Đại biểu Quốc hội: Có trường hợp đóng dấu mật để che giấu thông tin sai phạm

Chiều 7/11, Quốc hội thảo luận tại hội trường các dự án Luật An ninh mạng và Luật Bảo vệ bí mật nhà nước (sửa đổi).

Đại biểu Nguyễn Phương Thủy (Đoàn ĐBQH Hà Nội) cho biết, hiện nay không thống kê được số lượng văn bản mật, vì số lượng quá lớn và phân tán.

Tuy nhiên, bà cho rằng có không ít tài liệu đang bị mật hóa vượt mức yêu cầu thực tế và chính sự dư thừa bí mật ấy vô tình gây ra những thiệt hại lãng phí công khai cho quản trị công, cho minh bạch quốc gia và cho quyền tiếp cận thông tin của người dân.

Đại biểu Nguyễn Phương Thủy phân tích thêm, có trường hợp cơ quan tổ chức đóng dấu mật không phải để bảo vệ lợi ích quốc gia mà để an toàn cho người ký, tránh bị chất vấn, tránh phải giải trình hoặc thậm chí để che giấu thông tin sai phạm.

Hiện tượng này đang tạo ra gánh nặng không nhỏ trong quản lý nhà nước. Người được giao lưu trữ, in ấn, chuyển giao, bảo quản hay tiêu hủy tài liệu phải tuân thủ hàng loạt các quy định nghiêm ngặt, rất tốn thời gian và công sức.

Đại biểu Nguyễn Phương Thủy phát biểu. (Ảnh: Quốc hội)

Theo đại biểu này có 3 nhóm nguyên nhân chính dẫn tới tình trạng trên. Thứ nhất, quy định của pháp luật còn rộng và chưa đủ rõ. Trong đó, Điều 7 của dự thảo luật quy định phạm vi bí mật nhà nước là giới hạn thông tin quan trọng chưa công khai nếu bị lộ, bị mất có thể gây nguy hại đến lợi ích quốc gia dân tộc.

Đây là tiêu chí cốt lõi rất đúng về mặt nguyên tắc. Tuy nhiên, khi áp dụng, nhiều cơ quan có xu hướng chọn phương án mật cho chắc, vì không có tiêu chí định lượng, không có hướng dẫn cụ thể để phân biệt đâu là bí mật cần bảo vệ, đâu là thông tin cần công khai, đến mức nào thì được coi là có thể gây nguy hại.

Nhóm nguyên nhân thứ hai là thiếu chế tài xử lý hành vi lạm dụng. Luật hiện hành chưa có quy định rõ hậu quả pháp lý đối với trường hợp cố ý đóng dấu mật không đúng quy định, hay sử dụng hình thức văn bản mật để che giấu thông tin, né tránh giải trình. Khi đóng dấu mật sai không bị xử lý, thì hành vi lạm dụng sẽ tiếp tục tồn tại.

Nhóm nguyên nhân thứ ba, đại biểu cho rằng vẫn còn khoảng trống pháp lý đối với tài liệu lưu hành nội bộ. Hiện nay, rất nhiều cơ quan đang sử dụng khái niệm hành chính mềm là “các tài liệu nội bộ” nhưng hiện chưa có quy định pháp lý điều chỉnh nhóm tài liệu này.

Vì thiếu khung pháp lý nên cán bộ công chức hết sức e ngại, không dám cung cấp thông tin cho các bên có liên quan, không dám đưa dữ liệu lên nền tảng số, không dám ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào phân tích văn bản, sợ rủi ro lộ lọt thông tin. Chính sự thiếu rõ ràng đã vô tình trở thành rào cản với chuyển đổi số và cải cách hành chính.

Góp ý vào dự thảo luật, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn Lâm Đồng) cho rằng, phạm vi bí mật Nhà nước được xây dựng rất toàn diện, bao quát 13 lĩnh vực từ chính trị, quốc phòng, an ninh, kinh tế đến khoa học công nghệ và y tế.

Tuy nhiên, Điều 7 liệt kê phạm vi rộng, có thể dẫn đến việc lạm dụng đóng dấu "mật". Do đó, đại biểu đề nghị cần bổ sung một nguyên tắc định hướng ngay trong lời dẫn hoặc trong một khoản mới.

Ví dụ, khoản 14 "Phạm vi bí mật Nhà nước phải được thường xuyên rà soát, điều chỉnh theo hướng thu hẹp tối đa để tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động công khai thông tin và chuyển đổi số".

Theo đại biểu, nguyên tắc này sẽ tạo cơ sở pháp lý để các cơ quan chủ động và nghiêm túc thực hiện việc giải mật những thông tin đã cũ hoặc không còn nguy hại, thúc đẩy tính minh bạch.

Minh Tuệ