Cuộc thi viết về nghề và làng nghề truyền thống TP HCM năm 2025: Phải lòng sợi bún Long Kiên

Hơn nửa thế kỷ qua, bún Long Kiên không chỉ là món ăn mà còn là ký ức, là "mạch nguồn văn hóa" kết nối cộng đồng di cư Bắc - Nam. Trên đất mới, người Long Kiên không chỉ giữ nghề tổ mà còn thổi vào đó sức sống của thời đại, năng động, sáng tạo nhưng vẫn vẹn nguyên tinh hoa xưa cũ.

Hành trình gìn giữ nghề tổ nơi đất mới

Nghề làm bún Long Kiên (phường Bà Rịa, TP HCM) được hình thành từ năm 1954, khi những cư dân từ huyện Thủy Nguyên (Hải Phòng) vào Bà Rịa - Vũng Tàu lập nghiệp, mang theo nghề gia truyền của quê hương. Ban đầu chỉ có 3-4 hộ làm nghề, nay đã phát triển thành khoảng 40 hộ sản xuất, tạo việc làm thường xuyên cho hơn 120 lao động, với sản lượng trung bình 20 tấn bún mỗi ngày.

Bí quyết làm nên thương hiệu bún Long Kiên nằm ở nguồn nước ngầm địa phương - yếu tố "thổ nhưỡng" đặc biệt giúp tạo ra sợi bún trắng ngần, mềm, dẻo mà không cần dùng phụ gia. Nhiều người dân ví rằng "Rời Long Kiên, sợi bún sẽ mất hồn", bởi chỉ tại vùng đất này, nguồn nước và tay nghề mới hòa quyện để tạo nên hương vị đặc trưng.

Phân loại, chuẩn bị đóng gói trước khi cung ứng cho thị trường

Năm 2013, nghề bún Long Kiên chính thức được tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu trước đây công nhận là nghề truyền thống. Đây là dấu mốc quan trọng, khẳng định giá trị văn hóa - kinh tế của một làng nghề đã trở thành niềm tự hào của cư dân phương Nam.

Trước kia, việc sản xuất bún chủ yếu thủ công, năng suất thấp, mỗi ngày chỉ làm được 50 - 70 kg. Nhưng nay, nhờ mạnh dạn đầu tư máy móc - từ máy vo gạo, xay bột, ép bún đến hệ thống nồi hơi - năng suất đã tăng gấp 10 lần, đạt 700-850 kg/ngày/hộ. Sự chuyển mình ấy giúp làng nghề đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường, đồng thời giảm sức lao động đáng kể.

Nhờ nguồn nước và gạo ngon, bún Long Kiên giữ được độ trắng, mềm, dẻo thơm.

Theo đại diện Phòng Kinh tế phường Bà Rịa, từ năm 2015, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu trước đây đã đầu tư hệ thống xử lý nước thải khép kín, hoàn thành vào năm 2020, giúp các cơ sở sản xuất đảm bảo vệ sinh môi trường và an toàn thực phẩm. Nhờ đó, nghề bún Long Kiên không chỉ phát triển bền vững hơn mà còn đủ điều kiện tham gia các chương trình OCOP, quảng bá sản phẩm ra thị trường rộng lớn hơn.

Không dừng ở đó, nhiều hộ dân đã áp dụng mô hình "công nghệ hòa quyện truyền thống", nghĩa là giữ lại các công đoạn mang tính thủ công tinh tế như ủ bột và ép chua - phần hồn quyết định hương vị - nhưng sử dụng máy móc hiện đại để đảm bảo tính ổn định và năng suất.

Ông Nguyễn Thái Hiếu, người có hơn 40 năm gắn bó với nghề cho biết hiện nay, cơ sở của ông cung cấp ra thị trường từ 1,5-1,8 tấn bún/ngày. Ông Hiếu chia sẻ: "Máy móc có thể giúp nhanh hơn, nhưng hồn nghề vẫn nằm ở đôi tay người thợ. Ủ bột phải nghe mùi chua dịu, sờ vào thấy dẻo tay mới đạt. Những điều ấy không sách nào ghi, chỉ có kinh nghiệm truyền từ đời này sang đời khác".

Công nhân trong làng nghề bún Long Kiên rửa và làm nguội bún sau khi luộc chín, chuẩn bị cho công đoạn đóng gói.

Nếu thế hệ cha ông giữ nghề bằng sự kiên trì thì lớp trẻ Long Kiên hôm nay đang làm sống dậy nghề bằng tư duy mới. Anh Phạm Văn Hùng, kỹ sư nông nghiệp và là thế hệ kế thừa của gia đình làm bún lâu năm, cho hay: "Chúng tôi đang kết hợp tri thức hiện đại với kinh nghiệm truyền thống. Mục tiêu là vừa giữ được chất lượng thủ công, vừa đáp ứng tiêu chuẩn vệ sinh, an toàn thực phẩm. Thị trường TP HCM đòi hỏi rất cao, nhưng đó cũng là động lực để bún Long Kiên nâng tầm thương hiệu".

"Đòn bẩy" cho làng nghề phát triển bền vững

Nhằm bảo tồn và phát triển nghề truyền thống, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (nay thuộc TP HCM) đã triển khai nhiều chính sách hỗ trợ, đặc biệt là Dự án xử lý môi trường và hỗ trợ thiết bị sản xuất sạch hơn giúp các cơ sở vừa tăng năng suất vừa bảo vệ môi trường.

Ông Vũ Ngọc Đăng, Chi Cục trưởng Chi cục Phát triển Nông thôn TP HCM, cho biết tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu trước đây và nay là TP HCM đã và đang triển khai chương trình hỗ trợ đổi mới thiết bị, ứng dụng khoa học công nghệ thân thiện môi trường, đồng thời hướng dẫn các hộ sản xuất thành lập tổ hợp tác, hợp tác xã để nâng cao năng lực cạnh tranh của các nghề truyền thống, trong đó có nghề làm bún Long Kiên.

Công đoạn rửa và làm nguội bún bằng nước sạch, bảo đảm sợi bún trắng trong và dai ngon.

Theo kế hoạch, đến năm 2030, mục tiêu là có trên 80% cơ sở ngành nghề nông thôn được áp dụng công nghệ hiện đại; 100% sản phẩm được thiết kế mẫu mã, bao bì, nhãn hiệu riêng và tham gia chương trình OCOP. Đây là bước đi quan trọng để nghề bún Long Kiên có thể phát triển thành sản phẩm du lịch làng nghề - hướng đi mới đầy tiềm năng của TP HCM trong chiến lược phát triển kinh tế nông thôn.

Trong hành trình ấy, mỗi sợi bún trắng ngần là kết tinh của lao động, của truyền thống và niềm tự hào. Nó khẳng định rằng giữa guồng quay hiện đại, những giá trị văn hóa dân gian vẫn có thể sống khỏe, nếu được gìn giữ bằng tâm huyết và tiếp sức bằng chính sách phù hợp.

Nghề làm bún Long Kiên hôm nay không chỉ là nghề mà là biểu tượng của sự bền bỉ và sáng tạo của người Việt - dẫu đi xa đến đâu, vẫn mang theo và làm rạng danh di sản quê hương.

Hoàng Nhị