Dân số Việt Nam sẽ tăng trưởng âm và giảm ngày càng nhanh

Ngày 28/8, Cục Dân số, Bộ Y tế phối hợp với Công ty TNHH Merck Healthcare Việt Nam và sự tham gia hỗ trợ của Công ty TNHH Xã hội NSG tổ chức Hội thảo quốc tế tham vấn chính sách, giải pháp ngăn chặn xu hướng mức sinh thấp. Thứ trưởng Thường trực Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên dự và chỉ đạo tại Hội thảo.

Tham dự Hội thảo có GS.TS. Nguyễn Thiện Nhân, Đại biểu Quốc hội khóa XV, nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ; ThS.BS Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số cùng lãnh đạo các Vụ, Cục thuộc Bộ Y tế; đại biểu các bộ, ngành Trung ương, Sở Y tế/Chi cục Dân số một số tỉnh/thành phố; đại diện các tổ chức quốc tế và các chuyên gia, các nhà khoa học trong nước, quốc tế về lĩnh vực y tế - dân số.

Thứ trưởng Thường trực Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên dự và chỉ đạo tại Hội thảo.

Mức sinh giảm thấp nhất trong lịch sử

Theo Báo cáo triển vọng dân số thế giới năm 2024 của Liên Hợp Quốc, phụ nữ ngày nay sinh ít hơn trung bình 1 con so với năm 1990. Hiện tại, mức sinh toàn cầu là 2,3 con/phụ nữ, giảm so với mức 3,3 con/phụ nữ vào năm 1990.

Hơn một nửa các quốc gia và khu vực trên toàn cầu có tổng tỷ suất sinh dưới mức sinh thay thế (dưới 2,1 con/phụ nữ); trong khi mức sinh thay thế - mức cần thiết để duy trì quy mô không đổi trong thời gian dài mà không cần di cư.

ThS.BS Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số phát biểu khai mạc Hội thảo.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, ThS.BS Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số cho biết, thời gian qua, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong công tác dân số, trong đó tốc độ gia tăng dân số đã được khống chế thành công, đạt mức sinh thay thế từ năm 2006 và tiếp tục duy trì xung quanh mức sinh thay thế. Nước ta đã bước vào thời kỳ cơ cấu dân số vàng từ năm 2007 đã đóng góp tích cực cho phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam trong gần 40 năm đổi mới.

Tuy nhiên, theo ông Lê Thanh Dũng, mức sinh ở nước ta đang có xu hướng giảm xuống dưới mức sinh thay thế, từ 2,11 con/phụ nữ (2021) xuống 2,01 con/phụ nữ (2022) và năm 2023 là 1,96 con/phụ nữ.

"Đây là mức giảm thấp nhất trong lịch sử và được dự báo sẽ tiếp tục giảm trong những năm tiếp theo", ông Dũng thông tin.

Các đại biểu tham dự Hội thảo.

Hiện nay, theo báo cáo của ngành Dân số, mức sinh có sự chênh lệch đáng kể giữa các vùng. Bên cạnh 33 tỉnh có mức sinh cao thì hiện có 21 tỉnh/thành phố có mức sinh thấp chủ yếu tập trung ở khu vực Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông Cửu Long, thậm chí một số tỉnh mức sinh đã rất thấp. Các tỉnh mức sinh thấp có quy mô dân số là 37,9 triệu người chiếm khoảng 39,4% dân số cả nước sẽ tác động rất lớn đến phát triển bền vững của Việt Nam.

Đặc biệt, trong điều kiện kinh tế tiếp tục tăng trưởng, đô thị hóa ngày càng nhanh, sự hội nhập quốc tế ngày càng sâu, rộng, xu hướng mức sinh xuống thấp sẽ càng lan rộng.

"Nếu mức sinh giảm thấp và kéo dài sẽ tác động trực tiếp, sâu sắc tới quy mô dân số, cơ cấu dân số và để lại nhiều hệ lụy như thiếu hụt lực lượng lao động, già hóa dân số nhanh và suy giảm quy mô dân số tác động lớn đến sự phát triển bền vững của đất nước", Cục trưởng Cục Dân số Lê Thanh Dũng nhấn mạnh.

Nhiều nguyên nhân tác động khiến phụ nữ Việt "ngại đẻ"

Theo Báo cáo Tổng quan thực trạng và xu hướng mức sinh thấp tại Việt Nam do TS. Phạm Vũ Hoàng, Phó Cục trưởng Cục Dân số trình bày, mức sinh tại Việt Nam đang giảm mạnh bởi nhiều yếu tố tác động đến việc kết hôn muộn, không muốn kết hôn, sinh muộn, sinh ít, không muốn sinh con... của giới trẻ hiện nay.

TS Phạm Vũ Hoàng, Phó Cục trưởng Cục Dân số trình bày báo cáo tổng quan thực trạng mức sinh thấp tại Việt Nam.

Theo đó, tuổi kết hôn lần đầu tại Việt Nam liên tục tăng trong các năm qua, cho thấy xu hướng kết hôn và sinh con muộn hơn. Cụ thể: tuổi trung bình kết hôn lần đầu năm 2019 là 24,1; năm 2009 24,5; năm 2019 là 25,5. Đến 2023, tuổi kết hôn trung bình lần đầu là 27,2.

TS Hoàng đánh giá, có 4 nhóm nguyên nhân tác động mức sinh thấp như: Học vấn; điều kiện sống được cải thiện, tâm lý thích hưởng thụ cuộc sống; áp lực kinh tế, chi phí nuôi dạy và chăm sóc con và tình trạng nạo phá thai, tỷ lệ vô sinh xu hướng tăng.

Theo Phó Cục trưởng Phạm Vũ Hoàng, nếu mức sinh cứ giảm với tốc độ như hiện nay mà không có các giải pháp để giảm bớt thì đến năm 2054 - 2059, dân số Việt Nam sẽ tăng trưởng âm và giảm ngày càng nhanh.

GS.TS Nguyễn Thiện Nhân, nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ cho rằng, nếu không có sự thay đổi đột phá về chính sách kinh tế, xã hội và chính sách dân số thì tổng tỷ suất sinh của Việt Nam sẽ tiếp tục giảm sâu.

Trước thực trạng mức sinh đang có xu hướng xuống thấp tại Việt Nam hiện nay, tham luận tại Hội thảo, GS.TS Nguyễn Thiện Nhân, nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ cho rằng, nếu không có sự thay đổi đột phá về chính sách kinh tế, xã hội và chính sách dân số thì tổng tỷ suất sinh của Việt Nam sẽ tiếp tục giảm sâu hơn dưới 2,1 con/phụ nữ và duy trì lâu dài, theo con đường của các nước phát triển đã trải qua.

Theo GS.TS Nguyễn Thiện Nhân, để sinh đủ 2 con thì thu nhập 1 gia đình 2 người đi làm phải nuôi được 4 người (2 bố mẹ, 2 con), không chỉ là chi phí sinh hoạt mà còn phải nuôi dạy 2 đứa trẻ đàng hoàng. Do đó, ông Nhân khuyến nghị cần chuyển quy định từ lương tối thiểu sang quy định lương đủ sống tối thiểu cho gia đình 4 người.

Bên cạnh đó, thời gian làm việc của người lao động phải đủ ngắn (8 giờ lao động mỗi ngày, 40 giờ mỗi tuần) để họ có thời gian tìm bạn đời, sinh con, nuôi dạy con, chăm sóc gia đình và sở thích riêng tư…

Tận dụng kinh nghiệm quốc tế, nỗ lực duy trì mức sinh thay thế trên cả nước

Tại Hội thảo, các đại biểu đã được nghe nhiều báo cáo tham luận về cơ hội, thách thức và các giải pháp ngăn chặn xu hướng mức sinh thấp tại Việt Nam. Trong đó, đáng chú ý như: Tổng quan các chính sách can thiệp về mức sinh thấp trên thế giới và gợi ý chính sách cho Việt Nam; Quan điểm, chính sách thực thi trong ứng phó với mức sinh thấp tại Hàn Quốc; Chính sách sinh sản: Các ví dụ và thực hành tốt từ khu vực Châu Á – Thái Bình Dương và các khu vực khác…

Các chuyên gia quốc tế trình bày tham luận tại Hội thảo

Phát biểu chỉ đạo tại Hội thảo, Thứ trưởng thường trực Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên nhấn mạnh quan điểm của Nghị quyết 21-NQ/TW, Hội nghị lần thứ sáu Ban chấp hành Trung ương khóa XII, đó là "Dân số là yếu tố quan trọng hàng đầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Công tác dân số là nhiệm vụ chiến lược, vừa cấp thiết vừa lâu dài; là sự nghiệp của toàn Đảng, toàn dân; tiếp tục chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang Dân số và Phát triển".

Vì vậy, để giúp thực hiện mục tiêu duy trì vững chắc mức sinh thay thế trên cả nước cũng như thực hiện có hiệu quả công tác dân số trong tình hình mới, Thứ trưởng Đỗ Xuân Tuyên đề nghị UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương tiếp tục triển khai có hiệu quả các chủ trương, chính sách, giải pháp của Đảng, Nhà nước về công tác dân số, nhất là giải pháp duy trì vững chắc mức sinh thay thế trên phạm vi toàn quốc theo Chương trình Điều chỉnh mức sinh phù hợp với các vùng, đối tượng đến năm 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Tại Hội thảo, Cục Dân số và Công ty TNHH Merck Healthcare Việt Nam đã ký Bản ghi nhớ nhằm thúc đẩy và tăng cường sự hợp tác giữa hai bên trong lĩnh vực truyền thông, vận động và tăng cường khả năng tiếp cận dịch vụ của công tác dân số, đặc biệt là kế hoạch hóa gia đình và nâng cao chất lượng dân số.

Cùng với đó, đề nghị Sở Y tế, cơ quan dân số các cấp nỗ lực hơn nữa, chủ động triển khai có hiệu quả các nhiệm vụ được giao để hoàn thành các mục tiêu mục tiêu Nghị quyết 21-NQ/TW của Đảng, Chiến lược Dân số Việt Nam đến năm 2030 và đặc biệt là Chương trình Điều chỉnh mức sinh phù hợp với các vùng, đối tượng đến năm 2030.

Theo Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên, Việt Nam chưa có nhiều kinh nghiệm trong ứng phó với xu thế mức sinh xuống thấp. Do vậy, Bộ Y tế rất mong các chuyên gia, các nhà khoa học trong nước và quốc tế, các tổ chức quốc tế chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ kỹ thuật cho Việt Nam giải quyết vấn đề này.

Tại Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Y tế cũng đề nghị Cục Dân số tiếp thu ý kiến của các chuyên gia, các nhà khoa học, các ý kiến của các đại biểu trao đổi, thảo luận tại Hội thảo làm cơ sở để tham mưu, đề xuất các giải pháp can thiệp ứng phó với mức sinh thấp mang tính khả thi, hiệu quả trong thời gian tới, góp phần duy trì vững chắc mức sinh thay thế trên phạm vi cả nước, đặc biệt là trong xây dựng dự thảo Luật Dân số và Khung chính sách tổng thể về dân số, bảo đảm tỷ suất sinh thay thế phù hợp với vùng, miền, đối tượng dân cư và số lượng, chất lượng dân số để trình Quốc hội.

Nguyễn Mai