Công ty Việt muốn làm 'sói' hay làm 'cừu'?

Để kinh tế tư nhân thực sự bứt phá cần một cuộc cách mạng về tư duy, chuyển đổi mô hình hộ kinh doanh, kiến tạo chiến lược công nghiệp quốc gia và xây dựng các cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp đi vào thực chất.

Đây là nhận định chung của các chuyên gia tại tọa đàm “Loại bỏ những rào cản để kinh tế tư nhân phát triển theo Nghị quyết 68” do Báo Pháp Luật TP.HCM tổ chức vào sáng 10-6.

Nền tảng của mọi giải pháp: Thay đổi tư duy, cải cách thể chế

Với kinh nghiệm hơn 30 năm tham gia hoạch định chính sách, TS Trần Du Lịch, chuyên gia kinh tế, đã có những chia sẻ thẳng thắn và sâu sắc về những rào cản mà khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam đang phải đối mặt.

Ông chỉ ra những nút thắt lớn nhất không nằm ở các quy định trên giấy tờ mà ẩn sâu trong tư duy của nhà quản lý và năng lực của bộ máy thực thi.

TS Trần Du Lịch, chuyên gia kinh tế. ẢNH: NGUYỆT NHI

Theo TS. Lịch, vấn đề cốt lõi là tư duy, cái nhìn về vai trò của kinh tế tư nhân trong mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam. Ông đã phác họa một hành trình dài, đầy gian nan trong việc thay đổi nhận thức này.

Giai đoạn đầu, với Luật Doanh nghiệp tư nhân năm 1991, tư duy quản lý vẫn mang nặng tính “ban phát”, doanh nghiệp tồn tại như một sự cho phép hơn là một quyền cơ bản.

Đến năm 2000, dù Luật Doanh nghiệp đã có những cải tiến vượt bậc song doanh nghiệp vẫn bị trói buộc trong khuôn khổ chỉ đăng ký làm cái gì thì được làm cái đó, nếu làm ngoài là vi phạm kinh doanh trái phép. Tư duy chọn - cho này đã kìm hãm sức sáng tạo và sự linh hoạt của doanh nghiệp trong một thị trường biến động không ngừng.

“Phải mất thêm 13 năm, với sự ra đời của Hiến pháp 2013 cùng Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp 2014, một cuộc cách mạng về tư duy mới thực sự diễn ra. Chúng ta chuyển từ chọn cho sang chọn bỏ, một nguyên tắc tiến bộ rằng cái gì luật không cấm thì doanh nghiệp được làm.

Tuy nhiên, ngay cả khi cánh cửa pháp lý đã rộng mở, những rào cản mới lại nảy sinh. Từ những điều kiện kinh doanh đã 'đẻ ra' tới 15.000 loại điều kiện khác nhau, tiếp tục tạo ra những rào cản vô hình đối với doanh nghiệp” - TS. Lịch trăn trở.

Vị chuyên gia kinh tế cũng thẳng thắn chỉ ra ngoài việc tháo gỡ rào cản từ phía nhà nước, bản thân các doanh nghiệp cũng phải tự vượt lên chính mình. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam hiện nay đang hoạt động trong tình trạng tài chính quá yếu kém, năng lực cạnh tranh thấp.

Phát biểu tại tọa đàm, ông Phạm Bình An, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển TP.HCM, đã chỉ ra khoảng cách đáng báo động giữa chính sách và thực tiễn. Ông ví von chính sách thường “lơ lửng trên trời” trong khi doanh nghiệp phải “cuồn cuộn dưới mặt đất”, bị đẩy vào thế đơn độc, tự xoay xở mà không có sự hỗ trợ thực chất.

Từ đó, ông An đặt ra câu hỏi chiến lược: “Doanh nghiệp Việt Nam muốn làm sói hay làm cừu?”. Theo ông, làm “cừu” là chọn con đường gia công an toàn nhưng giá trị thấp. Ngược lại, để trở thành “sói”, một nhà sản xuất đủ sức cạnh tranh sòng phẳng trên thương trường đòi hỏi một con đường thách thức hơn nhưng tạo ra giá trị bền vững.

Ông Phạm Bình An, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển TP.HCM. ẢNH: NGUYỆT NHI

Ông An cho rằng sự thiếu vắng cơ chế hỗ trợ đúng nghĩa, nơi cơ quan quản lý thực sự đồng hành thay vì chỉ ban hành thông tư là rào cản lớn khiến việc chuyển đổi 5 triệu hộ kinh doanh lên doanh nghiệp trở nên nan giải. Điều này tạo ra chênh lệch đáng báo động về tỉ lệ doanh nghiệp trên dân số giữa Việt Nam (1/109) và Trung Quốc (1/24).

Theo ông, giải pháp trọng tâm là Việt Nam phải chuyển mình từ mô hình gia công, lắp ráp sang sản xuất thực chất, hay còn gọi là “Made by Vietnam”. Thay vì chỉ nhập khẩu linh kiện rồi dán nhãn, cơ hội thực sự nằm ở việc làm chủ công nghệ lõi.

“Sự cấp thiết của việc xây dựng một chiến lược công nghiệp quốc gia bài bản, xác định rõ sản phẩm chủ lực và lộ trình hỗ trợ cụ thể để doanh nghiệp có thể thực sự lớn mạnh”- ông nhấn mạnh.

Thúc đẩy hiện thực hóa Nghị quyết 68

Một trong những câu chuyện nóng nhất tại tọa đàm đến từ góc nhìn của ông Nguyễn Hoàng Hải, nguyên Phó Giám đốc Sở Tài chính TP.HCM. Ông đã chỉ ra một nghịch lý lớn trong chính sách thuế, tạo ra sự thiếu công bằng rõ rệt giữa doanh nghiệp và hộ kinh doanh. Dù Quốc hội đã rất nỗ lực với tinh thần “một luật sửa nhiều luật” nhưng nút thắt về sự công bằng thuế vẫn còn đó.

Ông Nguyễn Hoàng Hải, nguyên Phó Giám đốc Sở Tài chính TP.HCM. ẢNH: NGUYỆT NHI

Ông đưa ra một phép so sánh thẳng thắn: “Một doanh nghiệp có doanh thu 1 tỉ đồng mỗi năm phải thực hiện kê khai thuế, sổ sách kế toán đầy đủ và phức tạp. Trong khi đó, nhiều hộ kinh doanh có doanh thu 3 triệu đồng mỗi ngày, tức cũng hơn 1 tỉ đồng một năm, lại chỉ cần đóng thuế khoán. Vấn đề ở đây không đơn thuần là con số, mà quan trọng nhất là sự công bằng.”

Vị chuyên gia cho rằng không thể để hai chủ thể có doanh thu tương đương nhưng một bên phải tuân thủ nghiêm ngặt, còn một bên lại nộp thuế theo hình thức đơn giản hơn nhiều.

Tuy nhiên, ông Hải cũng nhấn mạnh rằng không thể yêu cầu các hộ kinh doanh, vốn có quy mô nhỏ, phải tự mình đảm đương công việc kế toán phức tạp. Thay vào đó, nhà nước cần có giải pháp hỗ trợ thiết thực. Thành lập các đơn vị dịch vụ chuyên nghiệp, với chi phí hợp lý, để giúp các hộ kinh doanh thực hiện việc khai thuế một cách thuận lợi. Khi có sự hỗ trợ, việc tuân thủ pháp luật sẽ trở nên dễ dàng hơn.

Những ý kiến thẳng thắn như của ông Nguyễn Hoàng Hải và các chuyên gia khác cho thấy nhu cầu cấp thiết trong việc lắng nghe và điều chỉnh chính sách. Lời cam kết từ cơ quan báo chí được kỳ vọng sẽ mở ra một kênh hiệu quả, giúp tiếng nói từ cơ sở được các cơ quan quản lý lắng nghe, qua đó sớm tháo gỡ những điểm nghẽn, tạo động lực cho kinh tế tư nhân phát triển bền vững.

Đại biểu lắng nghe các ý kiến được trình bày tại tọa đàm. ẢNH: NGUYỆT NHI

Phát biểu bế mạc tọa đàm, ông Nguyễn Thái Bình, Phó Tổng biên tập Báo Pháp Luật TP.HCM, khẳng định sức nóng của chương trình đến từ chính những câu chuyện gai góc của doanh nghiệp.

Ông Nguyễn Thái Bình, Phó Tổng biên tập Báo Pháp Luật TP.HCM. ẢNH: NGUYỆT NHI

Tọa đàm đã ghi nhận ba tham luận chuyên sâu và chín ý kiến đóng góp đầy tâm huyết, phản ánh sinh động những rào cản mà doanh nghiệp đang đối mặt hằng ngày. Đây không còn là những vấn đề trên giấy tờ, mà là những câu chuyện rất đời sống, rất nóng từ thực tiễn.

“Với vai trò là cầu nối, Báo Pháp Luật TP.HCM sẽ không chỉ phản ánh đầy đủ các ý kiến mà còn chủ động tổng hợp, xây dựng một bản kiến nghị chính sách hoàn chỉnh để gửi trực tiếp tới các bộ, ngành Trung ương. Hoạt động này nhằm thúc đẩy quá trình thể chế hóa, giúp các quy định thực sự đi vào cuộc sống”- ông Bình cam kết.

NHÓM PV