Cú hích cải cách thị trường hàng hóa - tiền tệ

Thực tế, vàng luôn được xem là phương tiện thanh toán, tích trữ và là của để dành, là “trụ đỡ” cho niềm tin tài chính của nhiều người dân. (Ảnh Minh Phương)

Chỉ đạo của Tổng Bí thư và Thủ tướng về xóa bỏ độc quyền vàng miếng, mở rộng nhập khẩu và lập sàn giao dịch vàng đánh dấu bước chuyển từ mô hình khép kín sang thị trường minh bạch, hiện đại, phù hợp với xu thế hội nhập kinh tế toàn cầu.

Những hệ lụy của mô hình độc quyền

Thị trường vàng trong nước từ trước đến nay luôn biến động và tồn tại nhiều bất cập và nghịch lý. Đơn cử như giá vàng trong nước luôn cao hơn giá thế giới, chênh lệch giá “mua vào-bán ra” quá xa, nhưng người dân vẫn xếp hàng mua bất chấp chuyện lỗ lãi.

Điều này là hệ quả tất yếu của mô hình độc quyền trong nhập khẩu và sản xuất vàng miếng khi chỉ có duy nhất một thương hiệu được phép lưu hành. Bên cạnh đó, thị trường bị khép kín, thiếu vắng các hình thức giao dịch hiện đại như vàng tài khoản hay vàng giao ngay, khiến nguồn cung kém linh hoạt trong khi nhu cầu tích trữ lại rất cao.

Thời gian qua, tuy Ngân hàng Nhà nước cũng đã có những biện pháp để hạn chế sự biến động của thị trường, từ việc đấu thầu vàng miếng cho đến bán vàng qua các ngân hàng thương mại, nhưng hiệu quả không được như mong muốn. Đặc biệt ngày 30/5 vừa qua, Ngân hàng Nhà nước đã công bố kết luận thanh tra về việc chấp hành các quy định của pháp luật về hoạt động kinh doanh vàng; quy định pháp luật về phòng, chống rửa tiền; quy định pháp luật về chế độ kế toán, lập và sử dụng hóa đơn, chứng từ; về kê khai và thực hiện nghĩa vụ thuế. Theo đó, Thanh tra Ngân hàng Nhà nước đã phát hiện hàng loạt vi phạm tại Công ty Vàng bạc đá quý Sài Gòn (SJC); Công ty Vàng bạc đá quý Phú Nhuận (PNJ); Công ty Bảo Tín Minh Châu và Ngân hàng Eximbank. Hầu hết các doanh nghiệp và ngân hàng này đều vi phạm về chấp hành chế độ báo cáo hoạt động kinh doanh mua, bán vàng miếng; vi phạm trong thực hiện các quy định pháp luật về phòng, chống rửa tiền…

Ngân hàng Nhà nước cho biết, ngay khi kết thúc thanh tra, cơ quan này đã có văn bản chuyển thông tin vụ việc vi phạm về chế độ hóa đơn, chứng từ kế toán, thuế có dấu hiệu vi phạm pháp luật hình sự tại các đơn vị như SJC, Bảo Tín Minh Châu, PNJ... sang Bộ Công an để xác minh, điều tra, xử lý.

Lý giải về nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, Tiến sĩ Lê Xuân Nghĩa, nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia, phân tích, trên thực tế, trong lĩnh vực vàng, hiện các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh vàng đang rất mong muốn được nhập khẩu vàng để sản xuất, kinh doanh. Nhưng chính việc cấm nhập khẩu vàng đã gây ra nhiều hệ lụy. Do cấm nhập khẩu vàng, trong khi doanh nghiệp vẫn cần vàng nguyên liệu để sản xuất, kinh doanh, nên tình trạng vàng nhập lậu là khó tránh khỏi. Trước nhu cầu lớn của người dân, doanh nghiệp tất yếu gom vàng buôn lậu, gom vàng trong dân để gia công, chế biến và buôn bán.

Nếu có sàn giao dịch vàng đáng tin cậy, minh bạch, nguồn lực vàng trong dân có thể được đưa vào nền kinh tế. Đây là hướng đi tiềm năng để hỗ trợ phát triển kinh tế mà không cần dùng đến chính sách tiền tệ mở rộng. Hiện là thời điểm thích hợp để thiết lập một thị trường vàng chuyên nghiệp, minh bạch và hiệu quả, với mô hình rõ ràng, tách bạch giữa đầu cơ tài chính và đầu tư thực".

Ông PHẠM XUÂN HÒE
Tổng Thư ký Hiệp hội Cho thuê tài chính Việt Nam

Ở góc độ pháp lý, Luật sư Trương Thanh Đức - Giám đốc Công ty Luật ANVI phân tích, thực tế, trong nhiều thập kỷ, vàng được xem là phương tiện thanh toán, tích trữ và là của để dành, là “trụ đỡ” cho niềm tin tài chính của nhiều người dân. Tuy nhiên, từ sau Nghị định 24/2012/NĐ-CP, Việt Nam đã dần loại bỏ vai trò tiền tệ của vàng, không còn hoạt động gửi vàng, cho vay vàng trong hệ thống ngân hàng. Có thể do nhiều yếu tố khác nhau, song việc giá vàng lên xuống bất thường với biên độ lớn là vấn đề đáng chú ý. Can thiệp hành chính sẽ làm mất tính thị trường, nhưng buông xuôi sẽ dẫn đến nhiều hệ lụy.

Chia sẻ quan điểm này, chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu chỉ rõ, hiện thị trường vàng trong nước đang tồn tại hai vấn đề lớn. Thứ nhất, nguồn cung hạn chế và đây là nguyên nhân đẩy giá vàng tăng cao, khiến giá trong nước đang chênh lệch nhiều so giá thế giới. Thứ hai, người dân có thói quen mua vàng để tích trữ dưới dạng vàng vật chất. Việc này sẽ tạo ra những rủi ro về an ninh cá nhân, đồng thời gây lãng phí nguồn tài nguyên quốc gia khi vàng không được sử dụng vào bất cứ mục đích nào khác.

Tư duy mới về vàng - phép thử của cải cách

Tại cuộc họp Thường trực Chính phủ về quản lý thị trường vàng mới đây, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã yêu cầu Ngân hàng Nhà nước tăng cường quản lý nhà nước, nhanh chóng kéo giảm chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới. Lấy cùng một mốc thời gian hoàn thành là tháng 6 này, Thủ tướng đồng thời yêu cầu sửa đổi Nghị định 24/2012/NĐ-CP về kinh doanh vàng đi đôi với thực hiện rà soát, xây dựng cơ sở dữ liệu về thị trường vàng.

Về lâu dài, Thủ tướng giao Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh an toàn, thuận lợi, lành mạnh, hấp dẫn để người dân tích cực đẩy mạnh sản xuất, kinh doanh, khởi nghiệp thay vì dự trữ vàng; nghiên cứu hình thành sàn giao dịch vàng theo hướng người dân được tự do giao dịch, mua bán vàng; nghiên cứu, đầu tư hệ thống để khởi tạo hóa đơn điện tử từ máy tính tiền trong kinh doanh vàng…

Quốc tế đang đối xử với vàng như một loại hàng hóa tài chính, Việt Nam cũng nên tiếp cận theo hướng đó. Cần xác định rõ bản chất và chấp nhận bằng quy định pháp quy “vàng là một loại hàng hóa”. Nếu thực hiện nghiêm túc tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, thị trường vàng sẽ vượt qua các nghịch lý tồn tại bấy lâu và hướng tới sự minh bạch, ổn định".

Tiến sĩ HUỲNH THANH ĐIỀN

Trường đại học Nguyễn Tất Thành

Như vậy, việc xây dựng sàn giao dịch vàng và cải cách Nghị định 24/2012/NĐ-CP không chỉ nhằm bình ổn giá, mà còn là bước đi chiến lược để chuyển hóa vàng thành nguồn lực phát triển, củng cố niềm tin vào hệ thống tài chính quốc gia.

Để hiện thực hóa chủ trương xây dựng sàn giao dịch, Tổng Giám đốc AFA Capital Nguyễn Minh Tuấn cho rằng, vàng cần được định vị lại như một loại hàng hóa chiến lược - tương tự như dầu mỏ hay kim loại quý, có thể giao dịch, lưu trữ và chịu sự quản lý như bất kỳ hàng hóa nào khác. Việc này không chỉ giúp nâng cao tính minh bạch trong thị trường vàng nội địa mà còn hỗ trợ kiểm soát tốt hơn các chính sách vĩ mô như lãi suất và tỷ giá.

Theo kết quả khảo sát cộng đồng các cố vấn tài chính Việt Nam, 96% người được hỏi ủng hộ thành lập sàn vàng vật chất. Đây là sự lựa chọn an toàn, minh bạch và mang lại giá trị thật cho người tiêu dùng, phù hợp xu hướng của các thị trường vàng quốc tế lớn. Chuyên gia Nguyễn Trí Hiếu phân tích: Khi sàn giao dịch vàng được thành lập, các giao dịch, thông tin về vàng sẽ được công khai giúp minh bạch hóa thị trường. Cách giao dịch này vừa bảo đảm an toàn cho người dân, vừa bảo đảm nguồn cung trên thị trường.

Tuy nhiên, để thành lập được sàn giao dịch vàng, bắt buộc phải có những quy định cụ thể, vì vàng là một loại hàng hóa đặc biệt, không phải là tiền tệ. Bên cạnh việc thành lập sàn giao dịch vàng, để thu hẹp chênh lệch giữa giá vàng trong nước và thế giới theo chỉ đạo của Thủ tướng, các chuyên gia được tham vấn đều chung quan điểm, đã đến lúc cần phải cho phép một số ngân hàng, doanh nghiệp nhập khẩu vàng. Tiến sĩ Lê Xuân Nghĩa thẳng thắn chỉ ra, các nhà kinh doanh vàng phải được phép tiếp cận với thị trường vàng thế giới, họ có thể giao dịch vàng, mua vàng trên thế giới. Nếu Ngân hàng Nhà nước cho phép nhập khẩu vàng để tăng nguồn cung, giá vàng sẽ tiếp tục giảm, cho đến khi ngang bằng với giá vàng thế giới.

Thu Thủy - Đoàn Hằng