Con đường hướng đến sự minh bạch

Cán bộ thuế hướng dẫn hộ kinh doanh sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền. Nguồn: Cục Thuế Khu vực I

Lực cản kéo lùi chính sách thuế

Từ những năm 1990, thời kỳ nền kinh tế còn manh mún, hoạt động kinh doanh nhỏ lẻ, chưa có điều kiện áp dụng công nghệ thông tin hay hóa đơn điện tử..., việc áp dụng mô hình thuế khoán được cho là phù hợp. Tuy nhiên, trong bối cảnh nền kinh tế đang chuyển dịch mạnh theo hướng số hóa, hội nhập và minh bạch, thuế khoán bộc lộ rõ nhiều bất cập: thiếu minh bạch, dễ thất thu, tạo động cơ “lách luật”, hạn chế động lực lớn lên của hộ kinh doanh.

Số liệu thống kê của Cục Thuế (Bộ Tài chính) cho thấy, tính đến tháng 3/2025, cả nước có gần hai triệu hộ và cá nhân kinh doanh đang nộp thuế theo hình thức khoán, trong khi chỉ có hơn 6.100 hộ nộp thuế theo phương pháp kê khai. Nhờ ứng dụng “bản đồ số hộ kinh doanh”, cơ quan thuế đã đưa thêm hơn 61.000 hộ vào diện quản lý.

Đáng chú ý, mức nộp thuế khoán hiện đang được duy trì ở ngưỡng rất thấp. Bình quân ba tháng đầu năm 2025, mỗi hộ kinh doanh thuộc diện phải thực hiện khai thuế chỉ nộp khoảng 670.000 đồng/tháng, thấp hơn gần bảy lần so mức thuế kê khai của doanh nghiệp nhỏ có mức doanh thu tương đương, khoảng 4,6 triệu đồng/tháng. Điều này không chỉ khiến nguồn thu ngân sách bị ảnh hưởng mà còn tạo ra sự bất bình đẳng giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp nhỏ, bởi tương đương quy mô doanh thu nhưng nghĩa vụ thuế có khác biệt rất lớn.

Mặt khác, cũng theo số liệu của cơ quan thuế, lũy kế tổng thu ngân sách nhà nước từ hộ, cá nhân kinh doanh trong ba tháng đầu năm 2025 ước đạt 8.695 tỷ đồng. Song, xét về tỷ trọng, khu vực này chỉ đóng góp khoảng 1,5-2% tổng thu ngân sách do cơ quan thuế quản lý. Đặc biệt, tỷ lệ này gần như không thay đổi so các năm gần đây, cho thấy mức thu từ hộ kinh doanh chưa tương xứng tiềm năng thực tế.

Thực trạng hộ kinh doanh không xuất hóa đơn, hoặc có xuất nhưng không kê khai, kê khai không đầy đủ, thậm chí khai rồi nhưng không nộp thuế là rất phổ biến. Việc hộ kinh doanh chưa nhận thức đầy đủ về nghĩa vụ thuế, đặc biệt là vai trò của hóa đơn điện tử và minh bạch sổ sách, đang là một rào cản lớn khiến chính sách thuế hiện hành chưa phát huy hiệu quả như kỳ vọng.

Với mục tiêu gỡ bỏ triệt để rào cản nêu trên, việc xóa bỏ thuế khoán lần đầu được xác lập ở cấp cao nhất, trong một Nghị quyết quan trọng của Bộ Chính trị, cho thấy tầm nhìn chiến lược và tính nhất quán trong lộ trình cải cách hệ thống thuế quốc gia. Đây là một phần quan trọng trong tổng thể các giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển mạnh mẽ khu vực kinh tế tư nhân, góp phần đạt mục tiêu đến năm 2030, có hai triệu doanh nghiệp, tăng hơn một triệu doanh nghiệp so hiện nay. Các cá nhân, tổ chức sẽ thực hiện nghĩa vụ thuế theo hình thức kê khai và tự chịu trách nhiệm trước pháp luật.

Theo lộ trình, chính sách thuế khoán đang dần được thay thế bằng một hệ thống thuế hiện đại, minh bạch, phù hợp nền kinh tế số và xu thế hội nhập toàn cầu. Đây là cơ hội để khu vực kinh tế cá thể “lớn lên”, giữ vai trò quan trọng hơn trong tổng thể nền kinh tế quốc dân, đóng góp vào sự nghiệp phát triển chung của đất nước.

Phát biểu trên diễn đàn Quốc hội mới đây, Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng khẳng định, việc xóa bỏ thuế khoán từ ngày 1/1/2026 là một quyết định đúng đắn, kịp thời của Đảng và Nhà nước trong quá trình hiện đại hóa hệ thống thuế, hướng đến nền kinh tế minh bạch, hiệu quả và công bằng, bình đẳng giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp.

Tuy nhiên, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cũng thẳng thắn chỉ ra không ít khó khăn trong quá trình chuyển đổi căn cơ này, nhất là đối với những hộ kinh doanh nhỏ, vốn không quen kê khai, không có kiến thức về hóa đơn điện tử hay quy trình kế toán. Khi không còn thuế khoán, các hộ kinh doanh buộc phải xuất hóa đơn, lập chứng từ, thực hiện kê khai định kỳ. Việc kê khai có thể không quá phức tạp nhưng các hộ kinh doanh phải tự thực hiện và tự chịu trách nhiệm trước pháp luật về số liệu kê khai. Nếu không được hướng dẫn đầy đủ, việc này có thể tạo ra áp lực tâm lý, thậm chí khiến một bộ phận hộ kinh doanh nhỏ ngừng hoạt động, rút khỏi thị trường.

Hoàn thiện thể chế thuế, bảo đảm sự công bằng

Trong thời gian qua, Bộ Tài chính đã chủ động thực hiện nghiên cứu, rà soát đánh giá tổng thể các Luật về thuế để báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét việc sửa đổi, bổ sung toàn diện, đồng bộ các Luật thuế trong hệ thống thuế Việt Nam.

Cụ thể, theo Phó Cục trưởng Chính sách thuế, phí và lệ phí (Bộ Tài chính) Trương Bá Tuấn, Bộ Tài chính đang tập trung thực hiện có hiệu quả các mục tiêu sau: Thứ nhất, coi trọng yêu cầu nuôi dưỡng và phát triển nguồn thu cho ngân sách nhà nước, thực hiện mở rộng một cách hợp lý các nguồn cơ sở của thuế thông qua việc rà soát khoản thu nhập, nhóm hàng hóa, dịch vụ chịu thuế, không chịu thuế; thu hẹp các nhóm hàng hóa, dịch vụ không thuộc diện chịu thuế giá trị gia tăng hoặc được áp dụng thuế suất 5%.... Thứ hai, bảo đảm chính sách thuế được áp dụng bình đẳng, không phân biệt đối xử giữa các thành phần kinh tế, đồng thời có chính sách thuế phù hợp để thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân phát triển. Thứ ba, giảm thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp đối với các doanh nghiệp có quy mô nhỏ (áp dụng thuế suất 15% và 17% thay cho mức thuế suất phổ thông 20%) để thúc đẩy sự phát triển của khu vực này, bổ sung chính sách miễn thuế đối với một số khoản thu nhập khác để thúc đẩy tăng trưởng xanh, phát triển bền vững, bảo đảm an sinh xã hội. Thứ tư, rà soát, hợp lý hóa các chính sách ưu đãi thuế để khuyến khích đầu tư, tạo việc làm, thúc đẩy khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và thực hiện các mục tiêu ưu tiên chiến lược của đất nước. Thứ năm, góp phần bảo đảm công bằng xã hội, thực hiện điều tiết hợp lý thu nhập theo chủ trương, định hướng của Đảng và Nhà nước. Thứ sáu, thúc đẩy cải cách thủ tục hành chính, tạo môi trường thuận lợi cho người nộp thuế tuân thủ pháp luật về thuế, bảo đảm thu đúng, thu đủ, đồng thời, nhanh chóng khắc phục bất cập, vướng mắc trong quá trình thực hiện các chính sách thuế giai đoạn vừa qua.

Cán bộ Cục Thuế Khu vực I trực tiếp đến từng hộ kinh doanh để hướng dẫn sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền. Nguồn: Cục Thuế Khu vực I

Ông Mai Sơn, Phó Cục trưởng Thuế cho biết, thực tế, việc khai thuế điện tử đã được triển khai từ khi Luật Quản lý thuế (Luật số 38/2019/QH14) kèm theo Nghị định số 123/2020/NĐ-CP có hiệu lực. Theo đó, kể từ ngày 1/7/2022, Bộ Tài chính đã thực hiện triển khai hóa đơn điện tử đối với toàn bộ doanh nghiệp và hộ kinh doanh trên phạm vi toàn quốc. Nhằm bảo đảm hoàn thiện và công bằng giữa các thành phần kinh tế, Bộ Tài chính đã tham mưu để Chính phủ ban hành Nghị định số 70/2025/NĐ-CP ngày 20/3/2025, trong đó, quy định rõ việc mở rộng đối tượng bắt buộc áp dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền.

Việc khai thuế điện tử trước hết nhằm bảo đảm doanh nghiệp, hộ kinh doanh bán lẻ hàng hóa, cung cấp dịch vụ trực tiếp đến người tiêu dùng có thể xuất hóa đơn điện tử cho khách ngay tại thời điểm bán hàng. Đồng thời, việc này giúp cơ quan thuế ghi nhận chi tiết về doanh thu tại điểm kinh doanh, qua đó nâng cao hiệu quả quản lý, chống thất thu thuế. Từ đó, cơ quan thuế có cơ sở và điều kiện tăng cường kết nối, tích hợp, chia sẻ dữ liệu với các bộ, ngành và đơn vị liên quan để kịp thời phát hiện, nhận diện các trường hợp có rủi ro về thuế hoặc có hành vi vi phạm pháp luật vê thuế.

THU THỦY-ĐĂNG THÀNH