'Đánh thức' tiềm năng vùng chè Shan tuyết Pà Cò

Xã Pà Cò còn bảo vệ được 1.250 cây chè Shan tuyết cổ thụ từ 200 - 300 năm tuổi.

Cây đặc sản trên đỉnh núi mờ sương

Truyền thuyết kể rằng, xưa kia có loài chim Phượng Hoàng mỏ vàng chỉ ăn quả chè trên cây mọc ở vùng núi cao. Khi chim Phượng Hoàng về Pà Cò, nó đã mang cả quả chè của vùng Tây Bắc rải khắp vùng. Hạt chè rơi xuống núi Pà Háng phát triển thành rừng, có những cây hàng trăm năm tuổi...

Anh Phàng A Trưởng mời du khách thưởng trà Shan tuyết trong không gian văn hóa đồng bào Mông.

Bên bộ bàn ghế làm bằng tre, gỗ đơn sơ, anh Phàng A Trưởng ở bản Chà Đáy và các vị khách phương xa cùng nhâm nhi chén trà Shan tuyết có mùi hương thơm dịu, nước màu vàng sánh như mật ong. Chàng trai người dân tộc thiểu số vùng cao giới thiệu về đặc sản địa phương với giọng đầy tự hào: Chỉ khi mọc ở miền núi cao, khí hậu mát mẻ, quanh năm sương mù, cây chè Shan tuyết mới có chất lượng tuyệt hảo. Nhờ khí hậu, thổ nhưỡng phù hợp, chè Shan tuyết phân bố ở tất cả các bản ở Pà Cò, nhiều nhất ở 2 bản Pà Cò, Pà Háng. Người dân trong vùng để cây chè mọc tự nhiên, không bị tác động bởi phân bón, hóa chất nên đảm bảo an toàn cho sức khỏe. Mặt khác, bà con dùng phương pháp chế biến thủ công nên giữ được hương vị thanh khiết, độc đáo, kết hợp giữa vị đắng, ngọt, hương thơm tự nhiên.

Kể về cây chè đặc sản, ông Khà A Gia ở bản Pà Cò không quên nhớ lại những “khoảng lặng” khi cây chè cứ thế mọc hoang dã tự nhiên suốt bao năm... Ngoài dùng pha làm nước uống, bà con không để tâm đến chè, càng không nghĩ có ngày giống chè đặc sản mang về giá trị, nguồn sinh kế. Điểm lại diện tích chè Shan tuyết của xã có khoảng 115 ha, trong đó hơn 90% tổng diện tích cho thu hoạch ổn định và 1.250 cây chè cổ thụ có tuổi đời từ 200 - 300 năm.

Tiềm năng vùng chè Shan tuyết được “đánh thức” nhờ tâm huyết của bà Nguyễn Thị Tâm, Giám đốc công ty TNHH Sản xuất và Kinh doanh Giống cây trồng Phương Huyền (phường Hòa Bình) tiên phong liên kết với bà con nông dân cùng xây dựng chuỗi giá trị nông nghiệp sạch. Với sự hướng dẫn của doanh nghiệp, chè Shan tuyết cổ thụ được trồng, chăm sóc đúng quy trình, thu hái theo quy chuẩn và được bà con người Mông nơi đây lựa chọn tỉ mỉ từng búp. Ngay sau khi hái, những búp chè non trắng như tuyết được trải qua quy trình chế biến bằng phương pháp truyền thống tạo nên sản vật quý, đặc trưng của miền núi đá cao.

Chè Shan tuyết được bà con xã Pà Cò thu hái và chế biến thủ công.

Những búp chè tươi được sơ chế tỉ mỉ.

Đưa hương chè Shan tuyết Pà Cò vươn xa

Với sự “bắt tay” giữa Nhà nước và doanh nghiệp nhằm tạo việc làm, “đầu ra” ổn định cho người dân, 1 xưởng chế biến chè Shan tuyết được xây dựng trên đất chè Pà Cò. Xưởng đi vào hoạt động từ năm 2019 trang bị đầy đủ thiết bị như máy sao, máy vò chè, máy sàng tơi, máy sấy vi, lò đốt, công suất thiết kế nhà xưởng khoảng 5 tấn búp tươi/ngày. Từ đây, chuỗi sản phẩm liên kết được thiết lập, thị trường tiêu thụ được thúc đẩy, đem lại thu nhập và cuộc sống ấm no cho đồng bào dân tộc thiểu số.

Vùng chè Shan tuyết ngày càng mở rộng, tạo nguồn sinh kế bền vững cho người dân Pà Cò.

Từ khi tham gia chuỗi liên kết, hàng trăm hộ dân ở bản Mông đã ký hợp đồng cung cấp nguyên liệu búp chè cho doanh nghiệp. Tiêu biểu như gia đình ông Sùng A Phai ở bản Xà Lính, ông Sùng A Sía ở bản Chà Đáy, ông Sùng A Pha ở bản Pà Cò... Ngoài diện tích chè Shan tuyết có từ trước, Công ty TNHH Sản xuất và Kinh doanh giống cây trồng Phương Huyền đã triển khai nhân giống chè Shan tuyết nhằm tăng thêm diện tích đáp ứng nhu cầu nguyên liệu “đầu vào”. Đặc biệt, những cây chè cổ thụ được đánh mã số bảo vệ và chăm sóc kỹ lưỡng nhằm khai thác lợi thế một cách hiệu quả, bền vững.

Bà Nguyễn Thị Tâm, Giám đốc công ty TNHH Sản xuất và Kinh doanh Giống cây trồng Phương Huyền chia sẻ: Các chuyên gia ngành chè trong nước nhận định chất lượng chè “đấu nhau” bằng độ cao. Chè càng trồng ở nơi có độ cao sẽ càng ngon, càng đậm vị. Chè Shan tuyết trồng trên vùng núi cao Pà Cò tạo ra chất lượng tốt nhất. Năm 2019, cùng với thảo dược giảo cổ lam, chè Shan tuyết Pà Cò của doanh nghiệp đã xây dựng được thương hiệu với vinh dự nhận cúp vàng “Vì sự phát triển cộng đồng các dân tộc thiểu số Việt Nam”. Cùng năm, sản phẩm chè Shan tuyết Pà Cò trải qua sự đánh giá, thẩm định khắt khe để được chứng nhận sản phẩm OCOP 4 sao cấp tỉnh.

Du khách tham quan, trải nghiệm sản phẩm du lịch nông nghiệp sạch trên vùng chè Shan tuyết Pà Cò.

Giờ đây, chè Shan tuyết Pà Cò đã khẳng định chỗ đứng, thương hiệu ngày càng vươn xa, chiếm lĩnh thị trường trong nước, ngoài nước. Bên cạnh khai thác thị trường nội tỉnh, doanh nghiệp mở rộng thị trường phân phối sản phẩm chè Shan tuyết đến các đối tác lớn của Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng và một số tỉnh phía Nam. Theo đồng chí Sùng A Chênh, Bí thư Đảng ủy xã Pà Cò, từ khi có doanh nghiệp đồng hành, nhận thức về giá trị hàng hóa của cây chè Shan tuyết trong cộng đồng người Mông thay đổi rõ rệt, công cuộc giảm nghèo ở địa phương chuyển biến sắc nét hơn, diện mạo nông thôn nhiều đổi mới. Giai đoạn 2020-2025, bình quân tỷ lệ hộ nghèo của xã giảm 3%/năm.

Tiềm năng, thế mạnh vùng chè Shan tuyết ngày càng được gìn giữ, phát huy. Bên cạnh khai thác chè thương phẩm, đồng bào Mông nơi đây triển khai mô hình du lịch nông nghiệp sạch với hoạt động trải nghiệm nổi bật là tham quan hệ thống chè Shan tuyết cổ thụ mọc trên núi cao, cùng bà con thu hái, sao chè theo cách làm truyền thống...

Bùi Minh