Đất hiếm phân bổ tại 21 tỉnh, thành: Bộ trưởng nói sẽ có chiến lược quốc gia về đất hiếm

Hạn chế tối đa xuất khẩu thô đất hiếm

Sáng 1/12, Quốc hội thảo luận về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản. Tiếp thu, giải trình cuối phiên họp, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết, luật này được ban hành năm 2024 và mới có hiệu lực thi hành.

Theo ông, lần sửa đổi này chủ yếu nhằm tháo gỡ một số vướng mắc, điểm nghẽn cần phải xử lý ngay liên quan đến các dự án, chương trình trọng điểm quốc gia và các chiến lược quản lý, khai thác, sử dụng tài nguyên đất hiếm phục vụ phát triển đất nước.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng. Ảnh: Như Ý

Liên quan đến cơ chế cấp phép khai thác khoáng sản phục vụ công trình công cộng và dự án trọng điểm, tại phiên họp, nhiều đại biểu đề nghị cân nhắc phạm vi công trình được thụ hưởng chính sách và thẩm quyền quyết định; tránh mở rộng đối tượng không cần quy hoạch, dẫn đến kẽ hở, trục lợi.

Giải trình về vấn đề này, Bộ trưởng Trần Đức Thắng nêu rõ, việc cho phép mở rộng xuống sâu chỉ áp dụng đối với các mỏ đang hoạt động, không yêu cầu bổ sung quy hoạch cho chính các mỏ đó. “Chỉ các dự án thăm dò, khai thác mới bắt buộc phải phù hợp quy hoạch đầy đủ”, ông Thắng bày tỏ.

Đặc biệt, tại phiên thảo luận, nhiều đại biểu dành sự quan tâm đến việc quản lý khoáng sản đất hiếm. Về nội dung này, Bộ trưởng nói, Việt Nam là nước có trữ lượng đất hiếm lớn, đứng thứ hai, thứ ba thế giới theo số liệu công bố chính thức, phân bổ tại 21 tỉnh, thành phố.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã xác định tương đối đầy đủ các khu vực mỏ và đang quản lý chặt chẽ; đồng thời chủ trì xây dựng Chiến lược quốc gia về đất hiếm, trình cấp có thẩm quyền ban hành đầu năm 2026.

“Sau khi xác định vị trí các mỏ, nhiệm vụ quan trọng tiếp theo là tổ chức khai thác, chế biến sâu để mang lại giá trị cao cho đất nước. Dự thảo luật đã tách nội dung đất hiếm thành một chương riêng, tạo cơ sở cho Chính phủ ban hành văn bản dưới luật, hướng tới hình thành chuỗi giá trị khép kín, hạn chế tối đa xuất khẩu thô”, Bộ trưởng nói.

Khắc phục bất cập về quy hoạch khoáng sản

Nêu ý kiến tại phiên họp, nhiều đại biểu quan tâm đến tiêu chí khoanh định khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản. Về nội dung này, ông Thắng cho biết, dự thảo luật đã thiết kế nguyên tắc và tiêu chí cụ thể, nhằm bảo đảm nguồn nguyên liệu ổn định cho các nhà đầu tư thực hiện công trình cấp bách và các dự án chế biến khoáng sản – những lĩnh vực có tính đặc thù, vốn lớn, tác động mạnh đến phát triển kinh tế - xã hội.

Bộ trưởng cho biết sẽ có chiến lược quốc gia về đất hiếm. Ảnh: Như Ý

Bộ trưởng ví dụ, với các nhà máy xi măng, khi đã cấp phép đầu tư xây dựng thì mỏ nguyên liệu đi kèm không thể đưa ra đấu giá, vì không phù hợp thực tiễn. “Quy định này nhằm xử lý các tình huống đặc thù như vậy”, ông Thắng nói.

Ngoài ra, luật cũng đã giao Chính phủ quy định chi tiết các điều kiện, trình tự khoanh định khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản. Trong quá trình khoanh định, sẽ có sự phối hợp giữa Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Công Thương, Bộ Tài chính, Bộ Quốc phòng, Bộ Công an và các địa phương.

Theo ông, mục tiêu là đánh giá đầy đủ các yếu tố như nhu cầu thị trường, hiệu quả sử dụng tài nguyên, năng lực chủ đầu tư, tác động môi trường và sinh kế của người dân, qua đó hình thành chuỗi chế biến sâu trong nước.

“Cách làm này giúp kiểm soát rủi ro ngay từ khâu xác lập khu vực không đấu giá, tránh lợi dụng chính sách, nhất là với các loại khoáng sản chiến lược đặc biệt quan trọng. Trong quá trình tổ chức thực hiện, chúng tôi cũng rất quan tâm đến ý kiến của đại biểu Quốc hội về nguy cơ bị lợi dụng cơ chế chỉ định dẫn đến thất thoát”, ông Thắng lý giải.

Liên quan đến quy hoạch dự trữ khoáng sản, Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh, đây là khu vực dự trữ có thời hạn 50 năm. Trong khu vực này, chỉ các công trình cấp I không được xây dựng; các công trình từ cấp II trở xuống được phép đầu tư, xây dựng bình thường.

Đề cập Quyết định 866 của Thủ tướng về quy hoạch khoáng sản đến 2030, Bộ trưởng thừa nhận “có nhiều bất cập”. Theo ông, nội dung này đã được trả lời cử tri và đang chờ Luật Quy hoạch được thông qua. Sau đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ trình ban hành văn bản mới.

“Chúng tôi dự kiến cơ bản tháo gỡ được các vướng mắc của Quyết định 866 ngay trong tháng 1/2026”, Bộ trưởng khẳng định.

Luân Dũng