Con người và cơ chế - gỡ hai 'nút thắt' lớn trong thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp

Chiều nay, 28/9, Thành ủy Hà Nội tổ chức Tọa đàm “Thực trạng và giải pháp vận hành hiệu quả chính quyền cấp xã hiện nay” và bế giảng các lớp bồi dưỡng, tập huấn chuyên môn, nghiệp vụ về công tác xây dựng Đảng, quản lý nhà nước, tổ chức và hoạt động của MTTQ, các đoàn thể chính trị - xã hội ở cấp xã, phường.

GS.TS Nguyễn Quốc Sửu - Ủy viên Hội đồng lý luận T.Ư, Phó Giám đốc Học viện Hành chính và Quản trị công và Thứ trưởng Bộ Nội vụ Trương Hải Long; Ủy viên Ban Thường vụ, Trưởng Ban Tổ chức Thành ủy Hà Nội Hà Minh Hải chủ trì tọa đàm.

Dự chương trình có các chuyên gia, nhà khoa học và đông đảo đại diện lãnh đạo các sở, ngành, 126 xã, phường thuộc TP Hà Nội.

Trưởng Ban Tổ chức Thành ủy Hà Nội Hà Minh Hải chủ trì Tọa đàm

Lắng nghe thực tế phát sinh từ cơ sở

Tọa đàm ghi nhận hơn 40 vấn đề được các Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã, phường thẳng thắn phản ánh, xung quanh kết quả ban đầu và nhất là những khó khăn vướng mắc phát sinh, đề xuất kiến nghị các cấp, ngành tháo gỡ trong việc vận hành mô hình chính quyền địa phương (CQĐP) 2 cấp từ ngày 1/7/2025 đến nay. Đó là những nội dung từ thể chế, sắp xếp nhân lực cho tới cơ sở vật chất, sự phối hợp của các chủ thể…, đã được đại diện lãnh đạo Bộ Nội vụ và TP Hà Nội, các sở, ngành liên quan lắng nghe, lựa chọn và phân ra thành các nhóm để trả lời cụ thể.

Trong đó nhiều ý kiến cho rằng bên cạnh việc TP cần có một phần mềm dùng chung mang tính tổng thể của TP thì rất mong các xã phường có được một cơ chế cơ chế tài chính mới để phân cấp phân quyền, tạo sự chủ động cho cấp xã.

Đáng chú ý, ông Nguyễn Nguyên Quân - Bí thư Đảng ủy phường Yên Nghĩa nhận định, chủ trương thực hiện CQĐP 2 cấp hoàn toàn đúng đắn, tạo ra lợi ích cho người dân hoàn toàn khác biệt so với trước. Mặc dù vậy, qua 3 tháng thực tế cho thấy để CQĐP 2 cấp vận hành ổn định, sớm mang lại hiệu quả thì phụ thuộc 3 yếu tố: thể chế đầy đủ thông suốt, hạ tầng công nghệ thông tin (CNTT) chuyển đổi số có kết nối liên thông và con người quyết định mọi chủ trương chính sách.

Về thể chế, T.Ư đã và đang ban hành đầy đủ nghị định hướng dẫn, tổ chức thực hiện CQĐP 2 cấp cho cấp tỉnh, cấp xã và các địa phương đang triển khai theo đúng tinh thần đó, tuy có lúng túng ban đầu nhưng dần vận hành tốt, dù vậy vẫn cần cấp trên tăng cường hướng dẫn.

Tại TP Hà Nội cũng đã nghiên cứu xây dựng phân cấp của T.Ư và TP cho cấp xã; hôm qua (27/9) chính thức có phân cấp quản lý sau đầu tư trong thực hiện và tới đây sau Kỳ họp của HĐND TP chắc chắn những phân cấp khác về nguồn thu, nhiệm vụ chi… cũng sẽ được thực hiện, giúp các địa phương hoạt động ổn định.

Về hạ tầng CNTT, ông Quân chia sẻ, bên cạnh trang bị mới, các xã phường cũng cố gắng tận dụng máy móc thiết bị có sẵn ở các cơ quan, đơn vị trực thuộc để trang bị cho cán bộ công chức (CBCC). Chẳng hạn tại phường Yên Nghĩa đã trang bị đầy đủ máy tính để kết nối liên thông, tập trung những điều kiện tốt nhất cho bộ phận hành chính, nhưng do tận dụng từ nhiều nguồn nên chưa đồng bộ. TP đã có chủ trương tiếp tục trang bị máy móc thiết bị cho các xã phường, ở cơ sở rất mong được triển khai sớm, giúp hệ thống hạ tầng CNTT tốt hơn.

Về yếu tố con người, “có lẽ là khó khăn vướng mắc lớn nhất trong thực hiện mô hình này. Chúng ta sắp xếp CBCC từ các xã phường cũ và đưa từ quận huyện về, nhưng nhiều người trước đây chưa thực hiện nhiệm vụ chuyên môn, nên cần có sự tích lũy kiến thức pháp luật, kinh nghiệm để giải quyết và hướng dẫn từ cơ quan chuyên môn. Thực tế ở phường Yên Nghĩa, CBCC nêu cao tinh thần trách nhiệm, có những ngày làm việc đến 19h, kể cả bên khối đảng và khối chính quyền, nhất là những vấn đề liên quan đất đai, cơ chế chính sách có khối lượng công việc rất lớn, lãnh đạo phường cũng tích cực động viên CBCC cố gắng khắc phục khó khăn” - ông Nguyễn Nguyên Quân bày tỏ.

Cho rằng chính quyền cấp xã ngoài bao quát các nhiệm vụ của cấp xã trước đây thì đã phải nhận phần lớn nhiệm vụ từ cấp huyện chuyển xuống, có khối lượng công việc rất lớn và đòi hỏi chất lượng cao, Bí thư Đảng ủy phường Yên Nghĩa đề nghị cấp T.Ư tính toán những nhiệm vụ phù hợp năng lực cán bộ cấp xã có thể đảm nhiệm được thì mới phân cấp về cho địa phương, còn lại vẫn nên giao cấp tỉnh. Ông Quân cũng đề nghị Sở QH-KT Hà Nội sớm phê duyệt cho phường có quy hoạch phân khu, khi đây là yếu tố đầu tiên giúp phát triển KT-XH.

Các đại biểu dự Tọa đàm “Thực trạng và giải pháp vận hành hiệu quả chính quyền cấp xã hiện nay” do Thành ủy Hà Nội tổ chức

Nhấn mạnh yếu tố con người và cơ chế, Chủ tịch UBND xã Phú Xuyên Bùi Công Thản chia sẻ, hiện áp lực lên trưởng, phó phòng chuyên môn tại xã rất lớn, khi mỗi phòng phải đảm nhiệm 6-7 chức năng, như Phòng Kinh tế, Hạ tầng và Đô thị, đồng chí trưởng phòng khó có thể tổng hợp được tất cả công việc thuộc các lĩnh vực lớn này, nên cần có thêm những người giúp việc cho cơ quan chuyên môn. Đây đang là một điểm nghẽn trong công việc của UBND cấp xã.

Đối với Điểm Phục vụ hành chính công của xã, hiện chỉ được giao 5 công chức, mỗi ngày không thể tiếp nhận giải quyết được hết hồ sơ hành chính, nên xã đã phải bố trí thêm thành 10 người ngồi giải quyết, nhưng việc chi chế độ cho lực lượng này rất khó, vì đã ấn định biên chế.

Cùng phản ánh khó khăn trong vấn đề con người, Bí thư Đảng ủy xã Phú Nghĩa Trịnh Tiến Trường cho rằng, việc bố trí định hướng 20 vị trí việc làm cho 3 phòng, ban chuyên môn tại cấp xã hiện nay là chưa sát tình hình ở địa phương. Nhất là với công tác thủy lợi, hiện trong vị trí việc làm của Phòng Kinh tế xã không có vị trí cán bộ này, nếu xảy ra những vấn đề liên quan đê điều là rất khó xử lý. Hay như trong công tác quản lý đất đai có rất nhiều vấn đề cần giải quyết (cấp đổi cấp lại “sổ đỏ”, giải quyết đơn thư, kiểm đếm, đo đạc, xác định nguồn gốc đất…), nên đề nghị số lượng chuyên viên về đất đai ở xã cần có sự phân chia lĩnh vực rõ ràng để đáp ứng. Với Văn phòng HĐND&UBND xã cũng thể hiện công tác chuyển đổi số còn thiếu đồng bộ, chậm xử lý; cán bộ tư pháp hộ tịch chưa có nhiều kinh nghiệm…

Từ đó, ông Trường kiến nghị Bộ Nội vụ khi định hướng, bố trí việc làm cần phù hợp từng đặc thù xã phường, nhất là với cán bộ các phòng ban chuyên môn chưa có nhiều kỹ năng nên cần có một chuyên viên có trình độ và kinh nghiệm có thể tham mưu cho Chủ tịch UBND xã trước khi quyết định vấn đề quan trọng.

Cùng phản ánh khối lượng công việc quá lớn, đại diện lãnh đạo phường Xuân Phương mạnh dạn đề xuất với khối UBND cấp xã nên được nghiên cứu tách Phòng Kinh tế thành hai phòng (khối tài chính kinh tế và khối đô thị), hoặc tăng cấp phó lên và đi đôi với tăng cơ chế lên, như vậy mới giải quyết triệt để được bài toán hiện nay.

Đại diện lãnh đạo xã, phường nêu ý kiến

Đại diện lãnh đạo sở, ngành của TP Hà Nội trả lời các ý kiến

Theo lãnh đạo phường Xuân Phương, công tác cán bộ tại cấp xã hiện cần được tập trung giải quyết với 3 chủ thể là lãnh đạo, CBCC và người dân. Song song với đó là vấn đề cơ chế đang rất khó khăn, cần được phân quyền rất mạnh, như một đồng chí trưởng phòng nếu thấy CBCC của mình không đáp ứng được công việc thì có quyền quyết định thế nào? Hoặc UBND muốn số hóa về đất đai, ngoài vấn đề tài chính thì cần có cơ chế, để CBCC phường nắm được dữ liệu về một ô đất nào đó và phải có kho đựng dữ liệu này…

Cùng kiến nghị nên tách các phòng chuyên môn tại cấp xã hiện nay vì quá tải công việc, Chủ tịch UBND phường Việt Hưng Vũ Xuân Trường cũng thẳng thắn đề nghị cấp T.Ư và TP khi chỉ đạo điều hành đối với cấp xã hiện nay nên trên quan điểm đó là một cấp chính quyền mới, tránh sự điều hành như cũ, gây áp lực cho địa phương. Đối với công tác tập huấn, ông Trường cho rằng dù có tác dụng rất lớn nhưng không nên trở thành “gánh nặng” cho cán bộ xã phường, mà nên linh hoạt hình thức tổ chức, có thể vào cuối giờ làm việc hoặc trực tuyến qua zoom, video, audio, sau đó có bài thu hoạch, để CBCC còn có thời gian giải quyết công việc.

Trước nhiều khó khăn vướng mắc hiện nay từ thực tế, lãnh đạo nhiều xã phường cũng bày tỏ mong muốn các đồng chí trong Thường vụ Thành ủy phụ trách xã, phường nên quan tâm trực tiếp về địa phương làm việc và lắng nghe cơ sở nhiều hơn, trong điều kiện bộ máy CBCC từ quận huyện chuyển xuống xã phường rất cần mạnh về kỹ năng mềm trong tiếp xúc, xử lý vấn đề của người dân.

Không “cào bằng” về biên chế giữa các xã, phường

Điều hành phần thảo luận tại Tọa đàm, GS.TS Nguyễn Quốc Sửu - Phó Giám đốc Học viện Hành chính và Quản trị công khẳng định, Hà Nội cùng các tỉnh, TP thực hiện vận hành mô hình CQĐP 2 cấp là mô hình mới, đang trong giai đoạn đầu của thời kỳ quá độ từ CQĐP 3 cấp chuyển sang CQĐP 2 cấp, nên chắc chắn có những vấn đề mới, cần cố gắng khắc phục khó khăn để triển khai thực hiện, bởi đây là yêu cầu tất yếu, quan trọng nhất là cần thay đổi tư duy.

Trong đó, thực tế có phường, xã có ít dân hơn phường xã khác, dẫn đến phục vụ công việc là khác nhau, từ đó có một số lãnh đạo phường đề xuất muốn tách phòng chuyên môn làm hai. Ở phường và ở xã cũng có đặc thù khác nhau; bộ phận Thanh tra đã chuyển hết lên cấp thành phố trong khi còn tồn đọng ở xã nhiều đơn từ, cũng cần có giải pháp xử lý; một số kiến nghị về trình độ năng lực CBCC, tích hợp các phần mềm… Tất cả các ý kiến sẽ được Ban Tổ chức Tọa đàm lắng nghe, nghiên cứu và đề xuất T.Ư, các cấp, ngành giải quyết.

Trước những nội dung được lãnh đạo xã, phường nêu ra tại Tọa đàm, đại diện lãnh đạo các Sở Nội vụ, Tài chính, KH-CN và QH-KT đã trả lời những vấn đề liên quan chức năng quản lý của sở.

Đáng chú ý, Phó Giám đốc Sở Nội vụ Hà Nội Nguyễn Chí Đoàn bày tỏ chia sẻ khó khăn với các xã phường khi phải thực hiện chuyển mô hình CQĐP từ 3 cấp sang 2 cấp là tất yếu. Trước hết là về tổ chức bộ máy, cấp xã phải nhận hơn 1.000 nhiệm vụ từ cấp huyện chuyển xuống, mà chỉ có 3 phòng, với số công chức cấp xã trước kia chỉ triển khai công việc từ trên giao xuống thì giờ phải tham mưu, xây dựng văn bản để định hướng cho lãnh đạo xã chỉ đạo. 95% công chức tại xã hiện nay có thể nói là mới hoàn toàn, gần như phải đào tạo từ đầu.

“Tôi cho rằng riêng với đặc thù của Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, UBND cấp xã không thể chỉ tổ chức 3 phòng chuyên môn, vì CBCC quá tải công việc, rất vất vả, mà cần có 5 phòng mới đủ đáp ứng khối lượng công việc”- ông Nguyễn Chí Đoàn nói.

Liên quan vấn đề định hướng bộ máy, biên chế, Phó Giám đốc Sở Nội vụ cho hay Bộ Nội vụ đang nghiên cứu và sẽ trình Chính phủ về định mức biên chế cho từng xã, phường. Sở Nội vụ cũng sẽ tham mưu TP về phân định biên chế cho từng xã phường theo diện tích, dân số, quy mô kinh tế… chứ không cào bằng.

Về thôn, tổ dân phố (TDP), ông Đoàn cho biết Bộ Nội vụ đang dự thảo trình Chính phủ ban hành Nghị định về thôn, TDP trong đó có các tiêu chí về diện tích, dân số và có thể gắn với đó là chế độ chính sách cho người hoạt động không chuyên trách. Từ đó Sở sẽ tham mưu để TP xây dựng quy chế hoạt động thôn, TDP nhằm tinh chỉnh, sắp xếp theo tinh thần Nghị quyết 18 của T.Ư.

Theo Phó Giám đốc Sở Tài chính Hà Nội Nguyễn Xuân Sáng, đến nay tại Hà Nội cơ bản không phát sinh vướng mắc về cơ chế tài chính khi thực hiện CQĐP 2 cấp. Sở Tài chính đã lập 4 tổ công tác làm việc với các xã phường, lập nhóm zalo của lãnh đạo Sở với lãnh đạo 126 xã phường, qua các lớp tập huấn Sở đã tập hợp những vướng mắc từ xã phường để giải quyết…

Về phân cấp KT-XH, nguồn thu và nhiệm vụ chi, ông Sáng cho hay đã được gửi đến các xã phường, ngày mai họp HĐND TP sẽ quyết định.

Đối với các nhiệm vụ như đầu tư công, Sở đã tham mưu TP có giải pháp triển khai thực hiện, với số lượng dự án rất lớn đã được Sở tham mưu ủy quyền cho cấp xã điều hòa vốn cho dự án, quyết toán dự án…, sau khi điều hòa thì trình TP để bổ sung vốn. Hiện các xã phường đang thực hiện theo hướng các nhiệm vụ thuộc cấp xã thì bàn giao hoàn toàn cho cấp xã.

“Chúng ta đều xác định vận hành CQĐP 2 cấp là một cuộc cách mạng, có những ý kiến mong muốn vận hành chính quyền thực sự hiệu quả thì cần có kinh phí về chi thường xuyên giúp cơ sở vận hành mô hình tốt hơn. Sở tiếp thu ý kiến này và báo cáo các cấp có thẩm quyền, để thực hiện được nhiệm vụ chi vừa hiệu quả vừa tiết kiệm”- ông Nguyễn Xuân Sáng khẳng định.

TS Nguyễn Sĩ Dũng - nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội nêu ý kiến

Nêu cao tính chủ động của lãnh đạo xã phường, vai trò của sở ngành

Lắng nghe các ý kiến của địa phương tại Tọa đàm, Thứ trưởng Bộ Nội vụ Trương Hải Long khẳng định chia sẻ những khó khăn vướng mắc không thể tránh khỏi trong thời gian đầu các xã, phường vận hành mô hình CQĐP 2 cấp, song cũng đề nghị lãnh đạo các địa phương cần chủ động đề xuất giải pháp tháo gỡ.

Liên quan công tác tổ chức bộ máy và biên chế ở cấp xã, Thứ trưởng lưu ý các địa phương rà soát thực tế các vị trí nào có thừa hay thiếu CBCC, từ đó với vai trò trách nhiệm của cấp thành phố, nếu công chức đáp ứng được yêu cầu thì TP cần chủ động sắp xếp bố trí, không thể xã phường tự tuyển dụng. Trong đó, nếu lấy nguyên cán bộ từ sở bố trí xuống mà vẫn không đủ đáp ứng thì TP có thể cho phép ký hợp đồng làm chuyên môn với những vị trí công chức ở những lĩnh vực có khối lượng lớn công việc như đất đai, CNTT (vận dụng theo Nghị định 173).

“Bộ Nội vụ sẽ tập hợp đầy đủ ý kiến từ xã, phường để nghiên cứu, tham mưu đề xuất điều chỉnh cơ chế chính sách, cùng các địa phương cố gắng để vận hành CQĐP 2 cấp hiệu quả hơn”- ông Trương Hải Long khẳng định.

Phát biểu kết luận Tọa đàm, Trưởng Ban Tổ chức Thành ủy Hà Minh Hải nhấn mạnh, cần thống nhất ngay từ trong nhận thức, từ dư luận xã hội cho tới các nhà khoa học và trong hệ thống chính trị, rằng việc thực hiện mô hình CQĐP 2 cấp là chủ trương đúng, người dân phấn khởi. Việc vận hành này mới ở giai đoạn đầu nên phải “vừa chạy vừa xếp hàng” nhưng cần xác định nguyên cả bộ máy CBCC từ quận, huyện và xã, phường cộng với nhau, nên không thể nói chúng ta thiếu người làm, mà yêu cầu là cần sắp xếp vị trí công việc một cách hợp lý và tăng cường đào tạo.

“TP sẽ tiếp tục quan tâm tổ chức đào tạo, tập huấn nâng cao trình độ kỹ năng cho CBCC xã phường, trên quan điểm “học suốt đời”. Chúng ta cũng cần thay đổi ngay từ tư duy và cách làm, thống nhất về nhận thức ngay từ công tác lãnh đạo chỉ đạo, thì mới bắt kịp được yêu cầu trong vận hành mô hình này”-Trưởng Ban Tổ chức Thành ủy Hà Minh Hải nhấn mạnh.

Trưởng Ban Tổ chức Thành ủy cũng đề nghị các xã, phường tổng hợp lại những nội dung tiếp tục đưa vào danh sách vấn đề vướng mắc khó khăn từ địa phương, chủ động báo cáo lãnh đạo, để TP tiếp tục nghiên cứu tháo gỡ và đề xuất T.Ư.

Đối với câu chuyện phân cấp ủy quyền, Trưởng Ban Tổ chức Thành ủy nêu rõ, thực tế hiện có những nội dung đã phân cấp cho địa phương nhưng lại vẫn chuyển lên TP, tới đây các sở ngành cần nêu cao vai trò trong thực hiện công tác này.

“Với tinh thần quản trị số, tư duy số, chủ trương của Thành ủy là xã phường chủ động sáng tạo trong tổ chức triển khai thực hiện CQĐP 2 cấp, trong đó xã phường hoàn toàn có thể ký hợp đồng chuyên môn để giải quyết công việc cho dân, TP hoàn toàn ủng hộ. Tính chủ động của Bí thư Đảng ủy và Chủ tịch UBND xã phường là rất quan trọng, trên quan điểm “Cái gì có lợi cho dân thì hết sức làm, cái gì có hại cho dân thì hết sức tránh”, chúng ta tiếp tục cố găng làm và vướng ở đâu thì tiếp tục tháo gỡ”-Trưởng Ban Tổ chức Thành ủy Hà Minh Hải nhấn mạnh.

Linh Chi