Cuộc đời hoạt động cách mạng của Nữ tướng Nguyễn Thị Định

Hai năm sau, tháng 10/1938, đồng chí được đứng vào hàng ngũ của Đảng. Trong thời gian này, đồng chí xây dựng gia đình với đồng chí Nguyễn Văn Bích (Ba Bích) -Tỉnh ủy viên hoạt động công khai, một trong số các đồng chí cùng hoạt động. Trong kháng chiến, đồng chí lấy tên Ba Định, theo thứ của chồng, ngoài ra còn có các bí danh khác như Bích Vân, Ba Tấn, Ba Nhất, Ba Hận.

Mới sinh con trai được 3 ngày, ngày 04/10/1939, bọn mật thám đến bắt đồng chí Nguyễn Văn Bích. Từ khi chồng bị bắt, đồng chí chỉ được bồng con đến nhà tù thăm có một lần thì đồng chí Bích bị Pháp đày đi Côn Đảo. Năm 1940, đồng chí và đứa con mới 7 tháng tuổi lại bị mật thám vây bắt. Chúng đưa hai mẹ con về Khám Lá Bến Tre. Đồng chí buộc phải gửi con về nhà, trước khi bị đày đến nhà tù Bà Rá. Tại đây, đồng chí nhận tin chồng đã hy sinh ngoài Côn Đảo. Đau đớn tột cùng, đồng chí vẫn nhớ lời chồng dặn dò: “Dấn thân vào con đường cách mạng là phải chịu gian khổ, hy sinh”. Nhờ lời dặn đó, đồng chí có thêm nghị lực để đứng vững cho đến khi ra tù (năm 1943).

Nữ tướng Nguyễn Thị Định (Ảnh: Tư liệu)

Năm 1944, đồng chí Nguyễn Thị Định bắt liên lạc với Đảng. Trong khí thế hừng hực của Cách mạng Tháng Tám, người góa phụ 25 tuổi đã dẫn đầu hàng ngàn quần chúng tràn vào cướp chính quyền tại tỉnh lỵ Bến Tre. Khi Pháp trở lại đánh chiếm Nam Bộ, đồng chí được bầu vào Ban Chấp hành Phụ nữ cứu quốc tỉnh. Tháng 3/1946, đồng chí được cử tham gia đoàn vượt biển bằng thuyền từ huyện Thạnh Phú ra miền Bắc báo cáo với Bác Hồ và Trung ương Đảng về tình hình chiến trường Nam Bộ, đồng thời xin chi viện vũ khí đánh Pháp và sau đó làm trưởng đoàn vận chuyển 12 tấn vũ khí từ Bắc về Nam an toàn. Chuyến vượt biển lịch sử từ Nam ra Bắc đầu tiên này đã mở ra con đường huyền thoại - “Đường Hồ Chí Minh trên biển” cho cuộc kháng chiến chống Mỹ sau này.

Về lại Bến Tre, năm 1947, đồng chí Nguyễn Thị Định được bầu vào Tỉnh ủy. Năm 1948, đồng chí là Đoàn trưởng Phụ nữ cứu quốc tỉnh, Ủy viên Mặt trận Liên Việt tỉnh. Năm 1951, thời điểm gian khó nhất của tỉnh, đồng chí được tăng cường về làm Phó Bí thư rồi Bí thư Huyện ủy Mỏ Cày, lãnh đạo khôi phục phong trào cách mạng trên địa bàn. Có thời điểm, đồng chí phải rời địa bàn sang đứng chân trên đất Trà Vinh, Vĩnh Long để tránh sự ruồng bố của địch. Năm 1952, đồng chí là Đoàn trưởng Phụ nữ cứu quốc tỉnh Bến Tre.

Sau Hiệp định Genève, đồng chí Nguyễn Thị Định được chỉ định vào Thường vụ Tỉnh ủy và được giao nhiệm vụ ở lại miền Nam hoạt động bí mật trong điều kiện cực kỳ khó khăn, gian khổ; biết bao lần vào sinh ra tử, nhưng nhờ sự yêu thương đùm bọc của nhân dân đồng chí vẫn được an toàn.

Cuối năm 1959, với cương vị là Phó Bí thư Tỉnh ủy, đồng chí được cử đi tiếp thu Nghị quyết số 15 và về Bến Tre đầu năm 1960, đồng chí trực tiếp truyền đạt lại cho Tỉnh ủy. Chính đồng chí Nguyễn Thị Định là người gọi cuộc nổi dậy khởi nghĩa tại Bến Tre bằng khái niệm “Đồng khởi” đầu tiên và là người trực tiếp chỉ đạo cuộc “Đồng khởi” đợt 1, nổ ra ngày 17/1/1960. Cũng từ đây, ra đời “Đội quân tóc dài” huyền thoại và phương châm tiến công địch bằng “ba mũi giáp công” - chính trị kết hợp với vũ trang và binh vận, cách đánh địch sáng tạo tuyệt vời của chiến tranh nhân dân, đã nhanh chóng lan ra toàn miền Nam, làm thất bại hết chiến lược chiến tranh này đến chiến lược chiến tranh khác của Mỹ - ngụy, đến sụp đổ hoàn toàn 30/4/1975.

Sau cuộc Đồng khởi thắng lợi vang dội, tháng 4/1960, đồng chí Nguyễn Thị Định được bầu làm Bí thư Tỉnh ủy. Tháng 5/1961, đồng chí là Khu ủy viên Khu 8, phụ trách dân vận kiêm Bí thư đảng đoàn Phụ nữ Khu 8. Năm 1964, đồng chí được bầu là Ủy viên Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam.

Nữ tướng Nguyễn Thị Định (Ảnh: Tư liệu)

Năm 1965, tại Đại hội Phụ nữ toàn miền Nam, đồng chí được bầu là Hội trưởng Hội Liên hiệp Phụ nữ giải phóng miền Nam. Cũng trong năm này, đồng chí được giao nhiệm vụ Phó Tư lệnh Quân giải phóng miền Nam Việt Nam, tham gia Quân ủy miền, phụ trách phong trào chiến tranh du kích. Đến ngày 17/4/1974, Nguyễn Thị Định chính thức được phong quân hàm Thiếu tướng.

Từ năm 1965 - 1975, đồng chí đã có nhiều đóng góp xứng đáng vào thắng lợi chung của quân và dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất nước nhà. Sự có mặt của đồng chí trong Bộ Chỉ huy Miền đã góp phần làm cho cái nhìn của lãnh đạo, chỉ huy toàn diện, thấu đáo hơn trong lãnh đạo cuộc chiến tranh nhân dân. Mùa xuân 1975, trong 5 cánh quân rầm rập tiến về giải phóng Sài Gòn, có nữ tướng Nguyễn Thị Định trong vai trò Phó Tổng tư lệnh Quân giải phóng, Phó Tổng chỉ huy chiến dịch.

Sau ngày đất nước thống nhất, năm 1976, đồng chí được bổ nhiệm làm Thứ trưởng Bộ Thương binh và Xã hội (nay là Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội), được bầu làm Phó Chủ tịch thứ nhất Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam. Tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IV (12/1976), đồng chí được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng.

Từ đó, đồng chí Nguyễn Thị Định giữ nhiều chức vụ quan trọng của Đảng và Nhà nước như: Ủy viên Trung ương Đảng các khóa IV, V, VI; Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa VI, VII, VIII; Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam (năm 1982). Từ tháng 6/1987 - 3/1992, đồng chí giữ chức Phó chủ tịch Hội đồng Nhà nước. Ngoài ra, thời gian này, đồng chí còn giữ chức Phó Chủ tịch Liên đoàn Phụ nữ dân chủ quốc tế, Chủ tịch Hội Hữu nghị Việt Nam - Cuba,...

Nữ tướng Nguyễn Thị Định (Ảnh: Tư liệu)

Từ trong muôn vàn gian khổ, bao lần vào sinh ra tử, trải qua 2 cuộc kháng chiến, cho đến khi giữ cương vị cao trong bộ máy nhà nước, đồng chí Nguyễn Thị Định luôn giữ phẩm chất nhân ái, rộng lượng, bao dung, sống chan hòa, gần gũi, chân tình với mọi người. Đồng chí như một người chị, người cô, tận tụy chăm sóc từ cơm ăn, áo mặc cho các chiến sĩ, đồng chí, đồng đội; cảm thông sâu sắc những nỗi đau, mất mát và sự hy sinh cao cả của nhân dân, luôn chia sẻ một cách tinh tế và đầy tình người.

Những lần về lại quê hương Bến Tre, đồng chí đều dành thời gian gặp gỡ, ân cần thăm hỏi và tìm mọi cách giúp đỡ những anh chị em, bạn bè, đồng chí hoạt động kháng chiến cùng thời, cũng như nhân dân trên địa bàn căn cứ cách mạng, từng đùm bọc cưu mang những người kháng chiến trong những năm chiến tranh gian khó. Có thể nói, cái tên chị Ba, cô Ba, bà Ba đã quen thuộc, thân thương, không chỉ sống mãi trong lòng nhân dân quê hương Bến Tre và cả nước, mà còn vượt ra xa, cả với bạn bè năm châu.

Đồng chí Nguyễn Thị Định mất ngày 26/8/1992. Với nhiều đóng góp lớn cho Tổ quốc, nhân dân, đồng chí được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Quân công hạng Nhất và nhiều huân chương cao quý khác. Năm 1968, đồng chí được nhận giải thưởng Hòa bình quốc tế Lênin. Ngày 30/8/1995, đồng chí được truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, v.v...

Lúc sinh thời, năm 1966, phát biểu tại Lễ kỷ niệm lần thứ 20 ngày thành lập Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Chủ tịch Hồ chí Minh khẳng định: “Phó Tổng tư lệnh Quân giải phóng là cô Nguyễn Thị Định. Cả thế giới chỉ nước ta có vị tướng quân gái như vậy. Thật là vẻ vang cho miền Nam, cho cả dân tộc ta”[1].

Để tri ân công lao đóng góp của Nữ tướng Nguyễn Thị Định, tỉnh Bến Tre lập Khu lưu niệm Nguyễn Thị Định tại ấp Phong Điền, xã Lương Hòa (Giồng Trôm), khánh thành vào ngày 20/12/2003, trùng tu, nâng cấp vào cuối năm 2024 và hoàn thành vào đầu năm 2025. Bên cạnh đền thờ có trường THPT mang tên Nguyễn Thị Định. Một con đường từ TP. Bến Tre về Giồng Trôm cũng được nhân dân đặt tên Nguyễn Thị Định. Nhân dân Hát Môn (Hà Nội), Phú Thọ, đã rước bát hương thờ đồng chí Nguyễn Thị Định về thờ trong khu đền Hai Bà Trưng.

Bên cạnh đó, Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam có giải thưởng Nguyễn Thị Định dành tặng cho cán bộ Hội Liên hiệp Phụ nữ các cấp có thành tích xuất sắc; các cấp Hội Liên hiệp phụ nữ tỉnh Bến Tre có chương trình học bổng Nguyễn Thị Định hoạt động liên tục từ năm 1996 đến nay, v.v... Tên của đồng chí cũng được đặt cho nhiều tuyến đường và trường học tại nhiều địa phương ở các tỉnh, thành phố trong cả nước.

[1] Hồ Chí Minh: Toàn tập, NXB. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, tập 15, tr.173.

Tỉnh ủy Bến Tre