Đảm bảo an ninh cho Ukraine kiểu 'Điều 5 NATO', có khả thi?

Tiến trình tiếp xúc ngoại giao tìm cách chấm dứt chiến sự ở Ukraine đang tăng tốc, hướng đến khả năng diễn ra cuộc gặp ba bên giữa lãnh đạo Mỹ, Ukraine và Nga. Câu hỏi về loại hình đảm bảo an ninh nào mà Kiev có thể nhận được vẫn bao trùm hàng loạt cuộc gặp gỡ ngoại giao.

Sau chuyến thăm của Tổng thống Ukraine - ông Volodymyr Zelensky tới Nhà Trắng ngày 18-8, các lãnh đạo châu Âu được kỳ vọng sẽ sớm soạn thảo một bản đề xuất khung về đảm bảo an ninh cho Ukraine trong tuần tới, theo nguồn tin của tờ Kyiv Independent.

Bản đề xuất này sẽ xem xét mức độ cam kết mà các đồng minh sẵn sàng dành cho Ukraine nhằm ngăn chặn những cuộc tấn công trong tương lai nếu đạt được thỏa thuận ngừng bắn hoặc hòa bình.

Về phía Mỹ, trước câu hỏi về đảm bảo an ninh cho Ukraine, Tổng thống Mỹ Donald Trump nói rằng “chúng tôi sẽ cho họ [Ukraine] sự bảo vệ rất tốt, an ninh rất tốt”, song không nêu chi tiết cụ thể.

Tổng thống Mỹ Donald Trump (phải) đi cùng Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky (trái) và các nhà lãnh đạo châu Âu (hàng phía sau) tại Nhà Trắng ngày 18-8. Ảnh: Tom Brenner/THE WASHINGTON POST

Những yêu cầu đối nghịch từ Ukraine và Nga

Trong suốt cuộc chiến, Ukraine luôn kiên quyết rằng các đảm bảo an ninh mạnh mẽ và ràng buộc từ các đối tác là thành tố cần thiết của bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào. Ông Zelensky nhiều lần kêu gọi cho phép Ukraine gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO).

Trong bối cảnh kịch bản Ukraine gia nhập NATO còn mờ mịt, các lãnh đạo châu Âu, đặc biệt là nhóm “liên minh thiện chí”, thể hiện sự ủng hộ mạnh mẽ đối với một cơ chế đảm bảo an ninh cho Ukraine theo “kiểu Điều 5” của NATO.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron ngày 13-8 cho biết Tổng thống Trump cũng đã loại trừ khả năng Ukraine gia nhập NATO, nhưng khẳng định Mỹ sẵn sàng cung cấp cho Ukraine những đảm bảo an ninh khác sau khi hòa bình được thiết lập.

Đặc phái viên của Mỹ tại Trung Đông Steve Witkoff nói với đài CNN rằng Nga đã đồng ý cho phép Mỹ và châu Âu "đưa ra ngôn ngữ tương tự Điều 5 để bảo đảm an ninh" cho Ukraine.

Điều 5 về phòng vệ tập thể của NATO nêu rõ một cuộc tấn công vào một thành viên là tấn công vào tất cả. Tuy nhiên, Điều 5 quyền lực của NATO không cam kết các thành viên phải can thiệp quân sự toàn diện nếu xảy ra tấn công, mà kêu gọi họ cung cấp những gì mà họ cho là cần thiết để hỗ trợ đối tác.

Kế hoạch cung cấp quy tắc phòng vệ tập thể của NATO cho Ukraine mà không cần tư cách thành viên phù hợp với quan điểm của ông Trump rằng châu Âu phải gánh chi phí và trách nhiệm trong việc đảm bảo an ninh cho Ukraine.

Mới đây nhất, ông Zelensky còn đề xuất kế hoạch mua số vũ khí trị giá 90 tỉ USD từ Mỹ như một phần trong các đảm bảo an ninh, nhằm tìm cách thu hút Washington bằng cách gắn việc phòng thủ của Ukraine với lợi ích tài chính của Mỹ.

Về phần mình, Nga kiên quyết bác bỏ khả năng Ukraine gia nhập NATO hoặc triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình trên lãnh thổ Ukraine.

“Chúng tôi không thể cho phép hạ tầng quân sự của NATO tiến sát biên giới đến vậy” - người phát ngôn Điện Kremlin, ông Dmitry Peskov, nói hồi tháng 5.

Mới đây, ngày 18-8, sau thượng đỉnh Mỹ-Ukraine-châu Âu tại Nhà Trắng, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova nhắc lại rằng sự hiện diện của quân đội NATO tại Ukraine, bất kể lý do hay kịch bản nào, đều là điều hoàn toàn không thể chấp nhận được đối với Moscow.

Lữ đoàn pháo binh 44 của Ukraine trên chiến trường. Ảnh: X

Liệu an ninh kiểu "Điều 5 NATO" có khả thi?

Dù Ukraine và châu Âu tích cực thúc đẩy cơ chế đảm bảo an ninh cho Ukraine theo kiểu Điều 5 NATO, nhiều chuyên gia vẫn hoài nghi về tính khả thi của biện pháp này.

Ông Ryhor Nizhnikau - chuyên gia về Nga tại Viện Các vấn đề quốc tế Phần Lan - nhấn mạnh rằng Nga gần như chắc chắn sẽ không chấp nhận một cơ chế bảo đảm an ninh theo kiểu Điều 5 NATO.

Vị chuyên gia cũng cho rằng NATO đến nay vẫn cho thấy sự chưa sẵn sàng áp dụng Điều 5 với Ukraine. "Đó chính là lý do từ năm 2022 đến nay, tiến trình kết nạp Ukraine luôn bị gạt bỏ" - ông Nizhnikau nhận định.

Nhiều chuyên gia cũng lưu ý rằng vẫn còn nhiều vấn đề hậu cần trong việc thực thi an ninh theo kiểu Điều 5 NATO.

“Ukraine muốn rất nhiều, nhưng việc họ sẽ thực sự nhận được bao nhiêu trong số đó lại là câu hỏi khác” - bà Marina Miron, nhà nghiên cứu tại ĐH King’s College London (Anh), nói với kênh Al Jazeera.

Bà Miron cho rằng ngay cả phía Ukraine cũng chưa nêu rõ cụ thể họ cần những bảo đảm an ninh nào, và các chi tiết như số lượng binh sĩ cần thiết cũng chưa được xác định.

Ông James Shea - chuyên gia quốc phòng và an ninh tại Viện Chatham House (Anh) - cho rằng cách để tránh lặp lại thất bại của Bản ghi nhớ Budapest là “triển khai thường trực binh sĩ phương Tây trên lãnh thổ Ukraine, được hậu thuẫn bởi lực lượng hải quân ở Biển Đen theo hình thức luân phiên, cùng hệ thống phòng không và phòng thủ tên lửa của phương Tây”.

Bản ghi nhớ Budapest là một thỏa thuận ký năm 1994, theo đó Ukraine từ bỏ vũ khí hạt nhân để đổi lấy sự đảm bảo toàn vẹn lãnh thổ từ Nga, Mỹ và Anh.

Tuy nhiên, ông Shea lưu ý rằng đề xuất ban đầu của châu Âu chỉ dự kiến triển khai khoảng 10.000 đến 20.000 binh sĩ, chủ yếu tập trung vào việc huấn luyện quân đội Ukraine.

“Nếu giờ đây thực sự tính đến một lực lượng theo kiểu Điều 5 NATO, thì toàn bộ kế hoạch cũ của liên minh sẽ phải thay đổi, cần một lực lượng lớn hơn nhiều và được trang bị mạnh hơn. Vấn đề là: ai sẽ đứng ra xây dựng kế hoạch này?” - ông Shea đặt câu hỏi.

Theo chuyên gia này, ngay cả khi một kế hoạch mạch lạc hơn được hình thành, nhiều câu hỏi then chốt vẫn tồn tại.

“Có một khối lượng khổng lồ các chi tiết cực kỳ quan trọng cần phải được xử lý ở đây, nếu muốn đảm bảo an ninh trở nên đáng tin cậy và hiệu quả. Và tôi chắc chắn rằng, một khi đàm phán bắt đầu, Nga sẽ diễn giải khái niệm đảm bảo an ninh rất khác so với Liên minh thiện chí và Mỹ” - ông Shea nhận định.

THẢO VY