Công nghiệp văn hóa thắp lửa tinh thần dân tộc

Đáng chú ý, các hoạt động văn hóa có sức hút lớn, mang đậm tinh thần dân tộc đã gợi mở thêm cơ hội để Việt Nam hình thành một thị trường công nghiệp văn hóa giàu bản sắc.

Chương trình nghệ thuật chính luận “Tổ quốc trong tim” diễn ra ngày 10-8-2025 tại Sân vận động Quốc gia Mỹ Đình. Ảnh: Báo Nhân Dân

Sức bật từ những lĩnh vực mũi nhọn

Sau sự bùng nổ của những chương trình như “Anh trai vượt ngàn chông gai”, “Anh trai say hi”, Việt Nam đã dần hình thành một nền công nghiệp giải trí ngày càng chuyên nghiệp và quy mô hơn về tổ chức. Là trung tâm văn hóa của cả nước, Hà Nội trở thành tâm điểm cho nhiều chương trình biểu diễn lớn. Trong vòng hơn một tháng qua, đời sống âm nhạc Việt Nam đã chứng kiến một hiện tượng chưa từng có, đó là sự nở rộ những chương trình nghệ thuật chính luận quy mô lớn - được giới trẻ gọi là “concert quốc gia”, trong dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9.

Những đêm nhạc cách mạng hừng hực tình yêu Tổ quốc, tự hào dân tộc có sức hút đặc biệt, khiến hàng triệu người xếp hàng, chờ đợi để được thưởng thức, tiêu biểu như “Việt Nam trong tôi”, “Hà Nội - Sáng mãi khát vọng Việt Nam”, “Tổ quốc trong tim”, “V Concert - Rạng rỡ Việt Nam”, “V Fest - Thanh xuân rực rỡ”, “8Wonder”, “Rock Concert - Trái tim Việt Nam”...

Nhiều chuyên gia đánh giá, những “concert quốc gia” thời gian qua không chỉ tạo ra sân khấu hoành tráng mà còn mở ra cách tiếp cận mới trong việc định hình công nghiệp giải trí Việt Nam. Trước đây, giải trí thường bị bó hẹp ở yếu tố thương mại, cạnh tranh theo dòng nhạc thị trường, nhưng với “concert quốc gia”, âm nhạc được đặt trong bối cảnh văn hóa, lịch sử và khát vọng dân tộc, từ đó hình thành một chuẩn mực mới. Khán giả Việt không chỉ quan tâm đến thị hiếu mà còn hướng đến giá trị tinh thần sâu sắc.

Cùng với âm nhạc, điện ảnh thời gian qua cũng cho thấy sự vươn mình mạnh mẽ để trở thành một trong những lĩnh vực mũi nhọn của công nghiệp văn hóa. Trong vài năm gần đây, phim Việt đã có sự lấn át đáng kể tại các rạp chiếu. Nhiều tác phẩm trở thành chủ đề “nóng” trên mạng xã hội với doanh thu “khủng”, điển hình như “Mai”, “Bố già”, “Đất phương Nam”, “Lật mặt”...

Đặc biệt, dòng phim chính luận, phim cách mạng vốn bị gắn với định kiến “làm xong cất kho”, “đắp chiếu”, chỉ phục vụ tuyên truyền, nay đã có bước chuyển mình mạnh mẽ về cách làm phim và sáng tạo nghệ thuật, để trở thành những tác phẩm ăn khách, chạm đến trái tim hàng triệu khán giả. Hàng loạt phim như “Đào, phở và piano”, “Địa đạo”, “Mưa đỏ”... đã lập nên kỳ tích đáng kinh ngạc về doanh thu phòng vé.

Kiến tạo chuỗi giá trị văn hóa

Thành công của phim “Mưa đỏ” những ngày gần đây có thể coi là một hiện tượng đặc biệt. Không chỉ thành công ở rạp chiếu khi thiết lập kỷ lục doanh thu mới cho phim Việt, bộ phim còn giúp cuốn tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Chu Lai, vốn được xuất bản nhiều năm trước, bỗng “cháy hàng”. Hiệu ứng dây chuyền này mang lại giá trị kép cho đời sống văn hóa cả nước, khi ngành Xuất bản cũng ghi dấu ấn sau thời gian khá trầm lắng.

Đại diện Nhà sách Fahasa cho biết, trước khi phim ra rạp, lượng tiêu thụ tiểu thuyết chỉ ở mức ổn định, nhưng sau đó đã tăng đột biến. Tính đến ngày 4-9, số sách bán ra trên toàn hệ thống cả nước và qua các kênh thương mại điện tử đã vượt mốc 13.000 bản, phản ánh sức hút đặc biệt của hiện tượng văn học - điện ảnh này.

“Chính cú hích từ màn ảnh đã kéo theo nhu cầu tìm đọc tiểu thuyết tăng vọt, giúp tác phẩm nhanh chóng trở thành một trong những tựa nổi bật nhất tại các cửa hàng và trên sàn thương mại điện tử. Có thể khẳng định “Mưa đỏ” là hiện tượng bán sách đáng chú ý nhất của Fahasa trong những năm gần đây. Cơn sốt này cho thấy sự cộng hưởng mạnh mẽ giữa văn học và điện ảnh” - đại diện đơn vị chia sẻ.

Theo Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng, công nghiệp văn hóa chỉ thực sự thành công khi các lĩnh vực văn hóa có sự bổ trợ, tương tác, tạo nên hệ giá trị liên hoàn. Hệ giá trị này sẽ trở thành nền tảng để văn hóa không chỉ mang ý nghĩa tinh thần mà còn là động lực phát triển kinh tế, mang lại nguồn thu lớn cho xã hội.

Điều đó được minh chứng rõ nét tại Triển lãm Thành tựu Đất nước, diễn ra từ ngày 28-8 đến ngày 15-9-2025 tại Trung tâm Triển lãm Việt Nam (Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia - VEC, Đông Anh, Hà Nội).

Với chủ đề “80 năm hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc”, triển lãm quy tụ hàng nghìn hiện vật, tư liệu, mô hình trưng bày, ứng dụng công nghệ hiện đại để kể câu chuyện lịch sử, văn hóa, kinh tế - xã hội của Việt Nam một cách sinh động.

Trong hơn 2 tuần, sự kiện đã thu hút hơn 6,5 triệu lượt khách tham quan - con số kỷ lục chưa từng có đối với một triển lãm tại Việt Nam, và dự kiến tiếp tục tăng cho đến ngày bế mạc. Lượng khách khổng lồ này không chỉ mang lại nguồn thu trực tiếp cho triển lãm mà còn tạo cú hích lớn cho du lịch, dịch vụ Hà Nội, góp phần vào kết quả số lượng khách đến Thủ đô dịp Quốc khánh 2-9 tăng gấp 3 lần so với cùng kỳ năm ngoái. Đây là minh chứng rõ ràng rằng, nếu được tổ chức bài bản, các sự kiện triển lãm - hội chợ hoàn toàn có thể trở thành sản phẩm công nghiệp văn hóa sinh lời, đồng thời góp phần giáo dục, nâng cao nhận thức xã hội.

Chương trình nghệ thuật “Hà Nội - Sáng mãi khát vọng Việt Nam” diễn ra ngày 31-8-2025 tại Trung tâm Triển lãm Quốc gia. Ảnh: Phạm Mạnh

Xây dựng thị trường công nghiệp văn hóa giàu bản sắc

Nghị quyết số 03-NQ/TW ngày 16-7-1998 của Trung ương xác định: “Phương hướng chung của sự nghiệp văn hóa nước ta là phát huy chủ nghĩa yêu nước và truyền thống đại đoàn kết dân tộc, ý thức độc lập, tự chủ, tự cường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc...”.

Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 9-6-2014 đề ra mục tiêu: “Xây dựng thị trường văn hóa lành mạnh, đẩy mạnh phát triển công nghiệp văn hóa, tăng cường quảng bá văn hóa Việt Nam”.

Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 do Chính phủ ban hành năm 2016 cũng khẳng định: Các ngành công nghiệp văn hóa là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế quốc dân. Mục tiêu chủ yếu đến năm 2030 là phấn đấu để doanh thu từ công nghiệp văn hóa đóng góp 7% GDP. Chiến lược đặt ra yêu cầu phát triển đa dạng, đồng bộ và hiện đại các ngành công nghiệp văn hóa một cách bền vững, ứng dụng công nghệ tiên tiến, xây dựng các sản phẩm và dịch vụ văn hóa có thương hiệu uy tín trong khu vực và quốc tế, đạt chuẩn của các nước phát triển và tham gia sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Tại Hội nghị toàn quốc về phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam ngày 22-12-2023, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh: Phát triển công nghiệp văn hóa phải góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thống nhất trong đa dạng; gắn với quảng bá, lan tỏa hình ảnh đất nước, con người Việt Nam; đồng thời góp phần bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Các sản phẩm, dịch vụ công nghiệp văn hóa cần đáp ứng được các yếu tố “Sáng tạo - Bản sắc - Độc đáo - Chuyên nghiệp - Lành mạnh - Cạnh tranh - Bền vững”, trên nền tảng “Dân tộc - Khoa học - Đại chúng” theo Đề cương Văn hóa Việt Nam (1943), từng bước xây dựng thương hiệu quốc gia và tham gia chuỗi giá trị toàn cầu.

Những con số ấn tượng về lượng khách du lịch, doanh thu từ biểu diễn nghệ thuật, điện ảnh, triển lãm, xuất bản... thời gian qua là minh chứng rõ nét cho sức sống mạnh mẽ của công nghiệp văn hóa Việt Nam, trong đó Hà Nội giữ vai trò “Thủ đô sáng tạo”. Thành quả ấy khẳng định rằng, khi văn hóa biết cách thắp lửa tinh thần dân tộc, nuôi dưỡng những sản phẩm giàu bản sắc, thì không chỉ chinh phục được công chúng, mở rộng thị trường mà còn trở thành động lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, góp phần hiện thực hóa khát vọng xây dựng một Việt Nam phồn vinh, văn minh và giàu bản lĩnh hội nhập.

Hoàng Quyên