Cuộc đấu trí mới trên biển Caribe

Đây không chỉ là cuộc khẩu chiến về chính trị nội bộ hay tranh luận về cáo buộc buôn ma túy; mà là màn đấu trí thực sự giữa một cường quốc sở hữu sức mạnh quân sự vượt trội và một quốc gia kiên quyết chống lại bất kỳ dấu hiệu can thiệp từ bên ngoài.

Ngay sau tuyên bố của Tổng thống Mỹ Donald Trump, các hãng hàng không quốc tế lập tức điều chỉnh đường bay. Một số hãng lớn tạm dừng khai thác tuyến đến Venezuela, lo ngại rủi ro an toàn hàng không nếu Washington tăng cường kiểm soát vùng trời Caribe.

Người dân Venezuela tham gia các cuộc tuần hành tại Caracas, bày tỏ quan điểm trước tình hình căng thẳng chính trị và sức ép từ bên ngoài.Ảnh: Reuters

Trong bối cảnh thị trường hàng không toàn cầu phụ thuộc vào hành lang bay ổn định, việc một quốc gia lớn tuyên bố hạn chế hoặc phong tỏa không phận của nước khác luôn gây ra phản ứng dây chuyền: các công ty bảo hiểm có thể nâng mức phí, các hãng bay phải kéo dài lộ trình, còn giới vận tải thì đối mặt nguy cơ hoạt động bị gián đoạn. Điều này biến động thái của Washington thành một đòn “vừa cứng vừa mềm”, tác động vượt xa phạm vi lãnh thổ Venezuela.

Với Caracas, phản ứng diễn ra nhanh và mạnh. Chính phủ Venezuela khẳng định bất kỳ hành động áp đặt nào lên không phận của họ đều là vi phạm chủ quyền quốc gia và trái với luật pháp quốc tế. Tổng thống Nicolás Maduro thẳng thắn cáo buộc Mỹ tìm cách gây bất ổn nội bộ, đồng thời khẳng định Venezuela muốn hòa bình nhưng hòa bình đó phải dựa trên tôn trọng lẫn nhau, không phải sự áp đặt. Lời nhấn mạnh tái khẳng định câu chuyện lâu nay của Venezuela: họ coi áp lực từ Mỹ là một dạng “chiến tranh hỗn hợp”, kết hợp trừng phạt kinh tế, sức ép ngoại giao, truyền thông và đe dọa quân sự để tạo thay đổi chính trị.

Dưới góc nhìn chiến lược, diễn biến tại Caribe không xuất phát từ một động thái đơn lẻ mà là sự tiếp nối của cả một chiến dịch kéo dài. Những tháng qua, Mỹ đã tiến hành nhiều đợt triển khai lực lượng ở vùng biển gần Venezuela, kết hợp các hoạt động mà Washington gọi là “chống ma túy” nhưng Caracas cho rằng mang tính chất quân sự hóa.

Tàu chiến, máy bay do thám và các đội đặc nhiệm được huy động thường xuyên hơn, tạo ra môi trường an ninh đầy rủi ro, nơi chỉ một sự cố nhỏ, như va chạm tàu hay cảnh báo trên không, cũng có thể châm ngòi khủng hoảng. Yếu tố khiến tình hình phức tạp hơn là thời điểm căng thẳng diễn ra. Venezuela đang trong giai đoạn nhạy cảm: kinh tế suy giảm kéo dài, lạm phát còn cao, các biện pháp trừng phạt quốc tế khiến dòng ngoại tệ thu hẹp.

Tuy nhiên, chính quyền Tổng thống Nicolás Maduro vẫn giữ được sự ủng hộ đáng kể trong tầng lớp lao động và trong quân đội - hai trụ cột để duy trì ổn định. Khi sức ép từ Mỹ tăng, Caracas càng có cơ sở tập hợp lực lượng trong nước, củng cố lập luận rằng họ đang đối mặt với sự can thiệp từ bên ngoài và cần đoàn kết để bảo vệ độc lập quốc gia. Về phía Mỹ, động thái siết chặt không phận và gia tăng hiện diện quân sự ở Caribe cho thấy chính quyền Tổng thống Donald Trump đang theo đuổi cách tiếp cận cứng rắn hơn so với những năm trước.

Việc gửi thông điệp mạnh vào thời điểm này có thể phục vụ nhiều mục tiêu: gây áp lực lên Caracas trước thềm các cuộc thương lượng về nhân quyền và dầu khí; trấn an các đồng minh Mỹ Latinh lo ngại về ảnh hưởng của Venezuela; hoặc thể hiện lập trường cứng rắn nhằm thu hút sự ủng hộ trong nước. Tuy vậy, đẩy căng thẳng đến sát giới hạn luôn tiềm ẩn rủi ro vượt ngoài dự tính, đặc biệt khi môi trường Caribe vốn nhạy cảm và từng chứng kiến nhiều khủng hoảng lớn trong thế kỷ XX.

Ở góc độ khu vực, các nước Mỹ Latinh theo dõi sát diễn biến. Dù nhiều quốc gia có bất đồng sâu sắc với chính quyền Tổng thống Nicolás Maduro, họ vẫn thận trọng với hình thức sử dụng sức mạnh nhằm áp đặt thay đổi chính trị từ bên ngoài. Ký ức về các cuộc can thiệp trong lịch sử, từ Grenada đến Panama, vẫn còn đậm dấu ấn trong nhận thức chính trị khu vực. Nếu căng thẳng Mỹ - Venezuela vượt qua lằn ranh đỏ, nguy cơ cả Caribe bị kéo vào vòng xoáy bất ổn là điều không thể xem nhẹ.

Thế giới cũng đặc biệt quan tâm, bởi “cuộc đấu trí Caribe” phản ánh một xu thế rộng hơn: việc cường quốc dùng các lệnh trừng phạt, biện pháp quân sự giới hạn hoặc hành động ngăn chặn trên biển và trên không như công cụ chính sách đối ngoại. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là hiệu quả của những biện pháp đó đến đâu. Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu mong manh, việc đẩy một nền kinh tế đang gặp khó khăn như Venezuela vào trạng thái bao vây thêm có thể tạo hệ quả nhân đạo, dòng người di cư và bất ổn lan sang các nước láng giềng. Với các cơ chế đa phương, đây là bài toán khó: phải cân bằng giữa việc phản ứng với các vi phạm nhân quyền hay khủng hoảng chính trị nội bộ và việc tránh tạo thành tiền lệ can thiệp quân sự.

Một yếu tố then chốt khác là luật pháp quốc tế. Việc phong tỏa không phận hoặc đe dọa hành động quân sự vượt ngoài khuôn khổ Hội đồng Bảo an luôn gây tranh cãi. Nó đặt ra vấn đề về chuẩn mực, tính hợp pháp và quyền tự vệ của quốc gia. Vì vậy, tranh luận không chỉ xoay quanh bất đồng giữa Mỹ và Venezuela, mà còn liên quan đến sự ổn định của hệ thống quốc tế trong bối cảnh nhiều chuẩn mực đang bị thử thách. Từ góc nhìn rộng hơn, biển Caribe đang trở lại như một không gian cạnh tranh chiến lược. Sự hiện diện của nhiều lực lượng ngoài khu vực, bao gồm các đối tác thương mại và quốc phòng của Venezuela, càng khiến môi trường địa chính trị trở nên phức tạp. Một cuộc đối đầu kéo dài sẽ không chỉ khiến kinh tế Venezuela thêm suy kiệt, mà còn gây sức ép lên các nước láng giềng vốn đang đối mặt với hàng loạt thách thức từ thiên tai, nhập cư đến tội phạm xuyên quốc gia.

Trong bối cảnh đó, ngoại giao vẫn là lựa chọn duy nhất để tránh đẩy khu vực vào vòng xoáy bất ổn. Mỹ và Venezuela dù đối đầu căng thẳng nhưng vẫn còn những khoảng không gian để đối thoại, đặc biệt trong các lĩnh vực như trao trả tù nhân, kiểm soát dòng người di cư, dầu khí và hợp tác hạn chế trong chống tội phạm. Vấn đề là liệu các bên có đủ thiện chí và sự kiềm chế để ngồi lại hay không, khi áp lực chính trị trong nước và lợi ích chiến lược luôn chi phối quyết định.

Vẫn còn đó nhiều ẩn số về bước đi tiếp theo của Washington và Caracas. Nhưng một điều chắc chắn: nếu không có sự tỉnh táo và tầm nhìn dài hạn từ cả hai phía, biển Caribe sẽ tiếp tục là nơi thử thách ranh giới giữa sức mạnh quân sự và trách nhiệm quốc tế - một ranh giới mỏng manh mà thế giới không thể cho phép vượt qua.

Khổng Hà