Dấu ấn của Bộ Tư pháp trong mỗi giai đoạn lịch sử của dân tộc - Bài 2: Kiến tạo nền móng pháp lý vững chắc cho Đổi mới

Tái lập Bộ Tư pháp, mở ra thời kỳ bừng nở của tư duy lập pháp

Sau 20 năm gián đoạn, năm 1981 đánh dấu sự tái lập Bộ Tư pháp – một quyết định rất đúng đắn trong công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền. Phát biểu trước Quốc hội, Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Phạm Văn Đồng nhấn mạnh: “Thực tiễn trong hai mươi năm qua đã chứng minh rõ việc Hội đồng Bộ trưởng - cơ quan quản lý toàn diện công việc của Nhà nước mà không có Bộ Tư pháp là điều rất không hợp lý”.

Kỳ họp thứ nhất, Quốc hội khóa VII đánh dấu sự tái lập Bộ Tư pháp.

Quả nhiên, ngay sau khi tái lập Bộ Tư pháp, công tác xây dựng pháp luật đã có bước phát triển mạnh, được đánh giá là giai đoạn khởi sắc nhất trong lịch sử xây dựng pháp luật ở nước ta. Giai đoạn này, Bộ Tư pháp đã tập trung soạn thảo nhiều đạo luật lớn, quan trọng. Đó là Bộ luật Hình sự năm 1985; Bộ luật Tố tụng hình sự năm 1988; Luật Hôn nhân và gia đình năm 1986; Luật Quốc tịch Việt Nam năm 1988 và nhiều pháp lệnh nền tảng khác trong lĩnh vực dân sự, hành chính, hình sự, văn hóa…

Đặc biệt, Bộ Tư pháp đã tham gia xây dựng nhiều đạo luật đầu tiên mở cửa nền kinh tế của nước ta, như: Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam năm 1987; Luật Doanh nghiệp tư nhân và Luật Công ty năm 1990-những đạo luật mở đường cho kinh tế tư nhân phát triển.

Bên cạnh đó, Bộ Tư pháp còn là lực lượng tiên phong trong việc xây dựng các công cụ pháp lý giúp Việt Nam bước đầu hội nhập quốc tế – tham gia, ký kết hơn 50 điều ước quốc tế trong giai đoạn này.

Phó chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu, nguyên Bộ trưởng Bộ Tư pháp, điều hành một phiên họp của Quốc hội.

Vai trò trụ cột trong “đại công trình pháp luật” thời đổi mới

Bước sang giai đoạn 1992–2023, cùng với làn sóng đổi mới toàn diện và hội nhập sâu rộng trên tất cả các lĩnh vực, Bộ Tư pháp tiếp tục giữ vai trò kiến trúc sư pháp lý trung tâm, đặc biệt khi được giao nhiệm vụ thẩm định tất cả các dự án luật, pháp lệnh trước khi trình Chính phủ, Quốc hội.

Khởi đầu là Hiến pháp năm 1992, bản hiến pháp mở đường cho thời kỳ phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Bộ trưởng Bộ Tư pháp Phan Hiền - thành viên Ủy ban sửa đổi Hiến pháp - đã cùng các đồng nghiệp xác lập nhiều tư tưởng pháp lý mới về quyền công dân, kinh tế, tổ chức bộ máy nhà nước.

Phó thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long, nguyên Bộ trưởng Bộ Tư pháp, phát biểu tại một phiên họp của Quốc hội.

Từ nền tảng Hiến pháp năm 1992, Bộ Tư pháp đã trực tiếp chủ trì hoặc tham gia xây dựng hàng loạt bộ luật, đạo luật có tính trụ cột, như: Bộ luật Dân sự năm 1995 (sửa đổi, bổ sung năm 2005); Bộ luật Hình sự năm 1999; Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi, bổ sung năm 1993, 2003); Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004; Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 1996 (sửa đổi, bổ sung năm 2002); Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân năm 2004; Luật Quốc tịch Việt Nam (sửa đổi, bổ sung năm 1998); Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000; Luật Luật sư năm 2006; Luật Trợ giúp pháp lý năm 2006; Luật Công chứng năm 2006; Luật Tương trợ tư pháp năm 2007 cùng nhiều luật, pháp lệnh, nghị định của Chính phủ trong nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội…

Thực hiện nhiệm vụ mới, Bộ Tư pháp cũng là đầu mối thẩm định 344 dự thảo văn bản luật; mỗi năm rà soát và xử lý hàng chục nghìn văn bản quy phạm pháp luật của các bộ, ngành, địa phương, góp phần bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, thống nhất trong toàn hệ thống pháp luật.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính dự Hội nghị triển khai công tác tư pháp năm 2022.

Khẳng định vị thế "kiến trúc sư thể chế" của đất nước

Trong quá trình sửa đổi Hiến pháp 1992 để ban hành Hiến pháp 2013, Bộ Tư pháp tiếp tục đóng vai trò nòng cốt. Hai lãnh đạo xuất thân từ ngành Tư pháp giữ vai trò then chốt: Phó chủ tịch Ủy ban Dự thảo sửa đổi Hiến pháp-Phó chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu (nguyên Bộ trưởng Bộ Tư pháp) và Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường là thành viên Ủy ban Dự thảo sửa đổi Hiến pháp.

Sau khi Hiến pháp năm 2013 được thông qua, Bộ Tư pháp đã chủ trì xây dựng và trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội 22 đạo luật, pháp lệnh quan trọng, giúp cụ thể hóa các chế định Hiến định, tạo hành lang pháp lý cho giai đoạn hội nhập mới.

Trong suốt hơn 40 năm kể từ ngày tái lập, Bộ Tư pháp đã không ngừng lớn mạnh, mở rộng vai trò từ xây dựng pháp luật, giám sát văn bản, giáo dục pháp luật, đến hợp tác tư pháp quốc tế và bảo đảm quyền tiếp cận công lý cho người dân.

Sự hiện diện thường xuyên của các đồng chí lãnh đạo cấp cao Đảng, Nhà nước tại hội nghị toàn quốc công tác tư pháp qua từng năm là minh chứng rõ nét cho vị thế, uy tín và vai trò trung tâm của Bộ Tư pháp trong công cuộc đổi mới - hội nhập của đất nước.

CHIẾN THẮNG

(Còn nữa)