Cột cờ Nam Định - Niềm tự hào của người dân Thành Nam

Theo tài liệu lưu trữ tại Bảo tàng tỉnh, vào thế kỷ XIX, Nam Định là một trong 4 địa phương của cả nước được triều đình nhà Nguyễn cho xây thành và dựng Cột cờ (cùng với Cột cờ ở Huế năm 1807, Cột cờ ở Hà Nội năm 1812, Cột cờ ở Bắc Ninh năm 1838). Cột cờ Nam Định (còn gọi là Kỳ đài) được khởi dựng từ năm Gia Long 11 (1812) đến năm Quý Mão (1843) hoàn thành. Đây là công trình quan trọng của Thành cổ Nam Định, nằm ở phía nam nội thành, trước điện Kính Thiên (Chùa Vọng Cung). Trong 2 lần thực dân Pháp đánh chiếm Thành Nam vào các năm 1873, 1883, Cột cờ là nơi diễn ra những trận chiến đấu kiên cường của quân và dân Thành Nam; nhiều người con quê hương đã anh dũng hy sinh, trong đó có anh hùng liệt nữ Nguyễn Thị Trinh (hy sinh ngày 11-12-1873 trong trận quân xâm lược Pháp đánh chiếm thành Nam Định). Sau khi mất, bà được Vua Tự Đức và Vua Thành Thái truy phong “Tiết liệt anh phong”, “Giám thương Công chúa” - Bà Chúa coi kho”, nhân dân Thành Nam suy tôn là Bản Cảnh Thành hoàng và lập miếu thờ tại Kỳ đài. Năm 1945, Cột cờ Nam Định là nơi cắm lá cờ đỏ sao vàng, khẳng định thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám trên quê hương Nam Định. Trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước, Cột cờ Nam Định là trạm quan sát và trực chiến của dân quân tự vệ Nhà máy Liên hợp Dệt Nam Định. Vào 12 giờ 45 phút ngày 11-6-1972, trong đợt oanh kích, bắn phá thành phố, không quân Mỹ đã rải bom làm sập toàn bộ công trình kiến trúc Cột cờ. Đến năm 1997, nhân dịp kỷ niệm 43 năm Ngày Giải phóng thành phố Nam Định (1954-1997), Cột cờ Nam Định đã được phục dựng lại tại vị trí cũ theo đúng nguyên trạng.

Cột cờ Nam Định nằm trên đường Tô Hiệu, phường Ngô Quyền (thành phố Nam Định), tọa lạc trong khuôn viên diện tích rộng 1.800m2 thuộc Bảo tàng tỉnh; trong đó diện tích xây dựng là 299m2. Phía nam công trình đặt 2 khẩu súng thần công; phía đông đặt lư hương tưởng nhớ các Anh hùng Liệt sĩ hy sinh trong cuộc kháng chiến chống Pháp để bảo vệ Cột cờ và Thành cổ Nam Định. Cột cờ được xây bằng gạch nung già, màu đỏ sẫm, chiều cao tổng thể 23,84m, gồm 3 phần chính: Chân đế, thân đài và vọng lâu. Phần chân đế gồm 2 bệ, bệ trên thu nhỏ hơn so với bệ dưới, mặt bằng hình vuông, nền lát gạch nâu đen, xung quanh xây lan can. Bệ dưới cao 2,4m, dài 16,32m; hai hướng đông, tây xây 2 cầu thang. Bên trong bệ dưới là Đền thờ Bà Chúa Cột cờ - Giám thương Công chúa Nguyễn Thị Trinh và các Anh hùng Liệt sĩ. Bệ trên cao 3,1m, dài 11,42m, trổ 4 cửa vòm. Trên cửa phía đông có 2 chữ “nghênh húc” (đón ánh ban mai), trên 2 cửa phía nam có 2 chữ “hướng quang” (hướng theo đức sáng). Thân đài hình bát giác, cao 12,65m, dài 2,2m, xây thu nhỏ dần lên trên. Phía nam có cửa đi vào trong thân Cột cờ; trên cửa gắn bia đá khắc chữ Hán “Kỳ Đài” và “Thiệu Trị tam niên phụng tạo”. Trong thân Cột cờ có cầu thang gồm 54 bậc xoáy ốc đi lên vọng lâu, trên thân là 32 ô cửa sổ thông gió hình hoa thị. Phần vọng lâu xây hình trụ tròn 4 cửa vòm quay 4 hướng: đông, tây, nam, bắc. Đứng trên đỉnh Cột cờ có thể nhìn thấy toàn cảnh trung tâm thành phố Nam Định.

Với ý nghĩa lịch sử, văn hóa và giá trị kiến trúc, năm 1962, Bộ VH-TT (nay là Bộ VH, TT và DL) đã xếp hạng Cột cờ Nam Định là di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia. Năm 1997, Bộ VH, TT và DL đã cấp Bằng Di tích lịch sử - văn hóa cho công trình này. Từ năm 2011, Bảo tàng tỉnh tiếp nhận quản lý di tích Cột cờ Nam Định. Vào các ngày lễ, tết của dân tộc, các nghi lễ truyền thống luôn được Bảo tàng tỉnh tổ chức, đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng, tâm linh của cộng đồng. Từ năm 2012 đến nay, Bảo tàng tỉnh đã phối hợp với các cơ sở giáo dục trên địa bàn tổ chức các hoạt động trưng bày “Một số hình ảnh tiêu biểu về Thành Nam xưa và di tích lịch sử - văn hóa Cột cờ Nam Định” với các chủ đề: “Di tích Cột cờ và sự tích Giám thương Công chúa”, “Thành cổ Nam Định”, “Trường thi Hương Nam Định”, “Phố cổ Thành Nam”… góp phần tuyên truyền, giáo dục lịch sử, cách mạng cho thế hệ trẻ./.

Bài và ảnh: Khánh Dũng