Cong vẹo cột sống ở trẻ em: Cảnh báo sớm, can thiệp kịp thời

Tùy mức độ vẹo cột sống, bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị phù hợp. Ảnh: BVCC

Những năm gần đây, số trẻ em mắc cong vẹo cột sống ngày càng tăng, nhiều trường hợp được phát hiện khi đã quá “giai đoạn vàng” can thiệp, khiến việc điều trị trở nên phức tạp. Vậy nên, phát hiện sớm và áp dụng phương án điều trị kịp thời là chìa khóa giúp trẻ cải thiện hình thể, duy trì chức năng vận động và hạn chế biến chứng nghiêm trọng.

Nhiều hệ lụy

Tình trạng cong vẹo cột sống khiến nhiều phụ huynh không khỏi lo lắng, nhất là khi trẻ dành quá nhiều thời gian trước điện thoại, máy tính hay tivi. Chị Đặng Hà Anh, phụ huynh có con học lớp 2 ở Bắc Ninh, kể: “Ngay từ khi con 4 tuổi, vợ chồng tôi thường cho cháu xem điện thoại, tivi để tránh mè nheo. Ban đầu không để ý, nhưng sau 3 năm, chúng tôi vô cùng lo lắng khi nhận thấy trẻ ngồi gù, lệch vai. Dù được nhắc, cháu chỉ giữ thẳng lưng trong chốc lát rồi lại trở về tư thế cũ”.

Trường hợp của con chị Hà Anh không phải hiếm. Tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức, nhiều trẻ được tiếp nhận trong tình trạng cong vẹo nặng. Điển hình là N.T., 16 tuổi ở Quảng Ninh, với cột sống gấp khúc 120 độ sang bên phải, gây hạn chế vận động và rối loạn thông khí phổi.

Gia đình cho biết, sau một cơn sốt khi 2 tuổi, các chi của cháu yếu, đi lại khó khăn. Khám tại bệnh viện, N.T. được chẩn đoán viêm đa dây thần kinh kèm cong vẹo cột sống. Theo thời gian, độ cong càng tăng, dẫn đến biến dạng rõ rệt: chiều cao hạn chế, bả vai phải nhô cao, khó khăn khi cúi gập hay vận động bình thường.

Trường hợp khác là N.K.Ch., 15 tuổi ở Hà Tĩnh, bị cong vẹo cột sống từ nhiều năm nhưng cha mẹ không hay biết. Mãi đến kỳ nghỉ hè, khi ở nhà và buộc tóc cao, phụ huynh mới nhận thấy dấu hiệu bất thường ở cột sống của con. Hình ảnh X-quang cho thấy cột sống của Ch. uốn cong rõ hình chữ S. Các bác sĩ đánh giá mức lệch lên tới 64 độ, buộc phải tiến hành phẫu thuật để điều chỉnh và ngăn tình trạng tiến triển nặng hơn.

Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức cũng từng tiếp nhận một trường hợp trẻ nữ 13 tuổi ở Hà Nội, được phát hiện vẹo cột sống từ khi 5 tuổi. Trong sinh hoạt hằng ngày, mỗi lần đi lại hay chạy nhảy, trẻ thường bị ngã, hai chân lệch nhau, vai không cân bằng. Cha mẹ đã đưa trẻ đi khám, nhưng do tuổi còn nhỏ, bác sĩ chỉ yêu cầu theo dõi, chưa tiến hành can thiệp.

Chụp X-quang là biện pháp tốt nhất chẩn đoán vẹo cột sống. Ảnh: Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức

Trong suốt 3 năm đại dịch Covid-19, khi không được theo dõi định kỳ, tình trạng cong vẹo tiến triển rất nhanh, mỗi năm cột sống trẻ tăng hơn 10 độ. Lần khám gần đây, các chỉ số đo đường cong ngực, độ xoay cột sống và hình ảnh X-quang cho thấy trẻ bị vẹo cột sống gần 85 độ. Căn bệnh đã khiến cột sống trẻ biến dạng, dính đốt sống bẩm sinh, vai trái thấp hơn hẳn vai phải, xuất hiện bướu sườn, lưng lộ rõ khi cúi xuống, đồng thời đốt sống xoay 30 độ.

Các bác sĩ nhận định trẻ đã bỏ lỡ giai đoạn vàng can thiệp. Nếu được phát hiện trước khi dậy thì, khi góc vẹo chưa nhiều (dưới 60 độ), trẻ hoàn toàn có thể áp dụng nhiều biện pháp can thiệp như chỉnh hình, nẹp tăng trưởng để kiểm soát đường cong, hạn chế tình trạng cong vẹo tiến triển và ngăn chặn mức độ nghiêm trọng.

PGS.TS Đinh Ngọc Sơn - Khoa Phẫu thuật Cột sống, Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức cho biết, vẹo cột sống khởi phát sớm nếu không phát hiện kịp thời sẽ gây biến dạng lớn cột sống và lồng ngực, ảnh hưởng nghiêm trọng tới chức năng tim phổi. Vẹo khởi phát quá sớm có thể tác động tới hô hấp, thậm chí gây nguy cơ tử vong.

Do đó, việc phát hiện sớm và xây dựng chiến lược điều trị đúng đắn là yếu tố quan trọng giúp kiểm soát bệnh hiệu quả và tối đa hóa kết quả điều trị. Để chẩn đoán vẹo cột sống, chụp X-quang là biện pháp tốt nhất, đảm bảo lấy được toàn bộ cột sống. Các phương pháp như siêu âm, chụp cắt lớp vi tính, chụp cộng hưởng từ giúp xác định nguyên nhân gây vẹo, phát hiện các dị tật kèm theo, đồng thời hỗ trợ lập kế hoạch điều trị chi tiết và hiệu quả hơn.

Bên cạnh đó, gù vẹo cột sống là bệnh lý khá phổ biến ở trẻ em, với tỷ lệ mắc khoảng 0,5 - 1% dân số. Nhiều trường hợp có nguyên nhân không rõ ràng, hoặc bắt nguồn từ yếu tố bẩm sinh, bệnh lý thần kinh - cơ, hay thói quen sinh hoạt sai tư thế kéo dài.

Bệnh còn tác động trực tiếp đến ngoại hình và tâm lý trẻ, khiến các em thiếu tự tin trong sinh hoạt và giao tiếp. Việc phát hiện sớm đóng vai trò then chốt trong điều trị, giúp ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng như biến dạng cột sống, ảnh hưởng đến phổi, lồng ngực, thậm chí gây suy hô hấp.

Điều trị theo triệu chứng

PGS.TS Đinh Ngọc Sơn cho biết, vẹo cột sống ở trẻ xuất phát từ nhiều nguyên nhân, có thể được phân loại thành bốn nhóm chính: vẹo cột sống bẩm sinh, do bất thường trong quá trình mang thai hoặc hình thành cột sống, chẳng hạn như dị tật thân đốt sống; vẹo thần kinh cơ, liên quan đến những bất thường về hệ cơ và thần kinh, điển hình như bệnh bại não; vẹo do hội chứng, ví dụ vẹo cột sống trong bệnh u xơ dây thần kinh; vẹo cột sống vô căn, khi không tìm thấy nguyên nhân rõ ràng.

“Hiện chưa có nghiên cứu nào chỉ ra yếu tố nguy cơ cụ thể cho vẹo cột sống. Các nghiên cứu cũng khẳng định không có mối liên quan trực tiếp giữa việc ngồi học và vẹo cột sống. Tuy nhiên, một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ, như tiền sử gia đình có người bị vẹo, thai kỳ gặp bất thường, dùng thuốc hoặc các yếu tố gen”, chuyên gia thông tin.

Về phương pháp điều trị, theo chuyên gia của Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức, tùy vào mức độ nặng nhẹ, độ tuổi, tốc độ tiến triển, chất lượng xương và chức năng tim phổi của trẻ, các bác sĩ sẽ lựa chọn phương án phù hợp. Với những trường hợp vẹo cột sống nhỏ, ít nguy cơ tiến triển, trẻ có thể được theo dõi định kỳ mỗi 6 tháng hoặc 1 năm.

Nếu đường cong cột sống lớn và có nguy cơ tăng tiến, các biện pháp như bó bột hoặc đeo áo nẹp sẽ giúp ngăn chặn tình trạng cong thêm, đồng thời trì hoãn thời điểm phẫu thuật để cột sống phát triển tối đa. Trong những trường hợp vẹo tiến triển nhanh, vẹo nặng và nguy cơ cao, phẫu thuật được xem là phương án hiệu quả nhất.

PGS.TS Đinh Ngọc Sơn nhấn mạnh, vẹo cột sống nếu được phát hiện và can thiệp sớm sẽ đạt hiệu quả điều trị tối đa. Cha mẹ khi nhận thấy bất kỳ dấu hiệu bất thường nào ở con nên đưa trẻ đi khám ngay để phát hiện sớm bệnh.

Chuyên gia cũng lưu ý, việc tập luyện thể chất chủ yếu giúp trẻ phát triển cơ thể, rất ít tác dụng trực tiếp làm thay đổi mức độ vẹo. Tuy nhiên, tập luyện vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện thể chất và chức năng tim phổi, đồng thời là biện pháp phối hợp hiệu quả trong quá trình điều trị.

Bác sĩ tư vấn cho trẻ đến khám do cong vẹo cột sống. Ảnh: Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức

Để phòng ngừa tình trạng vẹo cột sống ở trẻ em, ThS.BSNT Tạ Ngọc Hà - Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội - khuyến cáo, trẻ cần được tập thể dục định kỳ để tăng cường sức mạnh cho cơ lưng và cơ bụng, từ đó ngăn ngừa sự hình thành và tiến triển của chứng vẹo cột sống.

Bên cạnh đó, chế độ ăn uống lành mạnh để tăng mật độ xương, duy trì cân nặng hợp lý nhằm tránh tạo áp lực lên cột sống cũng rất quan trọng. Trẻ cần thực hành tư thế đúng trong sinh hoạt hàng ngày, từ việc ngồi, đi, đứng đến nằm, để bảo vệ cột sống ngay từ nhỏ.

Về hoạt động thể chất, theo bác sĩ Hà, trẻ bị cong vẹo cột sống hoàn toàn có thể tập luyện bình thường. Việc này không chỉ giúp tăng cường sức mạnh cơ - xương mà còn thúc đẩy tính linh hoạt, cải thiện chức năng tim phổi và giảm đau lưng đáng kể.

Nhiều phụ huynh lo lắng rằng chơi thể thao có thể làm tình trạng vẹo nặng hơn, nhưng thực tế, các hoạt động thể chất không làm bệnh tiến triển nghiêm trọng mà còn có tác dụng hỗ trợ tích cực. Một số bộ môn gợi ý cho trẻ gồm bơi lội, thể dục dụng cụ…

“Hầu hết các môn thể thao đều phù hợp với trẻ đang bị cong vẹo cột sống. Tuy nhiên, nếu bé vừa trải qua phẫu thuật lưng, cần tránh các môn va chạm như bóng đá, võ, vật… Đối với bóng rổ, quần vợt, bơi lội, trẻ có thể quay lại tập luyện sau khoảng 6 tháng phẫu thuật. Trong mọi trường hợp, tốt nhất là tham khảo ý kiến bác sĩ để đảm bảo hồi phục hiệu quả, tránh rủi ro không mong muốn,” bác sĩ Hà lưu ý.

Vân Huyền