Cuộc khủng hoảng kế nhiệm ở các công ty gia đình Nhật Bản

Ảnh minh họa - Ảnh: Reuters.

Theo hãng tin CNBC, đây là một vấn đề nghiêm trọng đối với nền kinh tế Nhật, quốc gia có hơn 90% các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) là công ty thuộc sở hữu gia đình. Một báo cáo của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) dự báo đến hết năm 2025, khoảng 1,27 triệu chủ doanh nghiệp SME ở Nhật Bản sẽ trên 70 tuổi mà không có người kế nhiệm, chiếm khoảng 1/3 tổng số công ty tại quốc gia này.

Nguyên nhân chính của tình trạng này là do thế hệ trẻ ở Nhật vừa ít về số lượng, vừa không còn hứng thú với việc tiếp quản công việc kinh doanh của gia đình. Nhiều người trẻ Nhật Bản hiện nay có xu hướng tìm kiếm cơ hội nghề nghiệp khác, đặc biệt là trong các lĩnh vực công nghệ và dịch vụ, nơi họ có thể phát triển sự nghiệp một cách độc lập và sáng tạo hơn.

Bên cạnh đó, mức thuế thừa kế cao nhất thế giới, lên tới 55% đối với các tài sản lớn, cũng là một rào cản lớn. Điều này buộc các người thừa kế phải bán tài sản nhanh chóng để có tiền nộp thuế, khiến việc bán công ty cho các công ty đầu tư cổ phần tư nhân trở thành một lựa chọn hấp dẫn.

Thị trường đầu tư cổ phần tư nhân tại Nhật Bản đã vượt mốc 3 nghìn tỷ yên (tương đương 20 tỷ USD) về giá trị giao dịch hàng năm trong 4 năm liên tiếp. Theo dữ liệu từ PitchBook, từ đầu năm đến nay, hoạt động giao dịch vốn cổ phần tư nhân tại Nhật Bản đã tăng hơn 30% so với cùng kỳ năm ngoái, lên mức 29,19 tỷ USD. Phần lớn dòng chảy giao dịch này được thúc đẩy bởi làn sóng các doanh nghiệp gia đình tự bán mình khi nhà sáng lập già đi và đối mặt với thách thức kế nhiệm cũng như gánh nặng thuế thừa kế.

Ông Jun Tsusaka, CEO của công ty đầu tư Nhật Bản Nippon Sangyo Suishin Kiko, đã chia sẻ về một trường hợp điển hình của một chủ doanh nghiệp 61 tuổi nhờ ông bán công ty. Ông Tsusaka cho biết: "Họ đang ở độ tuổi mà họ nói: 'Tôi đã làm việc chăm chỉ. Nhưng con cái tôi không muốn tiếp quản công việc kinh doanh của tôi’”.

Sự thay đổi văn hóa cũng đóng vai trò quan trọng trong việc mở ra cơ hội cho các công ty đầu tư cổ phần tư nhân.

Trước đây, việc bán công ty cho các quỹ đầu tư nước ngoài là điều không thể tưởng tượng được ở Nhật Bản. Tuy nhiên, theo ông Manoj Purush - một đối tác của công ty Reed Smith chuyên về sáp nhập và mua lại - các CEO Nhật đã dần chấp nhận ý tưởng này khi nhận ra rằng họ cần các nhà đầu tư.

Ban đầu, họ chỉ tìm kiếm các nhà đầu tư trong nước, nhưng sau đó đã mở rộng ra các nhà đầu tư nước ngoài. Sự thay đổi này đã mang lại niềm tin cho các công ty gia đình Nhật Bản vào các nhà đầu tư toàn cầu, khi những cuộc tái cấu trúc mà các công ty nước ngoài như KKR, Carlyle và Bain thực hiện thành công đã xóa tan nỗi lo sợ rằng các công ty đầu tư cổ phần tư nhân sẽ làm suy yếu các công ty Nhật.

Một ví dụ điển hình là KKR mua lại cổ phần 80% của Panasonic vào năm 2013, sau đó đổi tên thành PHC Holdings và đưa công ty này lên sàn vào năm 2021. Sự thành công của các thương vụ như vậy đã thúc đẩy một số nhà sáng lập trẻ hơn bán công ty của mình trong bối cảnh thiếu hụt lao động trầm trọng và không thể thu hút được các nhà quản lý chuyên nghiệp.

Ngoài ra, việc Chính phủ Nhật Bản cải cách các quy định cũng đã hỗ trợ cho sự bùng nổ của thị trường đầu tư cổ phần tư nhân. Theo ông Jim Verbeeten, đối tác của Bain & Co., các cải cách này bắt đầu từ năm 2015-2016, khi Chính phủ Nhật Bản đưa ra những quy định mới như bắt buộc doanh nghiệp có thành viên hội đồng quản trị từ bên ngoài và áp lực từ Sở Giao dịch Chứng khoán Tokyo yêu cầu doanh nghiệp cải thiện tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu.

Ngoài vấn đề kế nhiệm, việc tách rời các công ty con cũng đang thúc đẩy các thương vụ khi các tập đoàn Nhật Bản, dưới áp lực quy định, cố gắng giải phóng vốn và tăng tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu. Các nhà đầu tư chủ động cũng đã thúc đẩy các hội đồng quản trị hoạt động kém hiệu quả phải thoái vốn hoặc tư nhân hóa công ty.

Các yếu tố vĩ mô đóng vai trò quan trọng không kém. Xu hướng mất giá của đồng yên trong những năm gần đây khiến tài sản Nhật Bản trở nên rẻ hơn tương đối, đặc biệt là đối với các nhà đầu tư nắm giữ đồng USD.

Ông Kyle Walters, nhà phân tích đầu tư cổ phần tư nhân tại PitchBook, cho biết lãi suất của Nhật Bản vẫn thấp hơn đáng kể so với các thị trường phát triển lớn khác, khiến các thương vụ mua lại có đòn bẩy nợ tại quốc gia này trở nên hấp dẫn. Đồng yên đã giảm gần 4% so với đồng USD kể từ đầu năm, hiện đang ở mức 150,93 yên đổi 1 USD.

Tuy nhiên, một số chuyên gia đã lên tiếng cảnh báo về nguy cơ thị trường quá nóng. Ông Verbeeten nhắc lại câu chuyện về các thương vụ đầu tư cổ phần tư nhân tại Nhật Bản trong giai đoạn 2006 - 2007, khi các công ty vội vàng đầu tư và trả giá ngày càng cao, khiến định giá bị đẩy lên quá mức. Nhiều khoản đầu tư trong số đó đã thất bại khi cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 bùng nổ, và các thương vụ được thực hiện trong những năm đó hiện được gắn nhãn là yếu kém.

Mặc dù thị trường đầu tư cổ phần tư nhân tại Nhật Bản đang tăng trưởng mạnh, nhưng đầu tư cổ phần tư nhân hiện chỉ tương đương khoảng 0,4% tổng sản phẩm trong nước (GDP) của Nhật Bản, so với 1,3% ở Mỹ và 1,9% ở châu Âu. Ông Verbeeten nhận định Nhật Bản là một thị trường đang phát triển trong lĩnh vực này, và những lo ngại về thế hệ kế nhiệm đồng nghĩa Nhật Bản có khả năng vẫn là một thị trường tăng trưởng và mảnh đất màu mỡ cho các công ty đầu tư cổ phần tư nhân săn tìm các thương vụ hời.

An Huy