Dân ca Lô Lô - Thanh âm di sản giữa cao nguyên đá

Phụ nữ Lô Lô trong trang phục truyền thống rực rỡ, giao lưu trong ngày hội văn hóa Lô Lô Chải.

Tiếng hát ngân lên giữa đại ngàn đá xám

Từ bao đời nay, đồng bào Lô Lô sinh sống tập trung tại các xã Lũng Cú, Phố Bảng, Mèo Vạc, Sơn Vĩ, thuộc tỉnh Tuyên Quang mới sau hợp nhất. Người Lô Lô có hai ngành chính là Lô Lô Đen và Lô Lô Hoa, mỗi nhóm mang sắc thái văn hóa riêng, song đều giữ được nét nguyên sơ và đậm đà bản sắc tộc người.

Theo các nhà nghiên cứu, người Lô Lô là hậu duệ của cư dân từng sống ở vùng đất Nam Chiếu xưa, di cư dần về phương Nam từ hàng nghìn năm trước. Trải qua bao biến thiên lịch sử, họ mang theo kho tàng văn hóa phong phú - từ trang phục rực rỡ sắc màu, lễ hội cầu mùa linh thiêng, đến những điệu dân ca cất lên từ lòng núi.

Nụ cười trên môi những người phụ nữ Lô Lô - vẻ đẹp mộc mạc và ấm áp của vùng cao.

Trong đời sống của người Lô Lô, tiếng hát không chỉ là lời ca mà còn là “hồn vía của dân tộc”. Họ hát khi lên nương, hát khi dệt vải, hát mừng đón khách, hát trong lễ hội và hát để gửi gắm tâm tình. Ở bản Lô Lô Chải, xã Lũng Cú - nơi được mệnh danh là “bản làng cờ Tổ quốc”, du khách vẫn thường nghe vang vọng những điệu hát cổ trong lễ hội, bên ánh lửa bập bùng giữa đêm cao nguyên. Tiếng hát như hòa vào đá núi, thành nhịp sống bền bỉ cùng thời gian.

Đồng chí Trần Đức Chung, Chủ tịch UBND xã Lũng Cú chia sẻ: Dân ca Lô Lô là linh hồn văn hóa của đồng bào, là sợi dây kết nối các thế hệ. Xã Lũng Cú đang phối hợp với các nghệ nhân để sưu tầm, truyền dạy và đưa dân ca vào sinh hoạt văn hóa - du lịch cộng đồng, giúp tiếng hát của người Lô Lô tiếp tục vang xa.

Các em nhỏ Lô Lô được trang điểm để tham ra trình diễn dân ca và múa truyền thống trong lễ hội.

Khúc hát của tình yêu và niềm tự hào bản làng

Người Lô Lô có nhiều làn điệu dân ca gắn liền với đời sống - từ hát ru, hát cưới, hát cầu mùa, hát giao duyên, hát tiễn đưa. Trong những đêm trăng trên cao nguyên, chàng trai cất tiếng gọi bạn: “Em ơi, đừng vội về, trăng còn chưa tàn, ta còn chưa hát hết lời yêu thương…”. Và giọng đáp của cô gái ngân lên trong trẻo như hơi sương:“Nếu lời anh là suối, em xin làm mây trôi theo dòng nước, để trọn đời cùng anh bay về cuối chân trời”.

Những câu hát mộc mạc, không rườm lời, nhưng ẩn chứa tâm hồn phong phú và sâu sắc. Dân ca Lô Lô không cần nhạc cụ phụ họa cầu kỳ, đôi khi chỉ cần tiếng vỗ tay, tiếng đá va nhau, tiếng gió xuyên qua vách đá cũng đủ tạo nên âm hưởng đặc trưng - trầm mà sáng, mạnh mà mềm.

Thiếu nữ Lô Lô trong trang phụ truyền thống.

Đặc biệt, trong các nghi lễ, người Lô Lô còn dùng trống đồng – bảo vật thiêng liêng của dân tộc. Với họ, trống đồng không chỉ là nhạc cụ mà còn là “tiếng nói của tổ tiên”, kết nối giữa người sống và thế giới thần linh. Trong Lễ cầu mùa, Lễ tết nhảy, Lễ cúng tổ tiên… tiếng trống đồng vang lên cùng điệu hát dân ca tạo nên không gian thiêng liêng và huyền ảo. Nhịp trống mở đầu cho lời hát, như mạch nguồn khơi dậy ký ức tổ tiên trong lòng người con Lô Lô.

Anh Sình Dỉ Gai, Trưởng thôn Lô Lô Chải, người có uy tín trong cộng đồng, chia sẻ: Tiếng trống đồng và lời hát dân ca là linh hồn của bản làng. Ngày trước, chỉ khi lễ hội hoặc đón khách quý, người già mới cất tiếng hát, đánh trống cầu mùa. Nay bà con ai cũng thuộc lời, trai gái cùng tập hát, tập múa để giới thiệu với du khách. Chúng tôi coi đó là niềm tự hào và trách nhiệm giữ gìn tiếng hát của cha ông.

Dân ca Lô Lô thường gắn liền với lao động và sinh hoạt. Câu hát mời khách vang giữa mùa gặt, lời ru con vang giữa chiều mưa, hay tiếng đối đáp trong đêm cưới đều chất chứa nét tinh tế và nhân văn. Từng điệu hát, khúc nhạc không chỉ kể về tình yêu đôi lứa mà còn gửi gắm lòng biết ơn trời đất, tổ tiên, niềm hy vọng mùa màng bội thu, cuộc sống bình yên.

Giữ mãi tiếng hát từ lòng đá

Trong kho tàng văn hóa dân gian của người Lô Lô, dân ca và nhạc cụ trống đồng là hai di sản quý hiếm, phản ánh tâm hồn lãng mạn và đời sống tinh thần phong phú của cộng đồng cư dân vùng đá. Dân ca được coi là tiếng nói của cảm xúc, còn trống đồng là tiếng nói của niềm tin - cùng hòa quyện tạo nên bản sắc riêng có của tộc người này.

Không gian trình diễn dân ca và múa truyền thống của đồng bào Lô Lô, thu hút đông đảo du khách và người dân đến xem.

Hàng năm, khi mùa xuân về trên những bản làng vùng cực Bắc, người Lô Lô lại mở hội cầu mùa, dựng trống, cất tiếng hát tạ ơn trời đất. Trong ánh lửa bập bùng, tiếng hát và tiếng trống hòa quyện, đưa người nghe về cội nguồn văn hóa xa xưa của dân tộc. Tiếng hát ấy vừa là ký ức, vừa là khát vọng - khát vọng giữ hồn mình giữa đời sống hiện đại.

Du khách khi đến với bản Lô Lô Chải (xã Lũng Cú) đều không khỏi xúc động khi nghe bà con hát:

“Nhớ, gửi nhớ trong tim,
Nhớ, gửi nhớ ngày đêm,
Nhớ trong lòng nương đá,
Nhớ, mãi nhớ bản mình…”

Câu hát giản dị mà tha thiết, khiến ai nghe cũng thấy lòng mình lắng lại.

Chị Trần Mỹ Linh, du khách đến từ Thành phố Cần Thơ, xúc động nói: Giọng hát của bà con Lô Lô làm thực sự xúc động. Mộc mạc, chân thật mà đầy xúc cảm. Tiếng hát ấy như đưa tôi về với những giá trị nguyên sơ, khiến mình thấy trân trọng hơn những điều giản dị trong cuộc sống.

Trẻ em Lô Lô rực rỡ trong bộ trang phục truyền thống đến dự ngày hội văn hóa dân tộc Lô Lô.

Ngày nay, cùng với sự phát triển của du lịch cộng đồng, chính quyền và người dân đang nỗ lực bảo tồn và quảng bá dân ca Lô Lô. Nhiều lớp truyền dạy hát cổ được mở tại bản, tại trường học. Những đêm diễn dân ca phục vụ du khách đã trở thành điểm nhấn văn hóa đặc sắc của vùng Công viên Địa chất toàn cầu Cao nguyên đá.

Đồng chí Trần Đức Chung, Chủ tịch UBND xã Lũng Cú khẳng định: Xã Lũng Cú đang phối hợp với cơ quan chuyên môn đưa dân ca, trống đồng, lễ hội Lô Lô trở thành sản phẩm du lịch tiêu biểu. Bởi đó không chỉ là văn hóa, mà còn là niềm tự hào của cả vùng cao nguyên đá.

Giữa gió núi rì rào và đá xám trùng điệp, dân ca người Lô Lô vẫn vang lên như tiếng lòng của đại ngàn - dịu dàng mà mạnh mẽ, bình dị mà sâu sắc. Tiếng hát ấy đã vượt qua lớp lớp thời gian, trở thành “hồn đá” của cao nguyên, là khúc hát bất tận về tình yêu, niềm tin và sức sống bền bỉ của con người vùng cực Bắc Tuyên Quang hôm nay./.

Bài và ảnh: Đức Quý