Cuba thông qua luật mới cho phép thay đổi giới tính trên giấy tờ

Ảnh minh họa. Nguồn: brasildefato.com.br

Quá trình vận động xã hội và thay đổi khung pháp lý

Luật Đăng ký dân sự sủa đổi được Đại hội Nhân dân toàn quốc Cuba (Quốc hội) thông qua ngày 18/7/2025, là kết quả của một quá trình vận động kéo dài nhiều năm. Luật mới quy định rằng mọi công dân trên 18 tuổi có thể yêu cầu thay đổi giới tính trên giấy tờ tùy thân mà không phải chứng minh đã phẫu thuật giới hay có giấy phép của tòa án. Với trẻ vị thành niên, quá trình này vẫn yêu cầu phán quyết tư pháp để bảo đảm tính phù hợp về mặt pháp lý.

Theo Granma, Bộ Tư pháp Cuba khẳng định, sửa đổi này là một phần của gói cải cách lớn hơn nhằm hiện đại hóa hệ thống quản lý dân sự quốc gia, trong đó có việc số hóa dữ liệu dân sự và nâng cao bảo vệ thông tin cá nhân của người dân. Điểm đáng chú ý khác là với người trưởng thành, luật không giới hạn số lần thay đổi giới tính hợp pháp, miễn là yêu cầu hợp lệ và được thực hiện trên cơ sở tự nguyện.

Người phát ngôn của phong trào Trans Men of Cuba, ông Verde Gil cho biết đạo luật mới không phải sản phẩm của quyết định hành chính đơn lẻ mà là kết quả của một quá trình tham vấn cộng đồng và phối hợp chính sách phức tạp. Quá trình này có sự tham gia chủ động của Trung tâm giáo dục giới tính quốc gia (CENESEX), cùng các mạng lưới cộng đồng và nhà hoạt động xã hội. “Chính những quy trình tập thể này đã củng cố sự tự cường của cộng đồng và nâng cao nhận thức pháp lý của những người dễ bị tổn thương”, ông Verde nhấn mạnh.

Sự kiện này cũng đưa Cuba vào nhóm quốc gia hiếm hoi tại Mỹ Latinh và Caribe, cùng Argentina, Uruguay, Malta và Đức cho phép công dân thay đổi giới tính trên giấy tờ tùy thân mà không cần phẫu thuật hay kiểm tra y tế. Trước khi sửa đổi, từ năm 2022, Cuba chỉ cho phép người dân thay đổi tên hợp pháp, nhưng chưa cho phép thay đổi giới tính nếu không có bằng chứng y tế hoặc phán quyết của tòa án.

Sự thay đổi này được đánh giá là bước tiến dài tiếp nối chuỗi nỗ lực mở rộng quyền con người trên đảo quốc. Trước đó, Cuba từng gây tiếng vang quốc tế khi thông qua Bộ luật Gia đình năm 2022, hợp pháp hóa hôn nhân đồng giới, nhận con nuôi và mang thai hộ phi thương mại sau một cuộc trưng cầu dân ý rộng rãi với tỷ lệ 70% cử tri ủng hộ.

Bước tiến xã hội và thách thức phía trước

Theo ông Verde Gil, luật mới sẽ giúp cộng đồng người chuyển giới tránh được những bất tiện và rào cản vô hình trong đời sống hàng ngày khi thông tin trên thẻ căn cước không phù hợp với bản dạng giới thực tế. Thực tế, việc không được công nhận bản dạng giới từng gây nhiều khó khăn cho người chuyển giới Cuba trong giao dịch ngân hàng, xin việc làm, đi học hay thậm chí trong việc được tiếp cận các dịch vụ y tế cơ bản.

Tuy nhiên, các nhà hoạt động cũng chỉ ra nhiều thách thức phía trước. Trước hết, luật hiện tại vẫn chỉ công nhận hai giới tính truyền thống, chưa có tùy chọn phi nhị phân hoặc lựa chọn không ghi giới tính trên giấy tờ. Một bộ phận trong cộng đồng LGBT+ mong muốn mở rộng luật theo hướng bao quát hơn, nhưng vấn đề này vẫn cần thêm thời gian và sự đồng thuận xã hội.

Bên cạnh đó, hệ thống y tế Cuba hiện còn thiếu hụt trầm trọng nguồn lực cho các dịch vụ y tế liên quan đến chuyển giới. Tình trạng khan hiếm thuốc hormone, thiết bị y tế và nhân lực chuyên môn khiến nhiều người phải tự tiêm hormone hoặc tìm nguồn cung không chính thức, tiềm ẩn nguy cơ sức khỏe.

Cuối cùng, tư tưởng bảo thủ của một bộ phận xã hội, tuy là thiểu số nhưng vẫn có thể khiến việc thực thi luật gặp thách thức.

Bức tranh tổng thể cho thấy Cuba đang trải qua một giai đoạn chuyển mình quan trọng về quyền LGBT+. Từ việc hợp pháp hóa quan hệ đồng giới năm 1979, từng bước mở rộng dịch vụ y tế chuyển giới, thông qua Hiến pháp 2019 cấm phân biệt đối xử trên cơ sở xu hướng tính dục và bản dạng giới đến Bộ luật Gia đình 2022 hợp pháp hóa hôn nhân đồng giới, tất cả đã đặt nền móng cho sự thay đổi quan trọng lần này.

Luật mới của Cuba được cộng đồng quốc tế đánh giá cao vì đặt quốc gia này vào nhóm đi đầu về quyền người chuyển giới tại khu vực Mỹ Latinh. Trong khi đó, nhiều quốc gia láng giềng vẫn yêu cầu người dân phải phẫu thuật hoặc trải qua các thủ tục y tế phức tạp để được công nhận bản dạng giới. Chẳng hạn, Colombia vẫn yêu cầu bằng chứng y tế trong một số trường hợp, và tại Cộng hòa Dominica, thủ tục gần như không khả thi vì thiếu khung pháp lý rõ ràng.

Argentina được xem là hình mẫu khi ban hành Luật Bản dạng giới (Ley de Identidad de Género) từ năm 2012, cho phép người dân thay đổi giới tính mà không cần can thiệp y tế. Uruguay cũng có bước tiến tương tự vào năm 2018 với Luật Toàn diện về người chuyển giới.

Linh Anh