Đại biểu: Tránh tình trạng 'trăm hoa đua nở nhưng kín cổng cao tường'

Thảo luận tại hội trường chiều 1-12 về dự án Luật Chuyển đổi số, nhiều đại biểu Quốc hội cho rằng luật cần được thiết kế như “bộ khung thể chế số quốc gia” để tránh chồng lấn, manh mún và bảo đảm mục tiêu tự chủ dữ liệu, tự chủ công nghệ.

Lo ngại luật chồng chéo

Đại biểu Phạm Trọng Nhân (đoàn TP.HCM) nhận định chuyển đổi số hiện nay không chỉ là cải cách kỹ thuật mà là quá trình tái cấu trúc quyền lực Nhà nước, thay đổi cách doanh nghiệp tạo giá trị và cách người dân tiếp cận dịch vụ thiết yếu.

Theo ông Nhân, trong khi kinh tế số toàn cầu tăng trưởng vượt trội so với kinh tế truyền thống, nhiều quốc gia đi trước như Nhật Bản, Hàn Quốc, các nước châu Âu... đã hình thành bộ khung thể chế số hoàn chỉnh gồm luật về chuyển đổi số, dữ liệu, trí tuệ nhân tạo, cùng vành đai an ninh mạng, an toàn thông tin và giao dịch điện tử.

Đại biểu Quốc hội Phạm Trọng Nhân (TP.HCM). Ảnh: HNY

“Đó là một chỉnh thể pháp lý chứ không phải một đạo luật đơn lẻ” - ông Nhân nhấn mạnh và cho rằng Việt Nam muốn bắt kịp thì Luật Chuyển đổi số phải được thiết kế như khung thể chế số quốc gia.

Tuy vậy, đại biểu chỉ ra phạm vi luật còn rộng nhưng chưa rõ vai, dễ chồng lấn với Luật Dữ liệu và Luật AI. Dự thảo cùng lúc bao trùm Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số nhưng chưa phân định đâu là việc của chuyển đổi số, đâu là nhiệm vụ của luật dữ liệu hay luật AI.

Ông cảnh báo “luật sẽ nói nhiều, làm được ít”, dẫn đến chồng chéo, giảm hiệu lực và khiến các luật khác sau này phải sửa lại chính luật này.

Đại biểu cũng nhắc lại bài học quá khứ rằng chuyển đổi số không thể lặp lại mô hình “trăm hoa đua nở nhưng kín cổng cao tường”, hệ thống không liên thông, dữ liệu không kết nối. Nếu thiết kế không đủ mạnh và đúng ngay từ đầu, chi phí sẽ đội lên và mục tiêu khó đạt.

“Luật Chuyển đổi số phải trở thành trụ cột đủ mạnh để Việt Nam tự chủ dữ liệu, tự chủ công nghệ, tự chủ phát triển” - ông Nhân nói.

Khắc phục tình trạng “cát cứ số”

Góp ý dự thảo, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (đoàn TP.HCM) cho biết khái niệm “bản sao số” đang được định nghĩa quá rộng, dễ gây trùng lặp trong trách nhiệm quản lý giữa cơ quan Nhà nước và doanh nghiệp công nghệ.

Ông đề nghị làm rõ ranh giới của khái niệm này, chỉ nên áp dụng cho mô hình mô phỏng thời gian thực phục vụ phân tích, dự báo, ra quyết định, không bao gồm các hệ thống thông tin hay tài liệu dữ liệu thông thường.

Việc thu hẹp phạm vi giúp tránh mở rộng quá mức đối tượng điều chỉnh, hạn chế rủi ro trong quản lý, kiểm toán và trách nhiệm bồi thường khi bản sao số gây sự cố trong thực tế.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Tâm Hùng (TP.HCM). Ảnh: QH

Liên quan dịch vụ công trực tuyến toàn trình, ông Hùng dẫn quy định rằng cơ quan Nhà nước không được yêu cầu người dân nộp lại giấy tờ đã có trong cơ sở dữ liệu quốc gia. Tuy nhiên, dự thảo chưa quy định trách nhiệm pháp lý khi hệ thống lỗi hoặc không kết nối liên thông, dẫn đến chậm trễ cho người dân, doanh nghiệp.

Ông đề nghị bổ sung cơ chế xử lý rõ ràng, gồm trách nhiệm giải trình, bồi thường thiệt hại và nghĩa vụ công khai nguyên nhân kỹ thuật khi hồ sơ bị chậm hoặc bị từ chối không do lỗi của người dân.

“Đây là mấu chốt để chuyển đổi số đi vào thực chất, người dân thực sự trở thành trung tâm” - đại biểu nhấn mạnh.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng. Ảnh: HNY

Phát biểu giải trình, tiếp thu ý kiến của các đại biểu Quốc hội, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng cho biết Luật Chuyển đổi số là lĩnh vực mới, trên thế giới chưa có luật tương tự nên tinh thần xây dựng là làm luật ngắn, luật khung, để dành không gian cho văn bản dưới luật.

Theo Bộ trưởng, mục tiêu của luật là tạo khung pháp lý chung, khắc phục tình trạng “cát cứ số”, manh mún số giữa các nền tảng và các ngành.

Thuận lợi hiện nay là khi xây dựng bức tranh tổng thể quốc gia số, Việt Nam đã có các “mảnh ghép quan trọng”. Tuy nhiên, nếu chậm ban hành các quy định và thiếu kết nối, đồng bộ giữa luật chuyên ngành, tình trạng “trăm hoa đua nở” có thể phá vỡ tổng thể chung.

NHÓM PHÓNG VIÊN