Danh tướng Anh đã xoay chuyển cục diện chiến trường Bắc Phi

Chiến trường Bắc Phi chính thức mở màn vào ngày 13/9/1940, khi quân phát xít Italia từ Libya vượt biên giới tấn công Ai Cập. Ngày 9/12/1940, quân Anh bắt đầu phản công. Quân Italia thảm bại. Hitler quyết định cử Erwin Rommel chỉ huy Tập đoàn quân (TĐQ) châu Phi sang cứu viện Italia. Ngày 16/2/1941, TĐQ châu Phi có mặt tại Libya. Ngày 31/3, Rommel chỉ huy liên quân Đức-Italia tấn công quân Anh. Chỉ trong vòng 2 tuần lễ, quân phát xít đã đẩy lùi quân Anh về biên giới Ai Cập.

Các xe tăng thuộc Lữ đoàn thiết giáp số 8 của Anh ở trận El Alamein. Ảnh: Wikipedia

Do chiến tranh Xô-Đức bùng nổ, Đức phải tập trung cho chiến trường phía đông, khiến cho Bắc Phi thiếu quân chi viện. Nước Anh tăng viện cho chiến trường này TĐQ 8 gồm lực lượng Australia, New Zealand, Ấn Độ, Nam Phi và Pháp tự do. Ngày 18/11/1941, Anh bắt đầu phản công và đến ngày 26/12 chiếm lại được một số vùng đã mất. Rommel phải cho quân rút về Al Uqaylah.

Đầu năm 1942, hải quân Đức giành quyền kiểm soát Địa Trung Hải, TĐQ châu Phi nhờ đó được tăng viện lực lượng chiến đấu. Ngày 21/1/1942, Rommel quyết định mở một cuộc tấn công đại quy mô vào quân Anh. Lực lượng tăng thiết giáp của Rommel tái chiếm Ghazalah, Admu, Tobruk... Cuối tháng 6, liên quân Đức-Italia tiến sát đến El Alamein.

Từ ngày 1 - 27/7/1942, TĐQ châu Phi đụng đầu với lực lượng Đồng minh tại El Alamein, đây chính là trận El Alamein thứ nhất. Trận chiến bất phân thắng bại, phe Trục không thể tiến vào Ai Cập nhưng vẫn trụ ở gần El Alamein. Tuy nhiên, TĐQ châu Phi bị tiêu hao quá nặng, việc tiếp tế ngày càng khó khăn, Rommel quyết định ngừng tấn công.

Đúng vào dịp này, tướng William Gott được cử làm Tư lệnh TĐQ 8 (Anh). Tuy nhiên, trên đường đi nhận nhiệm vụ, máy bay chở Gott bị quân Đức tấn công, ông bị trúng đạn chết. Trung tướng Bernard Law Montgomery được chỉ định lên thay. Sau khi tính toán mọi việc, Montgomery quyết định tấn công El Alamein. Lúc này, TĐQ số 8 đã được bổ sung đáng kể với 230.000 người, 1.029 xe tăng và 750 máy bay. Trong khi đó, Đức-Italia có 116.000 người, 540 xe tăng, 675 máy bay. Ngoài ra, ngày 23/9, Rommel phải chuyển giao quyền chỉ huy cho tướng Georg Stumme.

Ngày 23/10/1942, quân Anh mở đầu trận El Almein thứ hai bằng hàng trăm loạt đạn pháo nã vào quân phát xít rồi đánh chiếm được một vùng đất nhỏ ở phía bắc chiến tuyến. Đúng lúc này, sáng 24/10, Stumme bất ngờ chết vì nhồi máu cơ tim. Ngày 25/10, Rommel quay lại Bắc Phi. Đêm 28/10, quân Anh mở cuộc tấn công dữ dội vào bờ biển phía bắc. Đến ngày 4/11, Rommel phải cho rút lui trên toàn tuyến.

Quân Anh thừa thắng truy kích và ngày 5/11 chiếm được Fuwah và cảng Matruth. Ngày 8/11, quân Đồng minh do tướng Mỹ Dwight Eisenhower chỉ huy đổ bộ lên phần lãnh thổ của Pháp tại Bắc Phi (Marocco và Algeria). Không gặp phải sự kháng cự của lực lượng chính phủ Vichy (theo Đức), cánh quân này nhanh chóng tiến về hướng đông, cùng với TĐQ 8 (Anh) tạo thành thế bao vây hai mặt đông và tây đối với quân Đức. Quân Đức lần lượt bỏ Tobruk, Bengazi, Tripoli và cuối cùng, giữa tháng 2/1943, lập phòng tuyến cố thủ tại biên giới Libya-Tunisia.

Trận El Alamein thứ hai đã trở thành bước ngoặt của chiến trường Bắc Phi, đưa Bernard Montgomery thành một danh tướng của nước Anh. Từ đây quân Đồng minh chính thức chuyển sang thế phản công và nắm hoàn toàn quyền chủ động tại Bắc Phi.

Được bổ sung lực lượng, ngày 14/2/1943, phe Trục phản công và đến ngày 25/2 thì chọc thủng phòng tuyến quân Đồng minh tại đèo Kasserine. Tuy nhiên, niềm tin của Rommel đối với thắng lợi ở Bắc Phi đã hết. Ngày 9/3, ông ta về Đức. Ngày 20/3, quân Anh do Montgomery chỉ huy từ biên giới Libya-Tunisia mở cuộc tấn công, phe Trục rút lui lên phía bắc Tunisia. Ngày 19/4, liên quân Mỹ-Anh tổng tấn công từ 2 hướng tây và nam, đến ngày 7/5 chiếm được thủ đô Tunis của Tunisia.

Đến thời điểm này, quân Đồng minh đã hoàn toàn nắm quyền kiểm soát Địa Trung Hải cũng như vùng trời từ Tunisia đến Italia, khiến cho kế hoạch rút lui về Italia của lực lượng phe Trục tại Bắc Phi bị phá sản. Cuối cùng, ngày 13/5/1943, toàn bộ liên quân Đức-Italia tại Bắc Phi buộc phải đầu hàng, tổng số tù binh lên đến 240.000 người trong đó có 125.000 binh sỹ thuộc TĐQ châu Phi.

Như vậy, quân Đồng minh đã quét sạch quân đội phe Trục ra khỏi châu Phi, ngăn chặn tham vọng của Hitler biến Bắc Phi thành bàn đạp để chiếm vùng Trung Cận Đông.

Nguyên Phong