắt giữ phi công địch, chiếm cảng Karachi và thành phố Lahore. Tin giả còn bao gồm việc tổng tham mưu Pakistan bị bắt, đảo chính xảy ra. Dòng bài “Chúng tôi sẽ ăn sáng ở Rawalpindi mai nay” ám chỉ thành phố đặt tổng hành dinh quân đội Pakistan được chia sẻ rộng rãi.

Hình ảnh đi kèm là video nổ lớn, nhà cửa đổ sập, tên lửa xé màn đêm. Nhưng tất cả đều là giả.

"Chiến tranh thông tin" lan rộng

Cuộc đụng độ giữa hai cường quốc hạt nhân kết thúc bằng lệnh ngừng bắn hôm 10/5, sau vụ tấn công tại khu du lịch ở Kashmir khiến 26 người thiệt mạng, chủ yếu là du khách Ấn Độ. Dù súng đạn đã im tiếng, cuộc chiến thông tin vẫn âm ỉ và gây lo ngại sâu sắc.

Các chuyên gia, tổ chức kiểm chứng và nhà hoạt động chỉ ra rằng một cuộc chiến thông tin toàn diện đã diễn ra trên mạng, với mức độ chưa từng có.

Tại Pakistan, tình hình cũng không kém phần nghiêm trọng. Trước khi khủng hoảng nổ ra, chính phủ nước này vừa gỡ bỏ lệnh cấm nền tảng X. Ngay lập tức, mạng xã hội trở thành mảnh đất màu mỡ cho tin giả, dù mức độ không bằng Ấn Độ.

Nhiều đoạn video tái sử dụng hoặc do trí tuệ nhân tạo tạo ra được lan truyền rầm rộ, thể hiện "chiến thắng" của Pakistan, như bắt sống phi công Ấn Độ, đảo chính trong quân đội Ấn Độ, hay các cuộc không kích xóa sổ hệ thống phòng thủ đối phương.

Một hình ảnh giả trên X cho thấy cảnh máy bay chiến đấu bốc cháy ở Udhampur (Ấn Độ). Ảnh: X.

Thậm chí, có tin giả khẳng định hacker Pakistan đã đánh sập hệ thống điện của Ấn Độ và binh lính Ấn phải giương cờ trắng đầu hàng. Đáng chú ý, các video mô phỏng từ trò chơi điện tử được sử dụng rộng rãi để dàn dựng cảnh “Pakistan thực thi công lý với Ấn Độ”.

Một báo cáo từ tổ chức dân sự The London Story công bố tuần trước cho thấy X và Facebook là "mảnh đất màu mỡ" cho các tuyên truyền chiến tranh, thù hận dân tộc và thông tin giả được dàn dựng tinh vi nhằm thao túng cảm xúc người xem.

Phát ngôn viên của Meta, công ty mẹ Facebook, cho biết họ đã thực hiện “nhiều biện pháp mạnh mẽ” để ngăn chặn tin giả, bao gồm gỡ bài, gắn nhãn và giới hạn khả năng tiếp cận của các nội dung bị xác định sai sự thật.

Tuy nhiên, theo giáo sư Joyojeet Pal tại Đại học Michigan, quy mô chiến dịch tung tin giả tại Ấn Độ lần này đã “vượt xa những gì từng thấy trước đây”.

“Đây không còn là tuyên truyền dân tộc đơn thuần. Nó có thể đẩy hai quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân đến bờ vực chiến tranh toàn diện”, Pal cảnh báo.

Lằn ranh nguy hiểm của "chiến tranh hỗn hợp"

Giới phân tích nhận định đây là minh chứng rõ nét cho mặt trận chiến tranh kỹ thuật số mới - nơi các chiến thuật tung tin giả được sử dụng để kiểm soát dư luận, kích động cảm xúc và leo thang căng thẳng.

Các chuyên gia kiểm chứng thông tin cho biết, việc tái sử dụng video cũ, dựng cảnh giả, và thổi phồng chiến thắng quân sự phản ánh chính xác những gì từng xảy ra trong giai đoạn đầu của cuộc xung đột Nga - Ukraine.

Trung tâm Nghiên cứu Thù hận Có tổ chức (CSOH) có trụ sở tại Washington DC cho biết việc vũ khí hóa thông tin sai lệch trong xung đột Ấn - Pakistan không phải là hiện tượng riêng lẻ, mà là một phần của xu hướng chiến tranh hỗn hợp (hybrid warfare) đang lan rộng toàn cầu.

Giám đốc điều hành CSOH, ông Raqib Hameed Naik, chỉ trích các nền tảng mạng xã hội đã “thất bại thảm hại” trong việc kiểm soát thông tin giả tràn lan từ cả hai phía.

Những hình ảnh giả mạo cho thấy sân vận động Narendra Modi của Ấn Độ bị đổ nát đã được chia sẻ và vạch trần trên X. Ảnh: X.

Trong số 427 bài đăng đáng lo ngại nhất mà CSOH theo dõi trên X, có bài thu hút tới gần 10 triệu lượt xem nhưng chỉ 73 bài bị gắn cảnh báo.

Naik cho biết phần lớn tin giả từ Ấn Độ khởi phát trên X và Facebook, được chia sẻ bởi các tài khoản cánh hữu đã xác minh, phần lớn ủng hộ chính quyền đảng Nhân dân Ấn Độ (BJP) của Thủ tướng Narendra Modi - người vốn có lịch sử lâu dài sử dụng mạng xã hội để lan truyền thông điệp chính trị. Một số chính trị gia BJP thậm chí còn chia sẻ lại các bài đăng đó.

Trong số các ví dụ điển hình có thể kể đến đoạn video năm 2023 ghi cảnh không kích của Israel tại Gaza nhưng bị tuyên truyền là cuộc tấn công của Ấn Độ vào Pakistan; hay hình ảnh cuộc tập trận hải quân Ấn Độ bị biến tướng thành bằng chứng “chiếm cảng Karachi”.

Cảnh từ trò chơi điện tử được gán là video thật về việc không quân Ấn Độ bắn rơi tiêm kích JF-17 của Pakistan. Các đoạn phim tại chiến Ukraine lại bị gắn nhãn “cuộc không kích lớn nhằm vào Pakistan”.

Trí tuệ nhân tạo cũng được sử dụng để tạo hình ảnh lính Pakistan đầu hàng, hay tin đồn bắt sống phi công Pakistan thực chất dùng ảnh của một phi công Thổ Nhĩ Kỳ. Một số hình ảnh bị chỉnh sửa còn được dùng để dựng chuyện cựu Thủ tướng Pakistan Imran Khan bị ám sát.

Truyền thông chính thống cũng sa lưới

Trên thực tế, nhiều bài đăng thông tin sai sự thật này đã có hàng triệu lượt xem, thậm chí xuất hiện trên sóng các đài truyền hình lớn của Ấn Độ.

Chính vì điều đó, truyền thông Ấn Độ đang phải đối mặt với làn sóng chỉ trích dữ dội. Một số người dẫn chương trình nổi tiếng đã lên tiếng xin lỗi.

Tổ chức Nhân quyền Citizens for Justice and Peace (CJP) đã gửi đơn kiến nghị chính thức lên cơ quan quản lý phát thanh - truyền hình, cáo buộc 6 kênh truyền hình lớn vi phạm nghiêm trọng đạo đức báo chí khi đưa tin về Chiến dịch Sindoor.

Bà Teesta Setalvad, Tổng thư ký CJP, lên án các đài truyền hình này “đã từ bỏ vai trò truyền thông trung lập, trở thành công cụ tuyên truyền chính trị”.

Các video deepfake nhái lời của Narendra Modi và các chính trị gia Ấn Độ khác đã bị phát hiện trên chính nền tảng đã chia sẻ chúng. Ảnh: X.

Trong khi đó, ông Kanchan Gupta - cố vấn cấp cao của Bộ Thông tin và Phát thanh Truyền hình Ấn Độ, phủ nhận vai trò của chính phủ trong chiến dịch tung tin giả. Ông cho biết chính quyền “rất cảnh giác” và đã chỉ đạo các cơ quan truyền thông đưa tin có trách nhiệm.

“Chúng tôi đã lập trung tâm theo dõi hoạt động suốt 24/7, kiểm tra toàn bộ tin giả có khả năng gây hiệu ứng dây chuyền và phản hồi bằng kiểm chứng thông tin ngay lập tức. Các nền tảng mạng xã hội cũng hợp tác với chúng tôi để xóa hàng loạt tài khoản lan truyền thông tin sai lệch. Những gì luật pháp cho phép, chúng tôi đều đã làm”.

Ông Gupta cho biết một số đài truyền hình đã nhận cảnh báo mạnh tay vì vi phạm quy tắc phát sóng. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh: “Trong chiến tranh, ‘làn sương mù thông tin’ là thực tế không tránh khỏi. Trong bất kỳ xung đột nào, dù công khai hay ngấm ngầm, cách đưa tin đều có xu hướng trở nên kịch tính hóa”.

Phương Linh