Dấu ấn chương trình nông thôn mới: Từ tư duy 'làm cho dân' sang 'để dân làm'

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới không chỉ làm thay đổi diện mạo các vùng quê mà còn tạo bước ngoặt trong tư duy phát triển: Từ “làm cho dân” sang “để dân làm”.

Theo ông Trần Xuân Hiền, Phó vụ trưởng Vụ Công tác Thanh niên và Bình đẳng giới (Bộ Nội vụ), sau hơn một thập kỷ triển khai, đặc biệt trong giai đoạn 2021–2025, Chương trình Nông thôn mới đã tạo ra những thay đổi toàn diện cả về vật chất lẫn tinh thần đối với đời sống người dân các vùng nông thôn. “Hệ thống hạ tầng nông thôn, từ giao thông đến trường học, trạm y tế, đã được cải thiện rõ rệt, góp phần xóa đói giảm nghèo, nâng cao chất lượng sống cho người dân, nhất là ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số”, ông Hiền nhấn mạnh.

Thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy chỉ trong 5 năm, chương trình đã huy động được tổng nguồn lực lên tới 3,7 triệu tỷ đồng. Cơ cấu nguồn lực thể hiện sự đa dạng và bền vững, gồm vốn tín dụng (2,25 triệu tỷ đồng, chiếm 60,8%), ngân sách địa phương (283.743 tỷ đồng), ngân sách Trung ương (41.264 tỷ đồng), nguồn từ doanh nghiệp và người dân (853.517 tỷ đồng).

Đặc biệt, 9,5 triệu khách hàng vay vốn phục vụ sản xuất, kinh doanh nông thôn, với tổng mức đóng góp từ người dân lên tới 813.995 tỷ đồng, tương đương 22% tổng nguồn lực. Điều này khẳng định rõ: Người dân thực sự là chủ thể của chương trình, vừa thụ hưởng vừa trực tiếp đóng góp.

Chương trình xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 ghi nhận bước chuyển quan trọng trong tư duy triển khai.

Một điểm đáng chú ý của chương trình, là sự thay đổi trong cách tiếp cận: Chính quyền hỗ trợ, người dân chủ động. Nhiều mô hình mới ra đời, gắn nông nghiệp với du lịch và văn hóa, tiêu biểu như “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP), du lịch cộng đồng, nông nghiệp sinh thái.

Những mô hình như phát triển cà phê, sầu riêng gắn với du lịch ở Tây Nguyên hay du lịch văn hóa Khmer ở Tây Nam Bộ cho thấy vai trò trung tâm của cộng đồng trong phát triển kinh tế – xã hội nông thôn.

Ông Phạm Ngọc Toàn, Giám đốc Trung tâm Thông tin, phân tích, dự báo chiến lược và dịch vụ công, đánh giá giai đoạn 2021-2025, chương trình nông thôn mới chứng kiến sự chuyển biến mạnh mẽ từ số lượng sang chất lượng, với việc người dân được trao quyền tham gia trực tiếp vào quá trình xây dựng và giám sát. “Người dân không chỉ thụ hưởng mà còn đồng hành, cùng giám sát và thực hiện, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả”, ông nói.

Sau 5 năm triển khai, Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới không chỉ đơn thuần là một chương trình phát triển hạ tầng. Chương trình đã trở thành một cuộc cách mạng thay đổi tư duy và diện mạo nông thôn Việt Nam: Từ tư duy Nhà nước “làm thay” sang “Nhà nước định hướng, người dân làm chủ”; Từ mục tiêu đạt chuẩn số lượng sang hướng tới chất lượng cuộc sống và phát triển bền vững; Từ sự tham gia rời rạc sang liên kết cộng đồng - doanh nghiệp - Nhà nước.

Theo thống kê, 97,3% xã đã đạt tiêu chí quy hoạch; 87,3% xã đạt tiêu chí giao thông; 99,7% hộ nông thôn có điện lưới quốc gia. Cả nước đã có 149 mô hình, sáng kiến nông thôn mới được tổng kết và nhân rộng, từ “làng xanh” đến “xã thông minh”, với tỷ lệ hài lòng của người dân đạt tới 95–100%. Đây là những con số biết nói, phản ánh hiệu quả thực chất của chương trình.

Dù vậy, chương trình vẫn còn không ít thách thức. Ông Phạm Ngọc Toàn chỉ ra tình trạng chậm giải ngân vốn và sự chồng chéo giữa các chương trình mục tiêu quốc gia, khiến việc triển khai ở cơ sở gặp khó khăn. Giải pháp được đề xuất là tích hợp các chương trình, điều chỉnh tiêu chí cho phù hợp với từng vùng miền, đồng thời lấy sự hài lòng của người dân làm tiêu chí đánh giá, tránh chạy theo thành tích. Để lan tỏa kết quả, ông Toàn cũng kiến nghị phát triển mô hình “kèm cặp” giữa các xã đạt chuẩn và xã còn khó khăn, nhằm chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn.

Trong khi đó, ông Trần Xuân Hiền, Phó vụ trưởng Vụ Công tác Thanh niên và Bình đẳng giới nhấn mạnh đến nhu cầu xây dựng chính sách đặc thù cho khu vực miền núi, biên giới, để người dân có điều kiện ổn định và phát triển ngay tại quê hương.

Nhung Bùi