Công nghệ tưới tiên tiến mở lối nông nghiệp thích ứng khí hậu

Quang cảnh diễn đàn

Tư duy mới cho bài toán nước trong nông nghiệp

Ngày 29/12, Báo Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi và Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đắk Lắk tổ chức Diễn đàn “Nghiên cứu, ứng dụng công nghệ chiến lược trong phát triển tưới tiên tiến, tiết kiệm nước cho cây trồng cạn phục vụ nông nghiệp thông minh, ứng phó biến đổi khí hậu, góp phần đảm bảo an ninh nguồn nước khu vực Nam Trung Bộ và Tây Nguyên”.

Phát biểu tại Diễn đàn, ông Vũ Minh Việt – Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh, Nam Trung Bộ và Tây Nguyên giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong phát triển nông nghiệp hàng hóa, nhất là với các cây trồng cạn chủ lực như cà phê, hồ tiêu, điều, cao su, cây ăn quả và cây công nghiệp dài ngày. Tuy nhiên, đây cũng là những vùng chịu tác động nặng nề của biến đổi khí hậu, với tình trạng hạn hán, thiếu nước, suy giảm nguồn nước mặt và nước ngầm ngày càng gay gắt.

Thực tiễn đó đặt ra yêu cầu cấp thiết phải thay đổi tư duy và phương thức quản lý, sử dụng nước trong nông nghiệp theo hướng hiệu quả, bền vững và thích ứng. “Trong bối cảnh chuyển đổi sang nông nghiệp thông minh, sinh thái, việc nghiên cứu và ứng dụng các công nghệ tưới tiên tiến, tiết kiệm nước cho cây trồng cạn không chỉ là giải pháp kỹ thuật, mà còn là giải pháp chiến lược, góp phần nâng cao năng suất, chất lượng nông sản, giảm chi phí sản xuất, bảo vệ tài nguyên nước và môi trường”, ông Việt nhấn mạnh.

Từ góc độ quản lý nhà nước, ông Đinh Thanh Mừng, Phó Chánh Văn phòng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi cho biết, biến đổi khí hậu đang làm gia tăng hạn hán và thiếu nước, trong khi nhu cầu sử dụng nước ngày càng tăng và cạnh tranh gay gắt giữa các ngành. Nhiều công trình thủy lợi đã xuống cấp, thiếu đồng bộ, khiến nguy cơ mất an ninh nguồn nước ngày càng rõ nét.

Hiện nay, nước cho nông nghiệp chiếm trên 80% tổng nhu cầu sử dụng, song phương thức tưới truyền thống với tỷ lệ thất thoát lớn vẫn phổ biến. Trong khi đó, việc áp dụng công nghệ tưới tiên tiến, tiết kiệm nước cho cây trồng cạn – kể cả các cây trồng chủ lực có giá trị xuất khẩu tỷ USD như cà phê, hồ tiêu, điều, rau quả – vẫn còn rất hạn chế.

Trong bối cảnh đó, kinh nghiệm quốc tế cho thấy, việc ứng dụng các công nghệ chiến lược như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn, Internet vạn vật (IoT), viễn thám và vệ tinh đã trở thành nền tảng cốt lõi của tưới thông minh và nông nghiệp thông minh tại nhiều quốc gia như Israel, Mỹ, Úc và Liên minh châu Âu.

Từ mô hình điểm đến lan tỏa bền vững

Theo các chuyên gia, ứng dụng AI trong tưới thông minh là một trong những hướng đi quan trọng nhất của nông nghiệp số. Các hệ thống tưới thông minh sử dụng dữ liệu từ cảm biến độ ẩm đất, thông tin thời tiết và sinh trưởng cây trồng để phân tích, dự báo nhu cầu nước theo thời gian thực. Trên cơ sở đó, các thuật toán học máy giúp lập kế hoạch tưới chính xác, “tưới đúng – tưới đủ – tưới kịp thời”, hạn chế tình trạng tưới thừa hoặc thiếu nước, qua đó giảm lãng phí tài nguyên, chi phí sản xuất và nâng cao hiệu quả canh tác.

AI và dữ liệu lớn định hình tưới tiết kiệm cho cây trồng cạn

Thực tiễn tại Đắk Lắk cho thấy những tín hiệu tích cực. Ông Nguyễn Thành Long, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi và Phòng chống thiên tai tỉnh Đắk Lắk cho biết, toàn tỉnh hiện có khoảng 84.662 ha cây trồng cạn được áp dụng tưới tiên tiến, tiết kiệm nước, chủ yếu là cà phê, hồ tiêu, sầu riêng, cam, quýt và một số cây hàng năm. Doanh nghiệp, hợp tác xã và người dân ngày càng quan tâm đầu tư công nghệ tưới hiện đại để thích ứng với điều kiện thời tiết khắc nghiệt.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Đoàn Phúc Cường, chuyên gia nông nghiệp Netafim (Công ty Cổ phần Công nghệ tưới Khang Thịnh) cho rằng, hệ thống tưới có điều khiển mới chỉ là bước khởi đầu của chuyển đổi số trong nông nghiệp. Mục tiêu sâu xa hơn là giúp nông dân tiếp cận tri thức, tiến bộ kỹ thuật thông qua các nền tảng số, từ đó tạo ra năng suất và chất lượng cao hơn, đồng thời giảm khai thác tài nguyên và tác động tiêu cực đến môi trường.

Từ năm 2024, Netafim đã thử nghiệm mô hình tưới nhỏ giọt kết hợp dinh dưỡng, thuốc bảo vệ thực vật và cố vấn AI cho cà phê tái canh và khoai tây chế biến công nghiệp. Kết quả cho thấy, cà phê tái canh đa thân đạt năng suất 5 tấn/ha ngay vụ thu hoạch đầu tiên sau 30 tháng, cao gấp nhiều lần so với phương thức truyền thống. Với khoai tây, năng suất đạt 43 tấn/ha, trong khi sản xuất truyền thống chỉ đạt 20–25 tấn/ha.

Từ góc độ khoa học, ông Nguyễn Văn Kiên, Trung tâm Tư vấn quản lý thủy nông có sự tham gia của người dân (Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam) cho biết, các công nghệ tưới tiên tiến như tưới nhỏ giọt, tưới phun mưa đã chứng minh hiệu quả rõ rệt: tăng năng suất 10–30%, giảm 20–50% công lao động, tiết kiệm 20–40% lượng nước tưới và hạn chế thất thoát phân bón. Tuy nhiên, diện tích áp dụng hiện mới đạt khoảng 7,3% tổng diện tích cây trồng cạn, chủ yếu tập trung ở các mô hình điểm do Nhà nước hỗ trợ.

Nguyên nhân là việc triển khai chính sách, dù đã có Nghị định 77/2018/NĐ-CP, vẫn còn nhiều hạn chế. Một số địa phương chưa xây dựng kế hoạch cụ thể, thiếu chỉ tiêu diện tích áp dụng, trong khi công tác tập huấn còn nặng tính giới thiệu, chưa giúp nông dân làm chủ công nghệ.

Từ thực tiễn thí điểm tại Tuyên Quang, ông Kiên cho rằng, chuyển từ cách làm “Nhà nước và nhân dân cùng làm” sang “nhân dân làm, Nhà nước hỗ trợ” là hướng đi hiệu quả. Khi người dân được tham gia từ khâu lựa chọn công nghệ, thiết kế và vận hành, hệ thống tưới được sử dụng bền vững hơn, tạo sức lan tỏa trong cộng đồng.

Để tháo gỡ khó khăn về nguồn lực, ông Nguyễn Thành Long đề xuất lồng ghép các nguồn vốn từ chương trình xây dựng nông thôn mới, phát triển nông nghiệp bền vững, thích ứng biến đổi khí hậu và các dự án ODA để đầu tư hạ tầng tích trữ nước và hệ thống tưới tiên tiến. Đồng thời, khuyến khích xã hội hóa, thu hút doanh nghiệp, hợp tác xã tham gia đầu tư và liên kết sản xuất.

Về dài hạn, Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi Nguyễn Hoài Nam cho biết, Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi đang nghiên cứu xây dựng nền tảng dữ liệu số, tích hợp AI để hỗ trợ nông dân ra quyết định tưới hiệu quả. Với phương châm lấy người dùng nước làm trung tâm, ngành thủy lợi đặt mục tiêu từng bước hiện thực hóa Chiến lược thủy lợi đến năm 2030, tầm nhìn 2045, góp phần đảm bảo an ninh nguồn nước và sinh kế bền vững cho vùng Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.

Hải Yến