Đại học loay hoay vì 'ế' chỉ tiêu

Năm 2025, cả nước có khoảng 773.200 thí sinh đỗ đại học, nhưng chỉ gần 625.500 xác nhận nhập học trên hệ thống của Bộ GD&ĐT. Như vậy, số thí sinh đỗ nhưng không nhập học đợt một là gần 147.700, chiếm hơn 19%.

Ngay sau đợt tuyển sinh đầu tiên, hàng chục trường đã thông báo tuyển bổ sung hàng trăm chỉ tiêu.

Ví dụ, vào đầu tháng 9, hội đồng tuyển sinh Đại học Duy Tân đã thông báo xét tuyển bổ sung 900 chỉ tiêu cho các phương thức xét tuyển, Đại học Thái Bình Dương cần thêm 650 tân sinh viên. Đại học Công nghệ TP.HCM (HUTECH) cũng thông báo xét tuyển bổ sung 500 chỉ tiêu cho tất cả ngành đào tạo hệ chính quy.

Không riêng đại học tư thục, đại học công lập cũng tuyển thiếu thí sinh trong đợt chung. Ví dụ, Đại học Sư phạm Hà Nội 2 tuyển thêm 104 chỉ tiêu cho 4 ngành, những trường đào tạo y dược - nơi luôn được đánh giá "hút" thí sinh cũng cần tuyển thêm như Đại học Y Dược Hải Phòng (210 chỉ tiêu), Học viện Y Dược học Cổ truyền Việt Nam (33 chỉ tiêu), Đại học Y Dược Thái Bình (130 chỉ tiêu), Đại học Y Dược Huế (203 chỉ tiêu)...

Tuyển bổ sung nhưng vẫn không đủ

Về lý thuyết, nguồn tuyển bổ sung của các trường vẫn còn. Ít nhất là sau đợt 1, cả nước có 147.700 thí sinh đỗ nhưng không nhập học, nhưng thực tế, nhiều trường cho biết không tuyển thêm được bao nhiêu thí sinh.

Trao đổi với Tri Thức - Znews, đại diện một trường tư thục ở TP.HCM cho biết mùa tuyển sinh năm 2025, tỷ lệ thí sinh nhập học chỉ đạt khoảng 68% so với chỉ tiêu đặt ra.

Kết thúc đợt xét tuyển chung, trường thông báo 2 đợt xét tuyển bổ sung với khoảng 600 chỉ tiêu, song số thí sinh nhập học thực tế chỉ khoảng 120-130 em.

Đến thời điểm hiện tại, dù chưa tuyển đủ và vẫn còn thời gian theo quy định, nhà trường đã ngừng xét bổ sung vì thực tế nguồn tuyển không còn, các thí sinh đã bắt đầu năm học mới ở trường khác.

Đại học Công thương TP.HCM ghi nhận số hồ sơ gấp đôi năm 2024 nhưng một số ngành vẫn chưa tuyển đủ. Ảnh: Phương Lâm.

Trong khi đó, bàn về công tác tuyển sinh đại học năm 2025, ThS Phạm Thái Sơn, Giám đốc Trung tâm Tuyển sinh và Truyền thông, Đại học Công thương TP.HCM, cho biết mùa tuyển sinh năm nay, trường ghi nhận số lượng 100.983 thí sinh đăng ký vào trường, gấp đôi so với năm ngoái.

Tuy nhiên, một số ngành đặc thù như Công nghệ vật liệu, Công nghệ chế biến thủy sản, Công nghệ kỹ thuật môi trường… vẫn rơi vào tình trạng khó tuyển.

Mỗi năm, các ngành này của trường chỉ đặt ra chỉ tiêu khoảng 60 sinh viên - tương đương một lớp học. Dù vậy, tỷ lệ thí sinh nộp hồ sơ và trúng tuyển chỉ đạt khoảng 50-60% và vẫn cần bổ sung. Ví dụ trong năm 2025, tổng chỉ tiêu xét tuyển bổ sung mà Đại học Công thương TP.HCM công bố là 50, tương đương mỗi ngành cần thêm 15-17 sinh viên.

Lý giải tình trạng này, ThS Phạm Thái Sơn nói rằng ngay từ tên gọi, các ngành này vốn đã kén người học, bản thân chương trình học lại khó, độ hot của ngành trên thị trường cũng không bằng các ngành liên quan kinh tế, ngôn ngữ hay luật…

Trong khi đó, theo TS Mai Đức Toàn, Giám đốc Trung tâm Tuyển sinh và Truyền thông, Đại học Gia Định, với các trường tư thục, việc tuyển sinh gặp khó khăn, thậm chí có một số ngành của trường Gia Định không tuyển được sinh viên, mặc dù chất lượng đào tạo, cơ sở vật chất không thua kém.

Lý giải nguyên nhân, ông Toàn cho rằng trong những năm gần đây, số lượng thí sinh đăng ký vào đại học đang có xu hướng giảm. Sau khi hoàn thành chương trình THPT, nhiều em lựa chọn con đường khác thay vì vào đại học như đi du học, xuất khẩu lao động, lao động phổ thông, chuyển sang học nghề…

Tuy nhiên, nguyên nhân chính lại đến từ yếu tố tài chính. Theo đó, các trường tư không có sự trợ cấp của nhà nước và phải tự lo mọi chi phí, vì vậy, mức học phí nhỉnh hơn trường công.

“Học phí, chi phí sinh hoạt là yếu tố quyết định hàng đầu để cân nhắc. Các em thường ưu tiên lựa chọn trường công trước, trường tư thường chỉ là lựa chọn thứ hai hoặc thứ ba”, ông Toàn nói.

Ngoài ra, một nguyên nhân khác được ông Toàn nhắc đến là cơ chế tự chủ đại học, khi các trường được phép mở ngành, xác định chỉ tiêu tuyển sinh nên chỉ tiêu từ trường công đến tư đều phình to đáng kể. Trong khi đó, đứng trước 2 trường công và tư có chất lượng đào tạo như nhau, người học đa phần sẽ chọn trường công bởi vấn đề chi phí như nêu trên.

Đồng quan điểm, ThS Nguyễn Thị Xuân Dung, Giám đốc Trung tâm truyền thông, Đại học Công nghệ TP.HCM (HUTECH), cho biết năm 2025, HUTECH đã hoàn thành chỉ tiêu tuyển sinh đề ra, song thực tế các trường đại học tư thục nói chung đang phải đối diện với cuộc cạnh tranh gay gắt trong việc thu hút thí sinh.

“Xu hướng tập trung vào trường công lập và trường tốp trên khiến nguồn tuyển của các trường tư thục, đặc biệt nhóm trường tốp giữa trở xuống, bị thu hẹp đáng kể”, bà Dung nhận định.

Cụ thể, theo bà Dung, số lượng thí sinh xét tuyển vào đại học năm 2025 không giảm, song nguồn tuyển lại có sự mất cân đối. Chỉ tiêu toàn hệ thống tăng nhanh trong khi lựa chọn của thí sinh tập trung vào trường công lập, trường tốp trên và một số ngành hot.

Những trường chưa có thương hiệu mạnh, hoặc chưa tạo được sự khác biệt rõ nét trong chương trình, vị trí địa lý hay chính sách tài chính sẽ gặp bất lợi. Đồng thời, xu hướng nghề nghiệp của giới trẻ thay đổi nhanh chóng, nhiều ngành truyền thống giảm sức hút, khiến việc tuyển đủ chỉ tiêu càng khó khăn.

“Tuyển không đủ dẫn tới áp lực tài chính, hạn chế đầu tư cơ sở vật chất, nhân sự và lâu dài có thể ảnh hưởng đến uy tín thương hiệu”, bà Dung nói.

Các trường đại học áp dụng nhiều phương pháp khắc phục thách thức trong tuyển sinh. Ảnh: Khương Nguyễn.

Cần có giải pháp

Để khắc phục các thách thức trong tuyển sinh, ông Toàn cho rằng các trường phải thay đổi về chất lượng, tập trung vào ba yếu tố chính, gồm chất lượng giảng viên, cơ sở vật chất và chương trình đào tạo phải linh hoạt, ứng dụng thực tế, đảm bảo sinh viên ra trường làm được việc ngay.

Ngoài ra, về vấn đề tài chính, theo ông Toàn, trường Gia Định đã duy trì mức học phí vừa phải, cho phép các thí sinh có điều kiện và không có điều kiện đều có thể theo học. Cùng với đó, trường áp dụng các chính sách hỗ trợ giảm học phí hoặc các chính sách tuyển sinh khác, dù các chính sách này thường chỉ áp dụng cho học kỳ đầu tiên.

Trong khi đó, ThS Xuân Dung cho hay HUTECH cũng triển khai nhiều giải pháp như phát triển ngành nghề gắn với nhu cầu thị trường, đẩy mạnh hợp tác doanh nghiệp và quốc tế hóa đào tạo để tạo lợi thế cạnh tranh; đồng thời tăng cường truyền thông đa kênh để tiếp cận hiệu quả phụ huynh và thí sinh.

Bàn thêm về giải pháp, ThS Phạm Thái Sơn cho rằng cần “tái cấu trúc có chọn lọc”. Theo ông, thay vì duy trì dàn trải, ngành giáo dục nên mạnh dạn cho “giải thể tích cực” các trường yếu kém về tuyển sinh, đội ngũ hay nghiên cứu khoa học, đồng thời dồn lực cho những đơn vị chất lượng vượt trội.

Theo ông, thay vì duy trì dàn trải, ngành giáo dục cần tập trung phát triển cơ sở giáo dục đại học ở các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Cần Thơ, Đà Nẵng…, còn những trường ở địa phương hoạt động yếu kém có thể xem xét xóa bỏ để tránh lãng phí nguồn lực và tạo ra “sa mạc giáo dục” kéo dài.

Tuy nhiên, việc này phải đi kèm chính sách hỗ trợ như sinh viên được chuyển tiếp, giảng viên có cơ hội đào tạo lại hoặc được bố trí công việc phù hợp, tránh cú sốc xã hội.

Ngoài ra, đại diện Đại học Công thương TP.HCM cho rằng chúng ta cần nhìn nhận các trường đại học không chỉ như một đơn vị kinh tế mà còn là “công trình xã hội” gắn với địa phương.

Việc đóng cửa có thể ảnh hưởng lớn đến hàng nghìn sinh viên đang theo học cũng như tạo khoảng trống giáo dục ở vùng sâu xa. Ngoài ra, giảng viên khó có thể “dịch chuyển” dễ dàng vì nhiều ràng buộc cá nhân. Do đó, chính sách đặt ra phải có tâm và tầm, vừa đảm bảo chất lượng giáo dục, vừa hạn chế tác động xã hội.

Ông Sơn ví von việc giải thể, sáp nhập đại học giống như dọn vườn, có cây mục thì phải cưa bỏ, có cây nhỏ nhưng còn tiềm năng thì ghép vào cây to, còn cây chắn ánh sáng thì phải tỉa đi để cả khu vườn khỏe mạnh.

Thái An - Phương Lam